دانستني‌هاي لازم فقهي براي عمل/24

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: دانستني‌هاي لازم فقهي براي عمل/24
خبرگزاري فارس: در نوشتار فقهي اين هفته، احكام و مسائل يكي از عقود اسلامي به نام «عاريه» بيان مي‌شود.

*تعريف عاريه و فرق آن با اجاره

در نوشتارهاي پيشين مسائل مربوط به اجاره را توضيح داديم. اجاره عبارت بود از استفاده از منافع اموال ديگران در عوض پرداخت بهاي آن منافع.
اما شايد كسي بخواهد منافع اموال خود را به درخواست ديگري به صورت مجاني در اختيار آنان قرار دهد كه به اين عمل «عاريه» گويند. پس عاريه‌دهنده نمي‌تواند هيچ مبلغي در ازاي استفاده از آن مال از عاريه گيرنده طلب كند.
عاريه از جمله «عقود» است يعني براي صحت آن وجود و رضايت دو طرف يعني عاريه دهنده و عاريه گيرنده لازم و ضروري است.
عاريه اگر با قصد قربت باشد، ثواب دارد.

*عاريه دادن چه چيزهايي صحيح است؟
عاريه در مورد چيزهايي صحيح است كه عين آن‌ها با استفاده كردن از بين نمي‌رود. مثلاً عاريه دادن خانه مسكوني، مغازه، اتومبيل، زمين براي كشاورزي، چهارپايان براي شير يا پشم آن‌ها، زيور آلات و مانند آن صحيح است؛ چنانكه مي‌بينيم هيچ كدام از اين اشياء با استفاده شدن تمام نمي‌شوند.
اما عاريه دادن غذاها، ميوه‌ها، عطر و كلاً هر چيزي كه با استفاده كردن تمام مي‌شود، صحيح نيست. البته صحيح نبودن به اين معناست كه حكم «عقد عاريه» را ندارد بلكه احكام «هديه» و «بخشش» بر اين موارد جاري مي‌شود.
كسي كه مالي را عاريه مي‌دهد بايد مالك آن مال باشد يا اگر مالك نيست اجازه عاريه دادن آن را داشته باشد. پس انسان نمي‌تواند اموال ديگران را بدون اجازه آنان عاريه دهد؛ و اگر كسي اين كار را بكند، مالك اصلي مي‌تواند علاوه از اصل مال، مبلغ اجاره آن را در آن مدت معين از استفاده كننده يا عاريه دهنده بگيرد.
اگر انسان چيزي را اجاره كرده باشد مي‌تواند آن را به ديگران عاريه دهد؛ مگر اينكه در هنگام عقد اجاره شرط شده باشد كه فقط خود اجاره گيرنده از آن استفاده كند. يا بناي عرف در مورد اجاره آن شيء بر اين باشد كه استفاده مختص اجاره كننده باشد.
مثلاً اگر كسي منزلي را اجاره كرده باشد مي‌تواند آن را مجاني در اختيار ديگري قرار دهد؛ مگر اينكه مالك خانه شرط كرده باشد كه فقط خودت و خانواده خودت بايد در آن ساكن شويد يا بناي عرفي در اجاره دادن خانه بر اين باشد كه فقط اجاره گيرنده حق استفاده از منزل را داشته باشد. (چنانچه بناي عرف در ايران اين‌گونه است)

*عاريه دادن اموال براي كار حرام
اگر كسي مال خود را براي كار حرام عاريه دهد، اين عاريه باطل است. مثلاً عاريه دادن منزل براي مراسم گناه آلود و موارد مشابه حرام و باطل است. چنانچه عاريه دادن چيزي كه استفاده از آن فقط در امور حرام است، باطل شمرده شده است. مثل عاريه دادن سي دي فيلم مستهجن و غير اخلاقي.
البته عاريه دادن اموالي كه هم استفاده حرام دارد و هم استفاده حلال، به قصد استفاده هاي حلال جايز است.

*عاريه دادن چيز نجس
اگر چيز نجسي را براي استفاده در خوردن و آشاميدن عاريه دهد، بايد نجس بودن آن را به عاريه گيرنده اطلاع دهد.
به نظر برخي بزرگان بايد نجاست هر چيزي را كه شرط استفاده از آن پاك بودن است، به عاريه گيرنده اطلاع داد. بنابراين در فتواي اين بزرگان، اگر لباس نجس را براي نماز خواندن به كسي عاريه مي‌دهد بايد نجاست آن را اطلاع دهد.

*صيغه عاريه
در عاريه لازم نيست صيغه بخوانند، بلكه همين‌كه جنسي را به نيّت استفاده مجاني به كسي بدهد و آن شخص هم قبول كند كافي است؛ البته مي‌توانند صيغه اي هم به هر زباني بخوانند با اين مضمون كه اولي بگويد: «اين مال را به تو عاريه مي‌دهم» و دومي هم بگويد: «قبول مي‌كنم».

*شرايط استفاده از مال عاريه‌اي
اگر در هنگام عاريه دادن اصلاً معلوم نكنند كه اجازه چه استفاده‌هاي از آن مال را دارند، فقط مي‌توانند استفاده‌هاي معمول و متعارف انجام دهند. مثلاً اگر ماشين سواري را عاريه گرفته باشد و در هنگام عقد عاريه مورد مصرف مشخص نشده باشد فقط مي‌تواند استفاده ماشين سواري را ببرد و نمي‌تواند با آن بار حمل كند.
اما اگر از قرائني معلوم باشد كه صاحب ماشين به حمل بار يا هر استفاده ديگري راضي است، اشكال ندارد.
در صورتي كه استفاده مال را هنگام عقد عاريه مشخص كرده باشند، عاريه گيرنده حق استفاده غير آن را ندارد. مثلاً اگر شرط كرده كه از اتومبيل در داخل فلان شهر استفاده كند، حق ندارد با آن به شهر ديگر مسافرت كند و اگر به جايي ديگر مسافرت كند، عاريه دهنده حق دارد اجاره ماشين در هنگام استفاده غير مجاز را طلب كند.

*زمان در عقد عاريه
عقد عاريه را مي‌توان به صورت زمان دار يا بدون زمان انجام داد.
اگر در عاريه زمان مشخص شده باشد، عاريه دهنده نمي‌تواند قبل از سر رسيد آن، جنس را پس بگيرد؛ ولي عاريه گيرنده هر زمان كه بخواهد مي‌تواند مال را به صاحب آن برگرداند، مگر اينكه تحويل زود هنگام باعث ضرر به مالك شود، مثلاً اگر زودتر تحويل دهد، مالك به علتي (مثل دور بودن از وطن يا هر علت ديگر) نمي‌تواند به خوبي از مال خود مراقبت كند، كه در اين صورت بايد در زمان مقرر تحويل دهد.
اما اگر در عاريه زمان مشخص نشده باشد، عاريه دهنده هر وقت بخواهد مي‌تواند مال خود را پس بگيرد مگر اينكه پس گرفتن مال در آن زمان بخصوص باعث ضرر رسيدن به عاريه گيرنده شود كه در اين صورت بايد تا زمان مناسب صبر كند؛ مثل جايي كه ماشين خود را براي رساندن مريض بدحال به بيمارستان عاريه داده كه در اين صورت نمي‌تواند در بين راه ماشين را پس بگيرد، چون اين كار باعث به خطر افتادن جان مريض است.
از سوي ديگر عاريه گيرنده هم هر وقت بخواهد مي‌تواند مال را پس دهد.

*حكم از بين رفتن يا خراب شدن مال عاريه‌اي
اگر عاريه گيرنده در نگهداري و يا استفاده از مال عاريه اي كوتاهي يا زياده روي نكرده باشد، از بين رفتن و يا خراب شدن مال عاريه اي بر عهده او نيست. مثلاً اگر با رعايت تمام قوانين رانندگي كند اما شخص متخلّف ديگري با اتومبيل عاريه اي تصادف كند، خسارت وارد شده بر عهده عاريه گيرنده نيست، اما اگر عاريه گيرنده مقصّر در تصادف باشد، بايد ضرر مالك را جبران كند.
البته در دو صورت عاريه گيرنده ضامن جبران ضرر است:
الف) اگر شرط كرده باشند كه هر گونه خسارت چه با كوتاهي و چه بدون آن بر عهده عاريه گيرنده باشد؛ كه در اين صورت عاريه گيرنده بايد در هر حال خسارت مالك را جبران كند.
ب) اگر جنس عاريه داده شده طلا يا نقره باشد (چه طلا و نقره به صورت شمش و چه زيور آلات)؛ كه در اين مورد بخصوص هم عاريه گيرنده در هر حال ضامن خسارت وارد شده يا گم شدن طلا و نقره است.
البته اگر در مورد طلا و نقره يا هر وسيله ديگري، شرط شده باشد كه عاريه گيرنده ضامن خسارت يا تلف مال نباشد، بايد به آن شرط جامه عمل پوشانده شود. پس در اين صورت، عاريه گيرنده ملزم به جبران خسارت نيست.

*مرگ طرفين
اگر عاريه دهنده بميرد، حق به ورثه او منتقل مي‌شود؛ پس عاريه گيرنده بايد مال را به ورثه برگرداند و ورثه هم مي‌توانند مال را پس بگيرند.
اما اگر عاريه گيرنده بميرد، صاحب مال مي‌تواند آن جنس يا مال را پي بگيرد يا اجازه دهد كه ورثه از آن استفاده كنند.

نويسنده: حجت‌الاسلام مرتضي كيواني

انتهاي پيام/ك

دوشنبه|ا|12|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 171]