واضح آرشیو وب فارسی:نیک صالحی: گزارشي از معضلات زيست محيطي شهر تهران جام جم آنلاين: شهرستان تهران به عنوان بزرگترين و در عين حال مهمترين شهر كشور با موقعيت خاص اجتماعي، جغرافيايي، سياسي، فرهنگي و همچنين تمركز جمعيت با انبوهي از مشكلات، معضلات و نيازها در اشكال و انواع گوناگون، در ابعاد مختلف روبهروست. در مبحث محيطزيست نيز بالطبع از آلودگيهاي زيستمحيطي و تبعات و آثار آن نميتواند در امان باشد. تهران با انبوهي از آلايندههاي مختلف احاطه شده است و هر روز بيشتر از روز پيش مورد تهديد قرار ميگيرد. اين معضل بزرگ، ساكنان كلانشهر را در معرض طيف وسيعي از بيماريها و مشكلات جسمي، روحي و رواني قرار داده است. بديهي است در صورت نينديشيدن چارهاي براي مقابله با عوامل تهديدكننده، محيطزيست اين كلانشهر در بخشهاي آب، هوا، خاك و صوت ميتواند در درازمدت منجر به وقوع يك فاجعه زيستمحيطي شود. اين موضوع غريبي نيست، چرا كه ما هماكنون نيز شاهد تبعات آن در كوتاهمدت هستيم. در اين خصوص نگاهي هر چند كوتاه و گذرا به معضلات تهديدكننده محيط زيست در تهران به ما كمك خواهد كرد تا در آينده با بررسيهاي دقيق و كارشناسي در اين زمينه، شرايط مقابله با اين معضلات را فراهم كنيم و محيط قابل تحملي را براي نسلهاي آينده به يادگار بگذاريم. همان طور كه گفته شد، تهران در سالهاي اخير با مشكلات و معضلات زيستمحيطي متعددي درگير شده است. بررسيهاي آماري نشان ميدهد بسياري از اين معضلات در شكايات مردمي بروز داده ميشود. آلودگي ناشي از فاضلاب رها شده در معابر ، پسماندهاي پراكنده شده در سطح شهر ، آلودگيهاي صنعتي ، آلودگي ناشي از اصوات غيراستاندارد و بسياري ديگر از موارد، فهرست چالشهاي زيستمحيطي شهر تهران را از نگاه مردم مشخص ميكند بنابراين معضلات زيستمحيطي شهر تهران را ميتوان با مقولههاي زير مرتبط دانست: * جمعيت (تمركز و مهاجرت) * تردد وسايل نقليه * زباله (خانگي، صنعتي و بيمارستاني) * ساخت و سازهاي غيرمجاز بويژه در دامنههاي البرز * فاضلاب و آلودگي منابع آب و خاك جمعيت (تمركز و مهاجرت) براساس آخرين سرشماري نفوس در سال 1385 جمعيت تهران حدود 7 ميليون و 800 هزار نفر اعلام شده است. اين ميزان جمعيت، حدود 10 درصد از جمعيت كل كشور را تشكيل ميدهد. در مبحث جمعيت و از عواقب رشد بيرويه آن ميتوان به توليد انبوه زباله اعم از زباله خانگي، زبالههاي توليد شده صنعتي و خدماتي كه در راستاي تامين نيازهاي رفاهي جمعيت ساكن در اين شهر ايجاد ميشود و زبالههاي بيمارستاني اشاره كرد. ساخت و سازهاي غيرمجاز كه باعث از بين رفتن پوشش گياهي و چشماندازهاي زيباي طبيعي ميشود، از ديگر پيامدهاي رشد بيرويه جمعيت در اين كلانشهر است. به موارد بالا ميتوان آلودگي هواي ناشي از تردد درونشهري اين جمعيت و همچنين آلودگي آب و خاك ناشي از فاضلاب اشاره كرد؛ البته با توجه به اهميت موضوع در بخشهاي بعدي به تفصيل به نكات مورد اشاره خواهيم پرداخت. تردد وسايل نقليه بنزين مورد مصرف توسط وسايل نقليه در تهران بزرگ حدود 13 ميليون ليتر در روز است. اين ميزان بنزين مصرفي همراه گازوئيل مورد استفاده در ديگر بخشهاي حمل و نقل شهري، سالانه بيش از 10 ميليون تن گازكربنيك توليد ميكنند. در اين مبحث بايد به ترافيكهاي درونشهري نيز كه باعث تشديد مصرف سوخت ميشود، اشاره كرد. عدم توازن در ايجاد بزرگراهها و مسيرهاي دسترسي با تعداد خودروهاي در حال تردد در تهران به افزايش آلودگي هوا و صوت دامن ميزند؛ همچنين روند شمارهگذاري خودروها و ورود خودروهاي جديد (روزانه 1200خودرو) فارغ از بحث بهسوزي كه به طور متوسط رشد 15 درصدي خودرو در طول يك سال را به همراه دارد، وقتي با روند كند خارجسازي خودروهاي فرسوده همراه ميشود، ميتواند نقش بسزايي در افزايش آلودگيهاي زيستمحيطي از جمله آلودگي هوا، خاك و صوت داشته باشد. شايد نظارت دقيق در ساخت خودروهاي داخلي، اجراي صحيح طرح ترافيك و طرح پلاكهاي زوج و فرد، آموزش و فرهنگسازي در استفاده از وسايل نقليه عمومي، به همراه تسريع بخشيدن طرحهاي عمراني در راستاي ايجاد اتوبانها، تعريض معابر و دسترسيهاي محلي بتواند تا حدي از بار آلودگي هوا و صوت ناشي از اين معضل بزرگ زندگي شهري بكاهد. زباله هاي خانگي صنعتي و بيمارستاني همانطور كه پيش از اين نيز اشاره شد افزايش جمعيت، توليد انبوه زباله را در پي دارد. طبق آخرين آمار موجود، روزانه حدود 7500 تن زباله خانگي در تهران بزرگ توليد ميشود. از اين ميزان حدود 70 درصد را پسماندهاي غذايي، مواد آلي و فسادپذير (زباله تر) مانند پوست ميوه، سبزيها و پسماندهاي فضاي سبز تشكيل ميدهد. حدود 29درصد زبالههاي شهر تهران زبالههاي خشك و فسادناپذير مانند انواع فلزات ، پلاستيكها ، پارچه ، شيشه ، چوب ، كاغذ و.... تقريبا يك درصد را زايدات خطرناك و ويژه از قبيل باتريهاي الكتريكي، لامپهاي فلوئورسنت، تيغهاي اصلاح و ديگر موارد شامل ميشود. رشد جمعيت و نياز به ساخت و ساز در بخشهاي گوناگون باعث توليد روزانه 2100 تن نخاله ساختماني در تهران ميشود كه حمل و نقل، بازيافت و دفن اين گونه ضايعات، خود مستلزم صرف هزينههاي بسياري است. ديگر نكته مهم و قابل اشاره در اين مطلب، مبحث زبالههاي بيمارستاني است. به دليل وجود مراكز متعدد درماني در تهران، يكي از معضلات مهم درخصوص پسماندها، مديريت پسماندهاي خطرناك بيمارستاني است. زبالههاي خطرناك بيمارستاني شامل زبالههاي عفوني و غيرعفوني است كه از پسماندهاي عفوني ميتوان به پسماندهاي آلوده به فرآوردههاي خوني، پسماندهاي پاتولوژي، ترشحات عفوني، پسماندهاي اتاق ايزوله، دياليز و جراحي اشاره كرد. پسماندهاي شيميايي مانند زبالههاي دارويي و شيميايي همراه پسماندهاي برنده و نوك تيز از قبيل سر سوزن، آنژيوكت، لانست، شيشههاي شكسته سرم و فرآوردههاي خوني و همچنين مواد راديواكتيو، ديگر پسماندهاي خطرناك بيمارستاني را تشكيل ميدهند. ميزان زبالههاي بيمارستاني در تهران حدود 70 تا 80 تن در روز است كه 20 درصد از آن به زبالههاي خطرناك اختصاص دارد. بر همين اساس، تفكيك پسماندهاي خطرناك از پسماندهاي شبه خانگي در بيمارستانها حائز اهميت بسيار است كه متاسفانه عليرغم وجود دستورالعملهاي قانوني اين مساله به طور كامل محقق نشده، به نحوي كه يا در برخي مراكز درماني جداسازي به طور صحيح انجام نميشود يا در صورت تفكيك زبالههاي خانگي و خطرناك در مبدا، به دليل اختلاط مجدد در خودروهاي حامل، اقدامات مربوط به تفكيك انجام شده فاقد نتايج مورد نظر خواهد بود. ساخت و سازهاي غيرمجاز جمعيت رو به افزايش تهران، نياز به ايجاد سكونتگاههاي جديد را سبب ميشود، بخصوص وقتي مركز شهر از جمعيت اشباع شده و ديگر جذابيتهاي سابق را براي شهروندان نداشته باشد. جمعيت ساكن در تهران بزرگ از آلودگيهاي خودساخته در مركز شهر گريزان شده و در پي رسيدن به هواي سالم، داشتن چشماندازهاي طبيعي و استفاده از محيط زيست سالم و بكر، به دامنههاي البرز پناه ميبرند. به هر شكل، تغيير كاربريها و ساخت و سازهاي عمدتا مسكوني در ابتداي امر كه به مرور زمان با ساخت مراكز تجاري، خدماتي و صنعتي همراه ميشود ، تخريب پوشش گياهي و چشماندازهاي زيباي طبيعي در اطراف تهران را در پي خواهد داشت. يا به عبارت ديگر ، شهروندان تهراني براي زندگي در محيط زيست سالم، به تخريب محيط زيست كمر بستهاند. فاضلاب و آلودگي منابع آب و خاك آلودگي آبهاي سطحي و زيرزميني در كنار محدوديت منابع آب براي تامين آب شرب سالم و بهداشتي و بالا بودن سرانه مصرف آب، يكي از معضلات اساسي پايتخت است. افزايش جمعيت شهر تهران و بالا رفتن مصرف سرانه آب، از يك طرف موجب انتقال مقادير قابل توجهي آب از منابع اطراف به داخل شهر و تبديل آن به فاضلاب ميشود و از طرف ديگر به علت محدود بودن قابليت جذب زمين، ضمن آلودگي آبهاي زيرزميني، باعث بالا آمدن سطح آن نيز شده است. در نواحي وسيعي از شهر، به علت غيرقابل نفوذ بودن طبقات زمين، چاههاي جذبي كاربرد ندارند و فاضلاب به مجاري قنوات قديمي يا به انهار و جويهاي جاري در خيابانهاي شهر تخليه ميشوند كه وضعيت بسيار بحرانياي براي محيط زيست ايجاد كرده است. از بحرانيترين مناطق در تهران بزرگ از نظر دفع فاضلاب ميتوان به شمال شهر به علت غيرقابل نفوذ بودن زمين و در مناطق جنوبي شهر به دليل بالا بودن سطح آبهاي زيرزميني و ريزدانه بودن جنس خاك اشاره كرد كه با توجه به شرايط توپوگرافي تهران، تاثير بر كيفيت آبهاي سطحي و زيرزميني از طريق روانابها بيشتر متوجه جنوب شهر است. در اينجا لازم است به برخي عوامل تاثيرگذار بر كيفيت آبهاي سطحي اشاره كرد. از موثرترين اين عوامل ميتوان بارندگي، مصارف خانگي، فعاليتهاي صنعتي و خدماتي و مصارف كشاورزي را نام برد. بارندگي خود از طريق انتقال گازهاي جوي، گازهاي محلول ناشي از فعاليتهاي صنعتي انسان، ذرات گرد و خاك، ذرات معلق دودكشها، مواد شستهشده سطح زمين، مواد آلي مثل بقاياي گياهي و جانوري، انواع گوناگون ميكروبها، باقيمانده علفكشها و بسياري موارد ريز و درشت ديگر در افزايش ميزان آلايندگي آبهاي سطحي موثر استحمام، نظافت و شستشوي لباسها و فاضلاب سرويسهاي بهداشتي كه موجب دفع پاككنندهها ميشود از مصاديق تاثير مصارف خانگي بر آبهاي سطحي است. مصرف سموم به منظور حفظ فضاي سبز، باقيمانده كودهاي شيميايي، علفكشها و ... آلايندههاي گياهي ناشي از مصارف كشاورزي را موجب ميشود و بالاخره در بحث عوامل موثر بر كيفيت آبهاي سطحي ناشي از فعاليتهاي خدماتي و صنعتي ميتوان پسماندهاي شيميايي صنايع مختلف اعم از مواد اسيدي، قليايي، يونهاي فلزات مواد معدني جامد، تعميرگاههاي خودرو و موتورسيكلت، كارواشها، تعويض روغنيها، واحدهاي نقاشي خودرو، صنايع چوبي و فلزي، قاليشوييها و دهها مورد ريز و درشت ديگر را نام برد. به هر شكل، حجم بالاي فاضلاب توليدي تهران و ديگر موارد اشاره شده وقتي با فقدان تجهيزات، زيرساختهاي لازمه شهري و شبكه جمعآوري فاضلاب همراه ميشود ميتواند باعث وارد آمدن لطمات جبرانناپذيري به محيط زيست تهران شود. علاوه بر موارد گفته شده، فقدان مراكز تاسيسات مناسب براي دفع و امحاي پسماندهاي صنعتي ويژه، نبود مراكز مشخص و معين به منظور تخليه تانكرهاي حامل فاضلاب، آلودگي منابع آب شرب به فلزات سنگين و نيتراتها از جمله موارد بااهميت ديگر است كه بايد از آنها نام برد. به هر حال وضعيت موجود، حاصل عملكرد چندينساله مسوولان و شهروندان تهراني است و اگرچه در راستاي حفظ محيطزيست و رسيدن به شرايط مطلوب زيستي تلاشهاي گستردهاي صورت گرفته است، اما وضعيت موجود با آنچه مردم شريف تهران در خور و شايسته آن هستند فاصله عميقي وجود دارد. به نظر ميرسد براي تحقق عدالت اجتماعي و بهرهمندي كليه شهروندان از هواي پاك، آب آشاميدني سالم، امنيت غذايي و محيطي عاري از آلودگي بايد اقدامات ويژهاي صورت گيرد كه از آن جمله ميتوان توجه ويژه به محيطزيست در مديريت شهري را ذكر كرد. تسريع در اجراي طرحهاي مديريت فاضلاب، همكاري ارگانهاي ذيربط در راستاي شناسايي و ساماندهي مشاغل مزاحم شهري، اطلاعرساني به عموم مردم و تلاش براي افزايش آگاهي مردم در بخش محيط زيست، ارتقاي سطح مديريت پسماندها، محدود كردن عوامل بارگذاري در محدوده شهري، اجراي دقيق طرح جامع شهر تهران، افزايش سرانه فضاي سبز، كنترل آبهاي سطحي و جلوگيري از آلودگي آنها، افزايش توان نظارتي سازمانهاي متولي محيطزيست و در انتها، بازنگري بر قوانين و آييننامههاي مرتبط با امور شهري نيز ميتواند گرهگشاي معضلات زيستمحيطي شهر تهران باشد. عليرضا داوودنژاد
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: نیک صالحی]
[مشاهده در: www.niksalehi.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 427]