واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: بازتاب تصویر زن ایرانی در سینما
چهارمین جشنواره فیلم كوثر، سلسله نشستهای پژوهشی خود را با هدف ارائه تعاریف و آسیبشناسی هویت زن در سینمای ایران برگزار میكند.در نخستین نشست از این مجموعه كه با حضور كارشناسان، تهیهكنندگان فرهنگی، صاحبنظران علوم اجتماعی و فعالان مسائل زنان در مجموعه فرهنگی اسوه برگزار شد تلاش بر این است كه میان نقشهای مختلف تربیتی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زن اولویتهای اصلی مشخص شود تا بتوان در نشستهای بعدی بر اساس این محك ، میزان موفقیت یا عدم موفقیت در ارائه تصویر درست از زن در سینمای ایران بررسی شود. این نشست، با حضور فرشته ولیمراد (كارشناس علوم اجتماعی، دبیر ائتلاف اسلامی بانوان و عضو جامعه زنان زینب)، حمیدرضا دهقانپور (استاد دانشگاه و رئیس كانون مدرسان سینما)، قاسم قلیپور و حبیبالله كاسهساز (تهیهكنندگان سینما) و با مدیریت علیاكبر عبدالعلیزاده منتقد و پژوهشگر سینما برگزار شد. علیاكبر عبدالعلیزاده: در دورههای گذشته جشنواره فیلم كوثر ،نشستهای جشنواره با حضور مخاطبان در طول برگزاری جشنواره برگزار میشد، بر اساس تجربیاتی كه در جشنوارههای دیگر داشتیم، بهتر دیدیم تا قبل از زمان برگزاری جشنواره شش نشست به صورت هفتگی برگزار شود، تاحاصل مباحثی كه در این نشستها مطرح میشود ، در ایام برگزاری جشنواره و در قالب نشستهای روزانه به مخاطبین ارائه شود؛ برنامهای هدفمند كه نتایج یك پژوهش شفاهی را در بر دارد. در اولین جلسه ، به دستآوردن تعریفی متناسب نقش اجتماعی زن و بر اساس آن، تصویر زن در سینمای ایران را مدنظر داریم و در كنار آن هدف، شناسایی منابع مراجعی است كه فیلمسازان بتوانند برای فیلمسازی به آن مراجعه كنند. فرشته ولیمراد: سینما به عنوان یك پدیده اجتماعی از واقعیتهای جامعه دورنیست و انعكاس آن را در فیلمها و مجموعههای سینمایی مشاهده میكنیم . قاسم قلیپور: نوع نگرش ایرانیها به زنان واقعاً متمایز و متفاوت از دیگر ملل است. در ایران بر خلاف غرب هیچ گاه به زن به عنوان ابزار جنسی نگاه نشده است و زنان در تمام عرصهها حضور مقتدری دارند. در تصاویر به جای مانده از هزارههای باستانی، زنان در جایگاه الهه و به دور از عناصر جنسی و با لباسی پوشیده دیده میشوند. اما گویی امروز این حضور سیر تكاملی خود را طی نمیكند و زنان منتظر هستند اتفاقی خارج از فرهنگ ایرانی برایشان رخ دهد. تا زمانی كه زنان ایرانی منتظر باشند اتفاقی اینچنین برایشان رخ بدهد، قطعاً تحول و اتفاقی صورت نمیگیرد. باید در جهت حفظ و ارتقای نقش خود تلاش كنند. همیشه به غلط تصور میكنیم زنان مورد تهاجم محدودیت هستند در حالی كه این نگاه یكسویه و غیرواقعی است و این گونه نمیتوانیم مشكلاتمان را حل كنیم. زن امروز در بحثهایی كه یكطرفه به نفع خانمها مطرح میشود ،سكوت میكند. اما در سایر بخشها اعتراض خود را ابراز میكند. در حالی كه میبایست نقش خود را حفظ كند. ما طی قرون اخیر مسیر اشتباهی را در تساوی حقوق مرد و زن طی كردهایم. میخواهیم ملاكمان را در دو موضوع متفاوت با یك شاخصه اندازهگیری كنیم. در فرهنگ ایرانی زنان مهر و خردورزی را به فرزندانشان میآموزند و در ادوار مختلف، مناسب با شرایط اجتماعی نیروی اندیشه، كار و... را برای جامعه تربیت میكنند. عبدالعلیزاده: شاید نقش مورد نظر در جامعه ایرانی با مثالی روشن شود ببینید حتی در روستاهای ما زنان نیروی فعال هستند و سر زمین كشاورزی كار میكنند ،به حیوانات خانگی رسیدگی می كنند و همزمان امور منزل و تربیتی كودكان را مدیریت می كنند. در شهرها نیز با مرگ پدر خانواده، مادر جای او را به خوبی پر میكند. اگرچه ایفای این نقش با قوانین مدنی مناسب تسهیل میشود ولی زن ایرانی همواره نشان داده برای ایفای نقش اجتماعی خود ، منتظر قوانین نمیماند. این همان نقشی است كه در سینما كمتر به آن پرداخته شده، شاید چنین نقشی در برخی آثار سینمایی از جمله فیلم «عروس آتش» یا «به همین سادگی» در كنار نقد فضا و شرایط اجتماعی به خوبی تصویر شده است. حبیبالله كاسهساز: این بحث پیچیده است، چنانچه قرنهاست حضور زنان و چگونگی نگاه به زنان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. طبیعی است زنان از حقوقشان دفاع كنند. اما تصور میكنم رقابتی نامحسوس میان زنان و مردان -كه مسئله ای طبیعی است –وجود دارد. خانمها به دنبال این هستند كه توانایی خود را نشان دهند و موقعیت خودشان را تثبیت كنند. نوع نگاه مردان به زنان، برای خانمها خیلی مهم است. تفاوت ظرفیت و توان خانمها و آقایان چندان زیاد نیست و در برخی عرصهها خانمها بهتر از مردان فعالیت میكنند، اما در برخی از موارد كه بیشتر فیزیكی است، این توانایی كم رنگتر است. برای سینماگران نكته مهم نحوه ارائه تصویر زن در سینماست.
سینما به تنهایی نمیتواند جایگاه درست زن را تبیین كند. در این ترسیم ممكن است عدهای به غلو برسند و عدهای دیگر به واقعیت؛ البته با نظر دوستان موافق هستم كه آثار كمی در سینما به نقش اصیل و تاریخی زن ایرانی پرداختهاند. قلیپور: در اغلب فیلم ها با عدم شناخت درست از این نقش و حضور مواجه هستیم و از برخی شخصیتها به عنوان آكسوار صحنه استفاده میكنیم. بنابراین ارتباطی صورت نمیگیرد. در بسیاری از فیلمها به نظر میرسد زن و مرد با دو زبان و ادبیات با یكدیگر صحبت میكنند و در دنیای متفاوتی به سر میبرند. در جشنوارهای كه دغدغه فرهنگی دارد و میخواهد اثرگذار باشد باید زنان و مردان را به یك بازنگری مجدد سوق بدهد. عبدالعلیزاده: در فرهنگ ایرانی زنان مهر و خردورزی را به فرزندانشان میآموزند و در ادوار مختلف، مناسب با شرایط اجتماعی نیروی اندیشه، كار و... را برای جامعه تربیت میكنند. ولی مراد: آقای قلیپور درست میگوید، زنان باید تلاش كنند و البته بیش از نیم قرن است كه تلاش گستردهای انجام می دهند. خانمها نمیخواهند تصویری قهرمانپردازانه از آنها ارائه شود، بلكه تصویری واقعی و ملموس را طلب میكنند. دعوای اصلی این است كه باید زن را دارای حرمت بدانیم ، زنان جامعه ایران فارغ از همه كاستیها از نقش اجتماعی خود دست نكشیدهاند «به همین سادگی» فیلمی واقعگرایانه است اما فكر میكنید اگر قسمت دوم این فیلم ساخته شود ،مشكل زن در چه مسائلی است؟ این زن نتوانسته وجود خودش را در دو فرزندش تكثیر كند و به همین دلیل زن نمیتواند خودش را قبول كند و به دنبال راه فرار است. مقام معظم رهبری صحبتی داشتهاند،اینكه باید جایگاه حقوقی و فرهنگی زنان را تثبیت كنیم، زنان و مردان نظیر دو بال هستند كه باید در كنار هم پرواز كنند تا باعث رشد جامعه شوند. به طور مثال، «به همین سادگی» فیلمی واقعگرایانه است اما فكر میكنید اگر قسمت دوم این فیلم ساخته شود ،مشكل زن در چه مسائلی است؟ این زن نتوانسته وجود خودش را در دو فرزندش تكثیر كند و به همین دلیل زن نمیتواند خودش را قبول كند و به دنبال راه فرار است. مقام معظم رهبری صحبتی داشتهاند ، اینكه باید جایگاه حقوقی و فرهنگی زنان را تثبیت كنیم، زنان و مردان نظیر دو بال هستند كه باید در كنار هم پرواز كنند تا باعث رشد جامعه شوند. عبدالعلیزاده: در فرهنگ ایرانی زنان حكم پشتیبان و یاری دهنده و هدایت كننده را دارند و از این طریق زمینهساز موقعیت مردان و در نتیجه جامعه میشوند. اما مردان معمولاً به نقشی كه زنان در موفقیت شان دارند اشاره نمیكنند. ولیمراد: در خانهها ، زنها حق تصمیمگیری واظهار نظر مستقیم را ندارند و طوری عمل میكنند كه احترامشان حفظ بشود. ولی همواره مترصد آزادی عمل هستند. البته موافقام كه زن و مرد در فرهنگ ایرانی با یكدیگر رقابت نمیكنند بلكه یار و یاور یكدیگر هستند. حمیدرضا دهقانپور: اگر میخواهیم به واقعیتهای مسئله دست پیدا كنیم باید دست به پژوهشهای بنیادی بزنیم. متأسفانه در این زمینه اطلاعاتی كه ارائه میكنیم حاوی مصادیق نیست . مدتهاست در عرصه شاهنامه و نگره فردوسی به زن ، تحقیق و پژوهش انجام دادهام . اگر این نوع مرور را در دورههای مختلف تاریخی انجام بدهیم ، میتوانیم نگرش خودمان را از نوع نگرش فمینیستی و مرد سالارانه دور و به واقعیت نزدیك كنیم . همچنین به این نتیجه برسیم كه هر كدام بر اساس رسالت خودشان عمل كنند. در شاهنامه وجوه مختلف زنان را مشاهده میكنیم، رودابه زن زال و مادر رستم چه تأثیر دراماتیكی داشته است ، زنی است كه 600 سال هم پای رستم در اساطیر زندگی كرده است و بعد از مرگ رستم به حالت دیوانگی میرسد. حتی در نام او مفاهیمی نهفته است، در لغت رود یعنی فرزند و آب یعنی روشنایی و این چنین نقش تاریخی و اجتماعی او تعریف میشود. تهمینه زن رستم و مادر سهراب دارای ویژگیهای اخلاقی و تربیتی است و یا گرد آفرید و ... از این نوع زنان در شاهنامه كم نداریم، زنانی توانا، قادر و با هوش كه نقش كلیدی در روند وقایع دارند. در مقابل در شاهنامه زنی نظیر سودابه داریم؛ زنی كه مظهر هوس بازی و پیمان شكنی است. اما این نقش در مقابل نقشهای متعدد حاضر در شاهنامه برای زنان هم مفهومی را متبادر میكند .در تاریخ تشیع نیز با نمونههای مثال زدنی زنانی مواجه میشویم كه نقش مادرانه خود را در كنه نقش اجتماعی ایفا كردهاند. نكته مهم در این بحث این است كه آیا باید تصور ما این باشد كه زن اگر در برابر مرد قرار گرفت و همان كاری را كه مردان انجام میدهند ، انجام بدهد ، به جایگاه انسانیاش خواهد رسید؟
كاسهساز: تصور میكنم حاضرین جلسه بر این نكته اشتراك نظر دارند كه نقش تربیتی و انسانساز كه در قالب مناسبات مادرانه تجلی پیدا میكند، برای زن ایرانی جایگاهی رفیع است، چنانچه نقل است «از دامن زن، مرد به معراج میرسد» باید این جایگاه را در خصوص زنان حفظ كنیم. اینكه سینما میتواند به حفظ و ارتقای این جایگاه كمك كند قطعی است اما بسترهای اندیشهای و پژوهشی میخواهد. دهقانپور: یك مادر خوب میتواند باعث اعتلای خانوادهاش بشود، اما وجود نگاههای متعصبانه به حقوق زنان این نقش را كمرنگ و كم اهمیت جلوه میدهد. در سینمای ما به ندرت كارگردان، نویسنده و تهیهكننده صاحب فهم و اهل مطالعه و دارای اشراف به مباحث نظری ادبیات وجود دارند و همین عدم دانش باعث ساخت این سریالهای مبتذل و سطحی میشود. در سینمای هالیوود یك گروه دائماً ایده و فكرهای جذاب را جمعآوری و روی آنها كار میكنند . سپس بر اساس یك اندیشه قوام یافته فیلمنامهای كامل میشود؛یك اندیشه سرمایهداری و مردانه كه تعیین میكند، قواعد جهان را به كدام سمت ببرد. قلیپور: باید اصرار به پژوهش داشته باشیم.ما مردان و زنان، یكدیگر را نمیشناسیم. اگر شناخت وجود داشته باشد، در هیچ فیلم یا كاری با غلط روبهرو نمیشویم. چون شناخت نیست، هجمه ایجاد میشود. در فیلم «عروس آتش» در مورد مسائل زنان دست به تحقیق و پژوهش زدیم كه بسیار مورد توجه قرار گرفت. آثار بزرگ تاریخ سینما نیز حاصل پژوهش، تحقیق و شناخت هستند. اگر شناخت نباشد حتی مشاوران زن آثار سینمایی هم به جای واقعی كردن تصویر زن در سینما، باعث انحراف دیدگاه و حتی غیرواقعیتر كردن این تصویر میشوند. منبع : ایران تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 551]