علل مهاجرت نخبگان ايران به خارج از مرزها چيست؟ (بخش نهايي)

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: علل مهاجرت نخبگان ايران به خارج از مرزها چيست؟ (بخش نهايي)
هادي مصدق؛ دانشجوي كارشناسي ارشد مديريت آموزشي دانشگاه تهران
در بخش اول به بررسي علل مهاجرت نخبگان پرداختيم و برخي نظريات مطرح را بررسي كرديم، در اين شماره به بررسي ساير نظريه ها و موارد ديگر مي پردازيم:
نظريه امپرياليست رسانه اي
اين نظريه معتقد است كه ديكتاتوري رسانه اي حاكم بر جهان كنوني، با كاناليزه كردن و بزرگ نمايي برخي اخبار و اطلاعات به استثمار كشورهاي در حال توسعه مي پردازد. آن ها با نشان دادن جنبه هاي تمدن و پيشرفت هاي خود و با كتمان ناكامي ها به بزرگ نمايي مزاياي زندگي در غرب پرداخته و در مقابل با تخريب حس ناسيوناليستي كشورهاي در حال توسعه و بزرگ نمايي مشكلات آن ها به سياه نمايي پرداخته و امكان پيشرفت و حل مشكلات را غير ممكن بيان مي كنند.
مشخص است كه در اين چنين فضايي كوچك ترين مشكلي كه در راه پيشرفت شخص نخبه پديد آيد، او را به سمت مهاجرت سوق مي دهد، اما واقعيتي را كه پس از مهاجرت با آن روبه رو مي شوند چيزي متفاوت از آمال و آرزوهاي در سر پرورانده است كه همين موضوع موجبات نارضايتي برخي از افرادي كه مهاجرت كرده اند را پديد آورده است.
نظريه بي هويتي فرهنگي
اين نظريه به اين مهم مي پردازد كه، افرادي كه هويت فرهنگي خود را از دست داده اند، در برابر مشكلات اقتصادي و اجتماعي رخ داده بسيار آسيب پذيرتر بوده و به راحتي ترك وطن كرده و در ديگر كشورها سكني مي گزينند.
اين امر در يك تحقيق كيفي كه در دانشگاه تهران انجام پذيرفته است، نشان از رابطه ي بالاي بين ميزان احترام فرد به هويت اسلامي- ايراني خود و تمايل به خدمت در كشور خود داشت و بنابراين نتيجه ي خلاف آن نشان دهنده ي اين واقعيت مي باشد كه افرادي كه اعتقادي به هويت اسلامي- ايراني خود ندارند، تمايل بيش تري به ترك وطن دارند.
نظريه ي عدم عدالت اجتماعي
در زير سعي شده است كه برخي از مهم ترين عوامل ترجيح افراد به اقامت در خارج ليست شود.

سنخ شناسي برجستگان علمي و تخصصي مهاجر ايراني؛ «ابوالقاسم طلوع» در پژوهش خود، نخبگان مهاجر ايراني را به شش گروه تقسيم كرده است:
1. دانشجويان داراي سهميه ي ارزي كه پس از اتمام تحصيل در كشورهاي مقصد به وطن مراجعه نكردند.
2. دانشجويان آزاد، غير از برگزيدگان المپيادها و آزمون هاي ورودي كه با هزينه ي شخصي از كشور خارج شده و ديگر مراجعت نكرده اند.
3. نخبگان المپيادها و رتبه هاي اول آزمون هاي ورودي سراسري دانشگاه ها كه با هزينه ي شخصي و يا با دريافت بورس از دانشگاه و مراكز تحقيقاتي خارج، كشور را ترك كرده اند.
4. دانشجويان بورسيه ي اعزامي به خارج از كشور كه بعد از فراغت از تحصيل باز نگشته اند.
5. متخصصان، استادان و محققاني كه بيش تر به خاطر مسايل سياسي و احساس ناامني، به خصوص در سال هاي دوران انقلاب، كشور را ترك كرده اند.
6. متخصصان، استادان و محققاني كه بيشتر به دلايل علمي- تخصصي، فرهنگي و اقتصادي، كشور را ترك كرده اند.
نتيجه گيري و پيشنهادها
با توجه به ارتباط مستقيم بين چالش هاي توسعه ي علمي و خروج نخبگان از كشور، مي بايست راه هاي جلوگيري از فرار مغزها را نيز در توسعه ي برنامه هاي علمي و پژوهشي جست وجو كرد. به عبارت ديگر، آن دسته از تدابير و برنامه هايي كه به رفع چالش هاي علمي منجر خواهد گرديد، مي تواند به جذب و حفظ نخبگان نيز بينجامد. راه حل هاي زير، تدابيري براي تلاش در جهت كاهش و رفع اين معضل است.
1. ارايه ي ساز و كارهاي كنترلي به منظور تعديل و تطبيق پرورش نيروهاي متخصص در جامعه برحسب فرصت هاي شغلي و نيازهاي بازار كار در ميان مدت و ايجاد بسترها و مقدمات تأمين تقاضاي اجتماعي تحصيلات دانشگاهي و دانش اندوزي در بلند مدت، كه به طور قطع اين امر با سياست هاي توسعه اي وزارت علوم در افزايش بي رويه ي دانشجويان كارشناسي ارشد و دكترا هم خواني ندارد، چرا كه ورود بيش از نياز به اين مقاطع افزون بر اين كه منجر به كاهش كيفيت آموزش و افزايش تقلب هاي دانشگاهي در انجام پايان نامه ها و تحقيقات دانشگاهي مي شود، به دليل عدم وجود شغل مناسب براي اين افراد در آينده ي نزديك، اين تلاش ها افراد را به سمت مهاجرت سوق مي دهد.
2. تقويت روحيه ي ديني افراد و تعمق آن
3. اصلاح ملاك هاي ارزيابي دانشجو و اساتيد به نفع توليدات بومي و مناسب كشور، به جاي دادن ملاك خارجي درج مقالات - ISI - كه البته در آيين نامه ي جديد ارتقاي اساتيد اين مهم تا حدي لحاظ گرديده است.
4. انتقال درصدي از هزينه ي آموزش و پايان نامه ي شخص در مقاطع ارشد و دكترا بر عهده ي سازمان هاي دولتي و خصوصي است، به اين نحو كه شخص براي اخذ پايان نامه و مشخص كردن استاد راهنما و مشاور ابتدا نيازمند به ايجاد نوعي پيوند موفق با صنعت و سازمان هاي موجود مي باشد. اين سياست چند مزيت همزمان به همراه خواهد داشت؛
اول، اين كه به نحوي آموزش هاي ما از حالت تئوريك و جداي از جامعه خارج شده و ارتباط با صنعت تقويت مي گردد.
دوم، اين كه مانع از تربيت مازاد نيروها در رشته هاي بي كاربرد مي گردد.
سوم، اين كه با توجه به تخصصي كه شخص از تجربه ي خود در همكاري با آن شركت به دست آورده است براي ادامه ي همكاري ها استفاده مي شود و همين امر مانع از بي رغبت بودن شخص براي ادامه ي زندگي در كشور مي شود.
5. تلاش در جهت واقعي نشان دادن دنياي غرب به نحوي كه در كنار بيان مزاياي آن پيرامون مشكلات آن شفاف سازي لازم انجام گيرد، تا افراد با اطمينان بيش تر به رسانه هاي دولتي، تمام واقعيت را مشاهده كنند.
6. تدوين مقررات تسهيل كننده در امر كارآفريني براي صاحبان تخصص
7. تأسيس مؤسسه هاي علمي و پژوهشي در جهت شناسايي، ساماندهي و رفع دغدغه هاي محققان و نيز استفاده ي بهينه از توان علمي آنان
8. تشكيل تيم هاي پژوهشي و ايجاد روابط مستحكم ميان آن ها كه به طور طبيعي امكان خروج را براي يك شخص كاهش مي دهد.
9. ايجاد شرايط ازدواج سريع تر براي نخبگان نيز به دليل رخداد پيوندهاي چند گانه و مستحكم تر شدن پايگاه شخص در داخل مانع از ايجاد تمايلات شديد براي اعزام به خارج مي گردد.
10. نظارت اداره ي بورس وزارت علوم بر پايان نامه هاي دكتراي بورسيه هاي خارج از كشور كه با هزينه ي دولت در حال تحصيل مي باشند و اصرار بر بومي بودن پايان نامه هاي تعريف شده؛ كه متأسفانه اين مهم هم اكنون به طور كامل مورد غفلت واقع شده و بسياري از بورسيه هاي دولت در كشورهاي خارجي بر روي موضوعاتي كار مي كنند كه افزون بر اين كه ميلياردها دلار ارزش آن پروژه بوده و به مفت به حساب خزانه ي آن كشور وارد مي شود.
متأسفانه پس از بازگشت اين افراد به كشور نيز به دليل كار برد نداشتن تخصص فرد در ايران، انگيزه ي شخص را براي مهاجرت صد چندان مي كند. به عنوان مثال شخصي كه تز دكتراي خود را «چگونگي مقاوم سازي پايه هاي اسكله در برابر برخود كوه هاي يخي» تعريف كرده است، پر واضح است كه پس از بازگشت به كشور و بي نيازي كشور به تخصص ايشان، مجبور به مهاجرت مي باشد و البته دليل اصلي آن را مي توان در عدم لزوم پاسخ گويي وزارتخانه به چگونگي صرف هزينه ها دانست. همان طور كه پيش از اين نيز بيان گرديد، چنانچه وزارتخانه درصدي از هزينه رساله دكترا را متوجه صنعت كند، اين مشكل تا حدي برطرف مي گردد.
11. تلاش براي افزايش نظام شايسته سالاري
12. ايجاد تسهيلات لازم براي جذب هيأت علمي افرادي كه به وسيله ي گرفتن كمك مالي دانشگاه خارجي - fund - در حال تحصيل در كشورهاي ديگر مي باشند و شرايط و صلاحيت عمومي لازم براي جذب را دارا مي باشند. اين امر متأسفانه در حال حاضر تا حدي با بي مهري وزرات علوم همراه گرديده است، به نحوي كه با توجه به ثبت نام جذب اعضاي هيأت علمي در فراخوان سراسري وزارت علوم در تاريخي مشخص، بسياري از اين افراد به دليل عدم اطلاع از زمان ثبت نام، اساساً امكان ورود به رقابت را از دست مي دهند؛ در شرايط ديگر متأسفانه ناهماهنگي بين دانشگاه هاي كشور در اين خصوص منجر به اين مي شود كه فرد براي انجام مصاحبه هاي هر كدام از دانشگاه ها در زمان هاي مختلف هر بار مجبور به مسافرت به ايران است كه اين مشكلات خود اين مسأله را در اذهان اين افراد تداعي مي كند كه گويا وزارت علوم چندان راغب به جذب آن ها نمي باشد.
13. هزينه ي پايين آزاد كردن مدرك كارشناسي ارشد كه حدود 2 ميليون تومان مي باشد. نيز از جمله تسهيلات ناخواسته اي است كه وزارت علوم براي خروج نخبگان كشور ايجاد كرده است.
14. هزينه ي بالاي مسافرت هاي خارجي مانع از ارتباط پيوسته ي افراد با خانواده هاي خود و ديگر دوستان مي شود، از اين رو به نظر مي رسد كه ارايه ي تسهيلات وزارت علوم در اين خصوص مي تواند كار ساز باشد، به خصوص براي بورسيه هاي وزارت علوم كه ماهانه پرداختي از دولت دارند كه بهتر است قسمتي از آن به طور خاص به اين امر اختصاص يابد.
15. استفاده از بورس هاي تكميلي براي دانشجويان نخبه اي كه خود اقدام به اخذ پذيرش به همراه - fund - از دانشگاه مقصد كرده ا ند.
16. دادن كلاس درسي به اساتيد خارج كشور از طريق برقراري ارتباط ويدئو كنفرانس و تسهيل در انتخاب اين اساتيد به عنوان استاد مشاور پايان نامه
17. شكستن باندهاي قدرت در دانشگاه ها كه مانع از ورود نيروهاي نخبه مي گردند.
18. برقراري نوعي ارتباط اينترنتي در جهت تقويت حس وطن دوستي و يادآوري افتخارات ملي و ديني كشور كه منجر به تقويت حس وطن دوستي مي گردد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پي نوشت ها:
1. hunting for brain
2. research communities
منابع:
1. اسماعيلي، مهدي. پيرامون مهاجرت نخبگان. پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
2. ذاكر اصفهاني، غلام رضا. -1379-. مهاجرت نخبگان. داير? المعارف آموزش عالي
3. هداوند، سعيد -1383-. موانع موجود در توسعه ي علمي ايران، مهاجرت نخبگان . تدبير،154.
4. روزنامه ي آفرينش، 29/05/1385.
5. علل مهاجرت نخبگان ايراني، دوشنبه بيست و ششم دي 1384
webmasteriranculture.org

دوشنبه|ا|1|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 213]