واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: ایتام را دریابید !
اسلام به افرادی كه زمینهی ظلم كردن به آنها زیاد است ، توجه خاصی دارد . یكی از این موارد كه اسلام به آن توجه ویژه دارد ، یتیم است . در قرآن23 بار راجع به یتیم سفارش شده است . باید توجه کرد که یتیم نوازی فقط این نیست كه به او آب و نان بدهیم ، بلكه نکته ی اساسی احترام و اکرام یتیم است . « كَلاَّ بَلْ لا تُكْرِمُونَ الْیَتیمَ »1، « فَأَمَّا الْیَتیمَ فَلا تَقْهَرْ ؛ یتیم را نشكن » 2 قرآن و یتیمان در قرآن مجید درباره ایتام آیات متعددی دیده می شود كه در پاره ای از آیات ، بی اعتنایی به یتیمان را علامت كفر و نفاق می شمارد و می فرماید : «أَرَأَیْتَ الَّذِی یُكَذِّبُ بِالدِّینِ ، فَذلِكَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ ؛ آیا دیدی آن را كه دین و روز قیامت را دروغ می پندارد ، پس او كسی است كه یتیم را از خود می راند .»3و در جای دیگر می فرماید : «كَلاَّ بَلْ لا تُكْرِمُونَ الْیَتِیمَ وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ الْمِسْكِینِ ؛ چنان نیست كه شما خیال می كنید بلكه شما یتیمان را گرامی نمی دارید و یكدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی كنید .»4بی اعتنایی به یتیمان را علامت كفر و نفاق می شمارد و می فرماید : « أَرَأَیْتَ الَّذِی یُكَذِّبُ بِالدِّینِ ، فَذلِكَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ ؛ آیا دیدی آن را كه دین و روز قیامت را دروغ می پندارد ، پس او كسی است كه یتیم را از خود می راند»ونیز می فرماید :«لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساكِینَ؛ نیكی(تنها) این نیست كه به هنگام نماز صورت خود را به سوی مشرق و مغرب كنید بلكه نیكوكار كسی است كه به خدا و روز رستاخیز و فرشتگان و كتاب آسمانی و پیامبران ایمان آورد و مال خود را با تمام علاقه ای كه به آن دارد به خویشاوندان و یتیمان و از كارافتادگان وانفاق كند.»5 مفهوم یتیم «یتیم» در اصل به معنای تنها و منفرد است و از یَتَمَ، یَتْیَمُ ، یُتماً و یَتماً می باشد و در افراد انسان، به انقطاع و جدایی كودك از پدر یا از دست دادن او ـ قبل از سن بلوغ ـ اطلاق می شود. 6یتیم در اصطلاح مفسران نیز دارای معنای ویژه ای است ; چنان كه مرحوم علامه طباطبایی(رحمة الله) می گوید : « یتیم به كسی گفته می شود كه پدرش را از دست داده و این واژه برای شخصی كه مادرش مرده ، به كار نمی رود. 7 سرپرستی ایتام
قرآن كریم و پیشوایان معصوم- علیهم السلام- امر سرپرستی كودكان یتیم را از بهترین و پسندیده ترین امور به حساب می آورند. و مؤمنان را در این راستا راهنمایی و تشویق می نمایند، تا در جامعه یتیمی آواره نماند و در پناه مؤمنان نیازهای آن ها برطرف شود . قرآن كریم می فرماید: «...یَسْـَلُونَكَ عَنِ الْیَتَـمَی قُلْ إِصْلاَحٌ لَّهُمْ خَیْرٌ وَإِن تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوانُكُمْ... ; از تو درباره یتیمان می پرسند ، بگو: اصلاح كار آنان بهتر است و اگر زندگی خود را با زندگی آنها بیامیزید، آنها برادران دینی شما هستند.» 8از آیه یاد شده بر می آید كه بهترین محیط برای كودكان یتیم ، محیط طبیعی خانواده است و پیامبر اكرم(ص) جای دادن یتیم در منزل و تأمین نیازمندی های او را باعث قبولی اعمال در پیشگاه خداوند دانسته است. 9در حدیث دیگری فرموده: «در خانه ای كه یتیم باشد، رحمت و بركت الهی در فضای آن خانه حاكم خواهد شد.» و باز می فرمایند: «من و سرپرست یتیم، در بهشت در كنار هم خواهیم بود.»10حضرت علی(ع) می فرماید: «هر مرد و زن با ایمانی كه از روی مهربانی دست خود را روی سر یتیمی بكشد ، خدای متعال به عدد هر مویی كه دست خود را روی آن می گذارد، یك ثواب برای او می نویسد.»اگر چه امروزه مؤسسات و كانون های یتیم نوازی در نقاط مختلف برقرار است ، ولی چنین مراكزی به خاطر شرایط حاكم بر آنها، به صفا و صمیمیت و گرمی خانواده نمی رسد ، چون اگر یتیمی در آغوش خانواده ای ایده آل پرورش یابد ، به مراتب بهتر از مربیان مؤسسات حمایت از ایتام ، به یتیم ها محبت می كنند . بدیهی است كه یتیم در میان خانواده ای كه او را به فرزند خواندگی قبول كرده اند می تواند با جامعه و اطرافیان ارتباط بهتری برقرار نماید . شیوه های رفتاری با ایتام حضرت علی (ع) می فرماید: «هر مرد و زن با ایمانی كه از روی مهربانی دست خود را روی سر یتیمی بكشد ، خدای متعال به عدد هر مویی كه دست خود را روی آن می گذارد ، یك ثواب برای او می نویسد .»11امام صادق (ع) فرمود : « من اراد ان یدخله الله عزّوجلَّ فی رحمته و یسكنه جنَّته فلیحسن خلقه ... و لیرحم الیتیم ؛ كسی كه بخواهد مشمول رحمت خداوند گردد و وارد بهشت شود... باید نسبت به یتیمان دلسوز و مهربان باشد .»12 ترفیع درجات و محو سیئات امیرمؤمنان(ع) فرمود: «ما من مؤمن ولا مؤمنة یضع یده علی رأس یتیمٍ ترحّماً الّا كتب الله له بكلّ شعرة مرَّت یده علیها حسنة؛ هر مرد و زن با ایمانی كه از روی مهربانی دست خود را روی سر یتیمی بكشد خدای متعال به عدد هر مویی كه دست خود را روی آن می گذارد یك ثواب برای او می نویسد .»13
هرچه کشت کنی، درو خواهی کردامیرالمومنین(ع) فرمود: « أَحْسِنُوا فِی عَقِبِ غَیْرِكُمْ تُحْفَظُوا فِی عَقِبِكُمْ» 14 اگر شما بچهها و خانواده ی مردم را احترام كردید، خداوند هم كاری میكند كه مردم هم به خانواده ی شما احترام بگذارند. اگر كسی بچههای مردم را تحقیر كند، خداوند هم صحنهای پیش میآورد كه بچههای او در تاریخ تحقیر شوند. این وعده را امیرالمومنین داده است .رسول اکرم(ص) می فرمایند: «برای یتیم چون پدر مهربان باش و بدان که هر چه کشت کنی همان را درو خواهی کرد .»15 تنها مادیات مهم نیست !قرآن میفرماید: «فَارْزُقُوهُمْ مِنْهُ وَ قُولُوا لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفاً»16 به اینها از رزق خدا بدهید. با اینها همیشه خوب حرف بزنید. گاهی افراد یك مقدار برنج و ... به فقیر میدهند اما اینها فایدهای ندارد. باید نشست و با بچه یتیم صحبت کرد. «قَوْلاً مَعْرُوفاً» تنها مسالهی مادیات مهم نیست. ما باید مسالهی عاطفی این بچهها را حل كنیم . نباید بگذاریم كه احساس كمبود كنند. گاهی میبینیم كه یك فرد پولدار از دنیا میرود. مسلماً این بچه كه پدر خود را از دست داده است احتیاجی به پول ندارد. ما باید جای خالی عاطفی پدر را برای او پر كنیم . احترام به یتیم مخصوص دین اسلام نیست!قرآن میگوید: از یهودیها هم پیمان گرفته بودیم كه به یتیمها احترام بگذارند؛ «وَ إِذْ أَخَذْنا مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ ذِی الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساكِینِ؛ و به یاد آورید زمانی را كه از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم كه جز خداوند یگانه را نپرستید و نسبت به پدر و مادر و نزدیكان و یتیمان و بینوایان نیكی كنید .»17امیرالمومنین(ع) فرمود: « أَحْسِنُوا فِی عَقِبِ غَیْرِكُمْ تُحْفَظُوا فِی عَقِبِكُمْ» اگرشما بچهها و خانواده ی مردم را احترام كردید ، خداوند هم كاری میكند كه مردم هم به خانواده ی شما احترام بگذارند . اگر كسی بچههای مردم را تحقیر كند، خداوند هم صحنهای پیش میآورد كه بچههای او در تاریخ تحقیر شوند . این وعده را امیرالمومنین داده استکارگری دو پیغمبر گرسنه برای یتیمحضرت موسی و خضر دو پیغمبر بزرگوار بودند. این دو نفر وارد یك منطقهای شدند و نیاز به غذا داشتند. به مردم گفتند: به ما كمی غذا بدهید. این مردم به این دو پیغمبر غذا ندادند. اینها همینطور كه داشتند در روستا راه میرفتند، دیدند كه یك دیواری در حال كج شدن است. حضرت خضر گفت: موسی لباس هایت را در بیاور تا بنایی كنیم. گفت: برای این مردم نامرد كه یك تكه نان به ما ندادند، مجانی كارگری كنیم؟ موسی و خضر لباس هایشان را درآوردند و این دیوار را ساختند . موسی در آخر گفت : دلیلت از این كار چه بود؟ گفت: دلیلش این است كه یك مرد خوب از دنیا میرود. این مرد دو بچه دارد. او مقداری گنج و پول برای بچههای خود در زیر این دیوار پنهان كرده بود. اگر این دیوار میافتاد، پولها پیدا میشد و بیگانهها پول را میبردند و به این بچههای یتیم چیزی نمیرسید . این ارزش دارد كه ما برای حفظ مال یتیمان بنایی كنیم .این قصه در سوره كهف آمده است . یعنی حفظ مال یتیم به قدری ارزش دارد كه دو پیغمبر گرسنه مجانی كارگری كنند. قرآن میفرماید: « وَلا تَتَبَدَّلُوا الْخَبیثَ بِالطَّیِّبِ وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى أَمْوالِكُمْ »18 اگر دو نوع برنج است ، یكی برای یتیم است و یكی برای خودمان ، اینها را مخلوط نكنیم . « وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى أَمْوالِكُمْ » اموال یتیمان را با مال خودتان مخلوط نكنید . مال یتیم را تصاحب نكنید . وقتی دیدید كه مال یتیم رشد كرده است به او برگردانید ؛« وَ ابْتَلُوا الْیَتامى حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ یَكْبَرُوا وَ مَنْ كانَ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقیراً فَلْیَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَیْهِمْ وَ كَفى بِاللَّهِ حَسیباً »19«وَ ابْتَلُوا الْیَتامى» یتیم را آزمایش كنید. «فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً » اگر دیدید رشد اقتصادی دارد «فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ » اموالش را به او برگردان . قرآن میفرماید: اگر كسی مال یتیم را بخورد «وَ لْیَخْشَ الَّذینَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلاً سَدیداً »20 بداند که شکم خود را از آتش پر کرده و دیر یا زود مال او و فرزندانش خورده می شود . فرآوری : زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیانپی نوشت ها :1- فجر / 172- ضحی / 83- ماعون / 1 و 24- فجر / 17 و 185- بقره / 1776- مفردات الفاظ القرآن / راغب اصفهانى / ص 575 ، لغت نامه دهخدا / على اكبر دهخدا / ص 1377- المیزان فى تفسیر القرآن / علامه سیدمحمد حسین طباطبایى / ج 1 / ص 2198- بقره/ 2209- مشكاه الانوار / ابى الفضل على الطبرسى / ص 29110- تفسیر ابن كثیر / ابن كثیر / ج 4 / ص 54411- ثواب الاعمال / ص237 12- امالی صدوق / صفحه 318 / حدیث 1513- ثواب الاعمال / صفحه 23714- نهج البلاغه / حکمت 26415- بحار / ج 77 / ص 17116- نساء / 817- بقره / 8318- نساء / 219- همان / 620- همان / 9
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 1134]