واضح آرشیو وب فارسی:سیمرغ: خوابهای دنبالهدار، موضوع جسورانهای دارد كه حداقل روی كاغذ كنجكاو برانگیز و جذاب به نظر میآید. دقیقا موضوع این فیلم مشابه كارهای قبلی این فیلمساز است، مثل.... این خانه دور استاصولا روند كاری فیلمسازان، نشانگر سیر پیشرفت آنان از مراحل اولیه و ابتدایی به سمت نوعی بلوغ و پختگی است. تقریبا بیشتر كارگردانانی كه میشناسیم، رشد یكسانی داشتهاند. گاهی فیلمسازی، بهترین اثرش را در دوران میانی عمر حرفهایش میسازد و گاهی شاهكارش را همان ابتدا عرضه میكند و سپس آثار دیگری كه میسازد در قیاس با آن اثر شاخصش سنجیده میشود؛ مثلا اورسن ولز در همان ابتدای ورودش به سینما، با كارگردانی «همشهری كین» بار خود را بست و پس از آن هر فیلم خوب و بد دیگری كه ساخت، عیارش با آن اثر درخشان اولیهاش سنجیده شد. در اینجا نه قصد داریم فرمولها و قواعد ریاضی را به یك فیلمساز ایرانی ربط بدهیم و مانند یك نمونه آماری انتظار تحلیل و تفسیری جزمی داشته باشیم و جایگاه هنرمند را تا سطح یك نمودار هندسی تنزل دهیم و نه در عین حال خواستار آن باشیم كه سینماگر ایرانی و هالیوودی را در یك سطح نشانده و انتظاری كه از فیلمساز خارجی با وجود امكانات و شرایط كافی داریم، از یك سینماگر وطنی متوقع باشیم. اما بهانه چنین شروعی برای ورود به مبحث «خوابهای دنبالهدار» این است كه پوران درخشنده، كارگردان كاركشته و خستگیناپذیر سینمای ایران، همواره با یكی از فیلمهای ابتداییاش به یاد آورده میشود. حتی پس از پایان جلسه نقد و تحلیل خوابهای دنبالهدار در برنامه «هفت»، فریدون جیرانی آرزو كرد كه درخشنده به دوران اوجش و فیلمهایی نظیر «پرنده كوچك خوشبختی» بازگردد. آری منظور ما نیز دقیقا همین فیلم است. درخشنده در كنار كارگردانان دیگری مثل داریوش فرهنگ، علی ژكان، سعید ابراهیمیفر و... كسانی هستند كه در دوره نخست كاریشان، بهترین فیلمهایشان را ساختند، اما پس از آن فیلمها در سراشیبی سقوط افتادند و نتوانستند كیفیت كارشان را در ادامه آثارشان حفظ كنند. در آثار پوران درخشنده یك تناقض اساسی و تعیینكننده وجود دارد كه گاهی نحوه تجلیل از او در جشنوارهها و مناسبتهای مختلف را زیرسوال میبرد و گاهی باعث میشود نقدها در رد كارهای او لحن و رنگی بیانصافانه و مبالغهآمیز به خود بگیرد. تناقض آثار درخشنده از این قرار است كه مضمون فیلمهای او بسیار انسانی و دارای ابعاد انساندوستانه و لطیف است كه كمتر بشری با تماشای آنها میتواند نظری خلاف آن چیزی كه مولف میگوید، داشته باشد. كیست كه با دیدن تصاویر مرعوبكننده از مواجهه فرشته صدرعرفایی و نوجوان مشكلدار فیلم جدید این كارگردان متاثر نشود و تاثیر نپذیرد؟ اما این همه آن چیزی نیست كه از كارنامه سینمایی این بانوی سینمای ایران به دست میآید. مشكل از جایی شروع میشود كه در كمال شگفتی مشاهده میكنیم مسیر فعالیت این فیلمساز، از ابتدا تاكنون، مسیری رو به تنزل و سراشیبی بوده است. ممكن است به این نتیجه منطقی برسیم كه خوابهای دنبالهدار ادامهای منطقی بر فیلمهایی است كه از «رابطه» و «پرنده كوچك خوشبختی» آغاز شد، اما هر تماشاگر باهوشی میتواند تشخیص دهد كه پوران درخشنده با حفظ علاقههای خودش در نمایش موقعیت ناگوار كودكان در اجتماع، از حیث زیباییشناسی و با در نظر گرفتن ساختار تصویری آثارش، روندی امیدواركننده را طی نكرده است. بنابراین كسی با مضمون و محتوای فیلمهای او مشكلی ندارد (ایبسا بتوان گفت وفاداری درخشنده به موضوعات حاد جامعه و نمایش انسانهایی در معرض حوادثی گوناگون میتواند الگویی باشد برای سینماگرانی كه آثارشان هیچ حرفی برای گفتن ندارند و صرفا به طرح موضوعی خنثی اكتفا میكنند.) اما حقیقت این است كه در شیوه هدایت بازیگران، انتخاب آنها برای ایفای نقشها و مهمتر از همه اجرای دقیق صحنهها، درخشنده در بسیاری موارد و نمونهها راه را به اشتباه میپیماید. خوابهای دنبالهدار، موضوع جسورانهای دارد كه حداقل روی كاغذ كنجكاو برانگیز و جذاب به نظر میآید. دقیقا موضوع این فیلم مشابه كارهای قبلی این فیلمساز است، مثل «بچههای ابدی» یا «رویای خیس». دلبستگی درخشنده به دنیای كودكان و نوجوانان و دغدغه او در رابطه با نحوه تربیت آنها و جایگاه اجتماعیشان در همه فیلمهایی كه با این نگاه ساخته، شایسته تقدیر است. خوابهای دنبالهدار درباره كابوسهای مكرر نوجوانی است كه او را تا مرز فروپاشی ذهنی میبرد، اما دیگران با در نظر گرفتن مشكلات او در صدد درمانش برمیآیند. در این میان یكی با نشانهشناسی این كابوسها و مطالعه روانشناسی روی آنها این اراده را پیدا میكند تا به یاریاش بشتابد. این فیلم با چنین موضوع جسورانهای بهترین اثر سینمایی امسال در آموزش به بزرگسالان است. حتی شاید بتوان گفت نمایش این فیلم و امثال آن در مدارس و بررسی روانشناسی آن توسط مربیان و اولیای دانشآموزان میتواند جلوی بسیاری از ناهنجاریها را پیش از موعد بگیرد، اما در عین حال نباید فراموش كنیم كه این فیلم برای تماشاگری كه صرفا بلیتی تهیه كرده تا جذب قصهای پرفراز و نشیب و سرگرمكننده شود، اصلا نمونه قابل پیشنهادی نیست. به این آثار در سینمای جهان میگویند فیلمهای كاربردی. فیلمهای كاربردی آنهایی هستند كه با هدفی خاص تولید میشوند و بیشتر سفارشی هستند. مثلا انجمن حمایت از حیوانات یا نهاد فعال در مبارزه با آلودگی محیط زیست ممكن است حمایتكننده فیلمی باشد با همین موضوع و چنین محتوایی را براساس برنامهها و فعالیتهایش در فیلمی سفارشی بپروراند؛ بنابراین فیلمهای كاربردی هیچ تعهدی به تماشاگران عام سینما ندارند و اكرانشان جمع و جورتر است و برای مخاطبانی مشخص تولید میشوند. البته گاهی پیش میآید كه سازنده یك فیلم كاربردی از ابتدا تصمیم میگیرد كه در ذیل این هدف و محتوا، قصهای سرگرمكننده را نیز چاشنی فیلمش كند تا لزوما كارش را برای مخاطبی محدود نكرده باشد. بارها گفته شده یك فیلم زمانی كه هدف معینی را برای انتقال به تماشاگر دارد، مادامی كه به هر دلیل قابلیت این ارتباط را پیدا نكند، تاثیری معكوس خواهد گذاشت. یعنی فیلمی ساخته میشود با هدف نشان دادن وضعیت كودكان پرورشگاهی و لزوم توجه به آنان. در صورتی كه اگر كارگردان كارش را بخوبی انجام دهد، آنگاه انتظار تاثیرگذاری میرود، اما در غیر این صورت تاثیرگذاری معكوس به دست میآید. یعنی نهتنها توانستهاید مخاطبتان را جذب موضوع كنید تا عملا به هدفتان نزدیك شوید بلكه كاری كردهاید كه تماشاگر هر وقت با چنین موضوعی مواجه شد، به جای توجه و تمركز بر آن خسته شود و پیشبینی و قضاوت زودهنگام داشته باشد.خوابهای دنبالهدار، البته فیلم پیشپا افتاده و سطحیای نیست، اما یك اثر متوسط و ناتوان از تاثیرگذاری صحیح است. با این كه اینبار درخشنده در انتخاب بازیگرانش سلیقه به خرج داده و بازیهای خوبی نیز از آنان گرفته، اما متاسفانه موقعیتهایی كه بازیگران در آنها قرار میگیرند بدون كشش لازم است. در این صورت آنان هر چقدر هم كه خوب بازی كنند، نمیتوانند كمكحال فیلم باشند. پانتهآ بهرام در این فیلم نیز مانند كار قبلی درخشنده (كه به خاطر آن بلورین جشنواره فجر را گرفت) فوقالعاده است و تسلط كافی بر نقشش دارد. درباره بازی فرشته صدرعرفایی نیز باید گفت كه هرچندگاهی در برخی نماها، میزان رفتار او توام با بزرگنمایی است، اما این بازیگر قدیمی نیز پس از مدتها نمایش دلپذیری دارد. علیرضا خمسه هم متفاوتتر از همیشه در هیات یك مامور، بازی روان و باورپذیری دارد، اما همچنان كه گفته شد، نحوه دیالوگنویسی و سیر پیشرفت ماجراها نمیتواند چندان در فیلم خوابهای دنبالهدار قابل دفاع باشد و واقعا امیدواریم كه درخشنده همان اندازه كه در انتخاب سوژههایش با وسواس و سختگیری هنرمندانهای عمل میكند، در مرحله نگارش فیلمنامه و در مراحل فیلمبرداری و مونتاژ نیز چنین نگاه متعالی و سختگیرانهای داشته باشد.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: سیمرغ]
[مشاهده در: www.seemorgh.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 493]