واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاین: وبلاگ > جعفریان، رسول - در این باره که دوره تیموری، و به طور دقیقتر دوره پس از تیمور، دورهای فرهنگی است و خراسان با مرکزیت هرات یکی از دورههای مهم ادبی و فرهنگی خود را پشت سر میگذارد، تردیدی نیست. در این زمینه، دوره طولانی شاهرخ تیموری که بیش از 43 سال از 807 تا 850 به طول انجامید، اهمیت خاصی دارد. پس از آن هم خراسان یکسره تا آغاز منازعات صفوی ـ شیبانی که رو به ویرانی میرود، محلی برای تولیدات فرهنگی به ویژه در عرصه کتاب است. کتاب هنر عهد تیموریان اثر عبدالحی حبیبی [تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1355]، نشانهای خوبی از آثار برجای مانده از این دوره به ما میدهد، با این اظهار تأسف که بیشتر آن آثار، طی روزگاران، آواره بلاد دیگر شده و اگر تا زمان حبیبی هم در جای خود باقی بوده، در این سه چهار دهه، بر آوارگی آنها افزوده شده است. کتابخانه شاهرخ باید از کتابخانههای خوب هرات بوده باشد. دوام آرامش در این دوره، و قدرت و تسلط سیاسی تیموریان از یک سو و نیز علاقه آنان به آثار فرهنگی از سوی دیگر، باید در جلب و جذب آثار به این کتابخانه مؤثر بوده باشد. مراد ما در اینجا معرفی دو کتاب با مهر کتابخانه شاهرخ است. 1. دیوان ملالطف الله نیشابوری در ایامی که مقدمه ای برای انتشار عکسی دیوان لطف الله نیشابوری مینوشتم، مهر کتابخانه شاهرخ در این نسخه توجه بنده را جلب کرد. لطفالله بن سلیمان شاه نیشابوری ـ متوفّای 812 ـ از شاعران شیعی نیمه دوم قرن هشتم و دهه نخست قرن نهم هجری خراسان است که دیوان وی در 706 صفحه تدوین یکی از شاگردانش به نام مولانا علی بن محمّد سیمی، به صورت نسخهای منحصر در کتابخانه ملی به شماره 2321 برجای مانده است. لطفالله، یک شاعر حرفهای است و گرچه در ردیف شاعران درجه اول ایران نیست، اما در ردیف دوم و از شاعران پرکار است، شاعری که علاوه بر ستایش دهها نفر از امرای سربداری و تیموری و خواجگان و صدور وقت، به دلیل داشتن عِرق شیعی قصاید و قطعاتی در ستایش امامان ـ علیهم السلام ـ و در رأس آنها امام علی ـ علیه السلام ـ سروده است. لطف الله شاعری است دانشمند و برجسته که نه در لباس عالمان و نه در شغل دبیران، بلکه از طریق صلههای دریافتی گذران زندگی میکرده است. وی افزون بر دانشی که در حوزه علوم دینی اعم از قرآن و حدیث داشته، به دانشهای رایج زمانه خویش به ویژه نجوم آشنایی داشته و از درآمد حوزه تخصصی خود یعنی شاعری، بسیار حرفهای و ادیبانه عمل کرده است. پس از درگذشت وی و دفنش در قدمگاه امام رضا - علیه السلام- محل زندگیش و جایی که اسفریس خوانده میشده، شاگردش مولانا حاجی محمد بن علی سیمی «که از اوان طفولیت پرورده شفقت و رعایت و برآورده تربیت و عنایت خدمت با حرمتش بود» و خود شاعر و خطاط میبوده، به تکاپو افتاد تا اشعار استاد را جمعآوری و تدوین کند. وی در مقدمه بسیار جامع، کامل و زیبایی که نوشته، شرح حال استاد و شرایط زندگی وی و نیز دشمنی شماری از افراد را با وی یادآور شده است. او میگوید که لطفالله چندان در اندیشه جمعآوری اشعارش نبوده و به همین سبب برگهای حاوی اشعار وی دست این و آن بوده است. سیمی پس از مدتی موفق به گردآوری آن اوراق شده و نسخه موجود از دیوان را در سال 814، دو سال پس از درگذشت لطف الله و هفت سال پس از آغاز سلطنت شاهرخ تدوین کرده است. اکنون، نسخه بسیار نفیس و زیبا از قرن نهم برای ما برجای مانده است که اصل آن توسط یک اهل فنِّ در کتابت ـ شاید سیمی یا دیگری به دستور وی ـ تدوین و کتابت شده و از این جهت نسخهای بسیار ارزشمند به شمار میآید. اهمیت این نسخه، منهای محتوا و شکل، آن است که بر اساس مهری که در روی برخی از صفحات آن زده شده، متعلق به کتابخانه شاهرخ تیموری بوده است. این مهر در پنج جای کتاب، یعنی در صفحات 159، 351، 441، 537، 639 آمده است. مهر مزبور در برخی موارد چندان روشن نیست، اما در صفحة 537 و 639 وضوح بیشتری دارد. بر حسب آنچه خوانده میشود، عبارت مهر این است: من کتب خزانة السلطان الاعظم شاهرخ بهادر
(تصویر مهر از ص 537) 2. ضیاء الحلوم فی مختصر شمس العلوم کتاب دیگری را نیز که متعلق به کتابخانه شاهرخ بوده است، میشناسیم. این اثر ضیاء الحلوم فی مختصر شمس العلوم در سه مجلد است که حال حاضر در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری میشود. کتاب شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم اثری است از نشوان حمیری (صاحب الحور العین) در لغت که صرفا بسنده به معنای آن نکرده است، بلکه نوعی دایرة المعارف است که نویسنده هر آنچه در باره هر لغت میدانسته، ذیل آن آورده است. کتاب یاد شده مکرر طبع شده است. ضیاء الحلوم فی مختصر شمس العلوم از فرزند مؤلف شمس العلوم، یعنی ابوعبدالله محمد بن نشوان بن سعید حمیری است و چنان که از نامش پیداست، تلخیص شده شمس العلوم است. از این کتاب نسخهای بسیار نفیس از قرن ششم و از روزگار مؤلف در سه مجلد برجای مانده است. دلیل آن این است که زیر عنوان کتاب، جایی که نام مؤلف آمده، تعبیر «وفقه الله للخیر» نوشته شده است. آقای علی نقی منزوی پس از شرحی در باره این نسخه که به شمارههای 226 - 228 در فهرست دانشگاه، مجلد دوم، صفحات 425 - 429 معرفی شده، نوشته است: این سه جلد مدتی در کتابخانه شاهرخ پسر امیر تیمور گورکان (م 850) بوده و مهر وی [من کتب خزانة السلطان الاعظم شاهرخ بهار] در برگهای (ج 1، برگ 37، 161، ج 2، برگ 92، 176، و ج 3، برگ 12، 93) دیده میشود. وی ادامه میدهد: این نسخه سپس به حجاز رفته است و چنان که از پشت برگ 3 (الف) بخش سوم بر میآید، کسی آن را در سال 911 در مکه به بهای شش اشرفی عثمانی [ستّ اشرفیا ذهبا شامیا] خریداری کرده و به ایران بازگردانده است. [سکههای شامی میتواند و علی القاعده باید مملوکی باشد نه عثمانی چنان که منزوی فهمیده است]. خوشبختانه به لطف ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه سرکار خانم فهیم نیا، و مدیر محترم بخش خطی خانم اصیلی تصویری از این نسخه در اختیار بنده قرار گرفت. تصاویر مهم در دو کتاب نشان می دهد که تفاوتی میان مهر موجود در کتاب دیوان با آنچه در این کتاب است، وجود ندارد. امکان این که آثار دیگری از این کتابخانه در جایی موجود باشد، البته وجود دارد، چنان که آثاری متعلق به کتابخانه بایسنغر با علامت یا مهر کتابخانه وی موجود است عبدالحی حبیبی در کتاب هنر عهد تیموریان، ص 412 در باره نسخهای از گلستان سعدی به خط جعفر از سال 830 نوشته است: این نسخه مزیّن و مصوّر به کتابخانه بایسنغر میرزا تعلق داشته و علامت کتابخانه او را دارد.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: خبر آنلاین]
[مشاهده در: www.khabaronline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 592]