واضح آرشیو وب فارسی:مهر: چرخش زباني فلسفه (13)زمينه ديني هرمنوتيك ديلتاي
خبرگزاري مهر - گروه دين و انديشه: به نظر ديلتاي آن چيزي كه ديدگاههاي ديني را از ديدگاههاي هنري و فلسفه متمايز ميكند اين است كه ديدگاههاي ديني در تلاشند ديدنيها را با ناديدنيها مرتبط سازند. ديلتاي در يكي از نوشتههايش مينويسد: وقتي زندگي به صورت دينياش تجربه شود، به چيزي ناآشنا اشاره ميكند.
ديلتاي با ورود به دانشگاه هيدلبرگ و انتخاب رشته الهيات، سنت خانوادگي خود را ادامه داد. در آنجا او توسط كونو فيشر با نظامهاي ايدئاليستي فلسفي آشنا شد. فيشر به دليل اعتقاد به وحدت وجود، در سال 1853 از تدريس بركنار شد لذا بعد از آن ديلتاي به دانشگاه برلين رفت و در آنجا تحت تأثير و تعليم شاگردان شلايرماخر مطالعات خود را ادامه داد. به همين جهت توجه خاص ديلتاي به سمت شلايرماخر جلب شد.
در سال 1859 از او خواسته شد كه نامههاي شلايرماخر را ويرايش كند. همان سال انجمن شلايرماخر به برگزاري مسابقه مقاله اقدام كرد و مقاله ديلتاي با عنوان «نظام هرمنوتيكي شلايرماخر در ارتباط با هرمنوتيك پروتستان متقدم» (1860) جايزه نخست اين مسابقه را به دست آورد. با اين موفقيت، به ديلتاي ماموريت ديگري داده شد و از او خواسته شد كه بيوگرافي شلايرماخر را تدوين كند. اولين جلد اين بيوگرافي در سال 1870 منتشر شد. ديلتاي در اين كتاب نه تنها به فعاليتهاي الهياتي شلايرماخر پرداخت كه حضور او را در جنبشهاي ادبي و فلسفي برلين در سالهاي 1796 تا 1807 بهخوبي نشان داد.
البته علاقه گسترده شخص ديلتاي به مباحث فلسفي و زيباييشناختي در اين اثر محسوس است. او همچنين پاياننامه خود را درباره اخلاق شلايرماخر نوشت. ديلتاي به عنوان يك دانشجوي الهيات به مطالعه ساختارهاي اوليه ديدگاه مسيحي پرداخت، كه با وجود ناتمام ماندن اين مطالعات تأثيرات آنها در نوشتههاي بعدي ديلتي انكار ناپذير است. او مينويسد: «بايد ماهيت زندگي مذهبي را در تاريخ جستجو كرد و آن را به زندگي امروز كه بهشدت تحت تأثير مسائل حكومتي و موضوعات علمي است وارد كرد». اين بدان معناست كه به اعتقاد ديلتاي مذهب را نه فقط در تعاليم و آموزههاي ديني بلكه در گوشههاي تاريك و مخفي زندگي انسان و تجربيات انساني يافت. به شيوهاي مشابه، در جايي ديگر معتقد است كه « بايد ديدگاه فلسفي- ديني كه در زير ويرانههايي از فلسفه و الهيات مدفون شده را دوباره به دست آورد»
ديلتاي باور دارد كه تجربه ديني بهمثابه گسترش درك شلايرماخر از وابستگي مطلق است. اين يك تجربه مطلق است كه در آن احساس وابستگي با آگاهي از زندگياي والا و مستقل از طبيعت در هم تنيده شده است. زندگي مذهبي نيز بهمثابه پيشرفت فكري انسان و پيشرفتي كه خود را نه تنها در نظريههاي علمي، بلكه در بازنمود اسطورهاي، تعاليم الهياتي و مفاهيم متافيزيكي نشان ميدهد، نگريسته ميشود.
از نظر ديلتاي اسطوره، آن گونه كه اغلب به نظر ميآيد، شكل باستاني مذهب نيست. او معتقد است كه اسطوره شكل باستاني نظريه علمي محسوب ميشود. با وجودي كه اسطوره همچون تجربه ديني به ارائه مستقيم حقيقت از طريق احساس ميپردازد اما اسطوره تنها يك دين ساده نيست. اسطوره همانند نظريههاي علمي به دنبال يافتن ارتباط منطقي بين پديدههاي اجتماعي و طبيعي است.
ديلتاي در آثار بعدي خود كه ماهيت ديدگاههاي جهاني را مورد مطالعه قرار مي دهد، گاه و بيگاه به مسئله دين رجوع ميكند. به اعتقاد او آن چيزي كه ديدگاههاي ديني را از ديدگاههاي هنري و فلسفه متمايز ميكند اين است كه ديدگاههاي ديني در تلاش اند ديدنيها را با ناديدنيها مرتبط سازند. ديلتاي در يكي از نوشتههاي جالب توجهش مينويسد: «وقتي زندگي به صورت دينياش تجربه شود، طبق ماهيت واقعي اش – پر از سختي ها و همبسته با خوشحاليها و رنجهايش – به چيزي غريب و ناآشنا اشاره ميكند، و همانگونه كه زندگي از منابع ناديدني ريشه ميگيرد - چيزي تحميل شده به زندگي اما از بيرون آن – قطعاً داراي ژرفناهاي خاص خودش است.
نگاه مشابهي به مذهب در آخرين نوشته ديلتاي در روزهاي آخر زندگي اش در سال 1911 ديده مي شود. اين مقاله با نام «مسئله مذهب» به اين واقعيت اشاره مي كند كه روشنگري مشكلات روزافزوني در مقابل آگاهي از ابعاد اسرارآميز تجربه ديني ايجاد كرده است. در اين ديدگاه اسرارآميز بودن به معناي غيرعقلاني بودن است. به اعتقاد ديلتاي، شلايرماخر توانست با ارتباط برقرار كردن بين تجربه ديني و فلسفه استعلايي اين غيرعقلاني بودن را از تجربه ديني بزدايد.
شلايرماخر به جاي تفسير احساس اسرارآميز از ارتباط گروهي با خدا، اين تجربه را بهمثابه آگاهي عمومي مي داند كه انسانها را به وجود ناديدني چيزها نزديك ميكند. او با خوانش متعالي از چيزي كه احساس يا شهود ديني مينامد، دين را به يك اصل خلاقانه تبديل ميكند. در حالي كه تصوف، در شكل سنتي خود، در دنياي امروز از ارزش زندگي مي كاهد، اما عرفان شلايرماخر براي زندگي در حكم يك ارزش محسوب ميشود.
شنبه 28 ارديبهشت 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: مهر]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 402]