واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاین: سیاست > چهره ها - محمد جعفر جوادی ارجمند فرهنگ از جمله واژگانی است که به دلیل تنوع و تکثر نگرش و رویکردهاى معطوف به آن داراى تعاریف زیادى است. هرکس با توجه به نگرش خود به موضوع، تعریف خاصى ارائه نموده است. برخى معتقدند فرهنگ، مجموعه سازمانیافتهاى از هنجارها، ارزشها و قواعد است. سر ادوارد تایلر معتقد است: فرهنگ، عبارت از مجموعه دانشها، اعتقادات، هنرها، اخلاقیات، قوانین، رسوم و هرگونه توانایى و عادت دیگرى که بهوسیله انسان به عنوان عضو جامعه، اکتساب شود. اساسا فرهنگ به عنوان مجموعهاى از هنجارها، ارزشها، آداب و رسوم، اخلاقیات و اعتقادات از طریق جامعهپذیرى، از نسلى به نسل دیگر منتقل مىشود. مطالعات در حوزه فرهنگ سیاسى، حاکى از تاثیرپذیرى فرهنگ از سیاست و بالعکس است. این مطالعات در مرحله بعد به تجزیه و تحلیل رابطه میان فرهنگ و سیاست خارجى میپردازند. براى نمونه، محققانی چون «گابریل آلموند» و «سیدنی وربا»، فرهنگ سیاسى را به صورت توزیع خاص الگوهاى جهتگیرى به سوى موضوعات سیاسى در میان اعضاى یک جامعه، تعریف کردهاند. در ایران، فرهنگ سیاسی شاخص های متفاوتی از فرهنگ سیاسی غرب دارد. در کشور ما گروه های شهروندی وتوده های مردم عامل کنترل رفتار نخبگان سیاسی تلقی می شوند. شواهد تاریخی در ایران بیانگر این است که رهبران توده گرا از قدرت و قابلیت بیشتری برای بقاء ساختار سیاسی و تداوم قدرت برخوردار می باشند؛ در حالی که رهبران سیاسی لیبرال که در تمایز ساختاری با گروه های اجتماعی قرار می گیرند، بعد از مدتی موقعیت سیاسی و اجتماعی خود را از دست می دهند. هدف این مقاله نگاهی گذرا به فرهنگی سیاسی ایران در ابعاد مثبت و هستی بخش و همچنین برخی نکات منفی آن است. آنچه مسلم است جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری با فرهنگ و تمدن کهن، یکی از تاثیرگذارترین و با نفوذ ترین کشور در سطح منطقه ای و بین المللی است. در رابطه با جنبه های مثبت و ارزشمند فرهنگی سیاسی ایران، می توان به چند شاخص به شرح ذیل اشاره نمود: 1- روحیه دین گرایی: انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) فرایند های دین گرایی را در جامعه گسترش داد و نهاد های دینی جدیدی فعال گردیدند. در این شرایط مساجد، اماکن مذهبی و زیارتگاه ها جایگاه بیشتری در فرهنگ سیاسی ایران پیدا نمودند. پیروزی انقلاب اسلامی بیانگر غلبه گفتمان دینی بر سایر گفتمانها شد و مولفه های مذهبی عینیت پیدا نمودند. 2- شهادت گرایی: فرهنگ شهادت در زیر ساخت های ایران وجود داشته است. جلوه های دیگری از شهادت گرایی در قبل از اسلام نیز به چشم می خورد. روحیه شهادت گرایی ناشی از آموزه های مذهب شیعه است و بر اساس روح قیامت نگر در دوره های مختلف باز تولید می شود. در دوره دفاع مقدس نیز نشانه های این روحیه منجر به باز تولید مفهوم شهادت در روند مقاومت مردم ایران گردید. در دوران کنونی نیز نیز بر اساس فرهنگ شهادت زمینه مقاومت و مقابله با امریکا فراهم شده است. 3- آخرت گرایی: یکی از نشانه های مذهب گرایی در فرهنگ سیاسی ایران معاصر، توجه به آخرت گرایی می باشد. آخرت گرایی نشانه هایی از تمایلات درون گرای انسانی می باشد. همواره رابطه ارگانیگ بین نییاز های درونی- باطنی با انتظارات و نیاز های دنیوی وجود دارد. اصولا" افراد آخرت گرا می توانند اموزه های اخلاقی بیشتری را مورد پی گیری قرار دهند. اخلاق دینی در ایران را باید زمینه ساز همکاری سازمان یافته گرو های اجتماعی برای افزایش عقلانیت اخلاقی دینی دانست. جامعه ای که دارای روح آخرت گرا باشد، از آمادگی بیشتری برای جدال های سیاسی و رویارویی با گروه های تعارض گرا برخوردار است. 4- روحیه استقلال طلبی وافزایش اعتماد به نفس: یکی از شاخص های فرهنگ سیاسی ایران ، اندیشه استقلال گرایی می باشد. از منظر تاریخی استقلال گرایی به سربلندی و شکوه جامعه ایرانی منجر شده است. برای مثال، جنبش تنباکو به عنوان نمادی از استقلال گرایی روح ایرانی قلمداد می گردد. زمانی که قدرت های استعماری در چارچوب نظریه بازی های بزرگ ایران را بین خود تقسیم کردند، روح استقلال طلبی به گونه قابل توجهی ارتقاء یافت. اعتماد به نفس می تواند در ارتباط با روح استقلال مطرح گردد. بازگشت به خویشتن که در دیدگاه های نویسندگان و روشنفکران مذهبی ایرانی از قبیل آل احمد و علی شریعتی مطرح شده است، زمینه های حداکثر سازی اعتماد به نفس را افزایش داده است. از آنجایی سخن بر اختصار است، به نکات فوق بسنده نموده و در سطور ذیل به چند شاخص در رابطه با کاستی های فرهنگ سیاسی پرداخته می شود. می توان شاخص های ذیل را به عنوان بخشی از ضعف های فرهنگی سیاسی ایران دانست که عبارتند از: 1- مسولیت گریزی: یکی از نشانه های این امر راباید در خود محوری و روحیه مبتنی بر عدم جامعه پذیری سیاسی دانست. فرهنگ مسولیت گریز، نتایج اجتماعی و مخاطرات سیاسی را به وجود می آورد و افراد وگروه های اجتماعی را در وضعیت قانون گریزی و حتی قانون ستیزی قرار می دهد. 2- نظام تعارفات در فرهنگی سیاسی ایران: میهمان نوازی اغراق شده ایرانی زمینه ساز نظام متعارف پایان ناپذیری است. نظام تعارفات در حوزه سیاسی نیز وجود دارد ودر مواردی منجر به فریب بازیگران سیاسی می شود. معادله قدرت در فرهنگ سیاسی ایران نیز ماهیت تعارفی دارد. افراد که به طور معمول در سمت مدیریت اجرایی قرار می گیرند، می بایست قدرت را به عنوان مسولیت سختی تلقی کنند که بدوش آنان قرار داده شده است، در حالی که اگر از قدرت کنار گذاشته شوند؛ واکنش متفاوتی نشان می دهند و آنرا زمینه ساز بحران اجتماعی و سازمانی تلقی می کنند. 3- پنهان کاری وسانسور: به میزانی که فرهنگ سیاسی جامعه از تنوع، پیچیدگی و انعطاف پذیری بالایی برخوردار باشد، طبیعی است که نیاز کمتری به سانسور خواهد داشت. یکی ازرویکرد های موجود، سانسور را انعکاس رفتاری لایه های اجتماعی و مجموعه های رفتاری سیاسی رقبا می داند. در این شرایط، جامعه، نظام سیاسی و روشنفکران کنش متقابل خود را با یکدیگر تنظیم می نمایند و متناسب با فضای اجتماعی، شکل خاصی از ادبیات سیاسی را نمایان می سازند. نماد آفرینی، تمثیل و استعاره را باید در زمره کنش های دفاعی برای فرار از سانسور دانست. استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: خبر آنلاین]
[مشاهده در: www.khabaronline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 284]