سرانه‌ي مطالعه‌ي كتاب درايران و برخي كشورهاي جهانيادداشت مهمان: ،محمد سرشار 8 دي 90

واضح آرشیو وب فارسی:الف: سرانه‌ي مطالعه‌ي كتاب درايران و برخي كشورهاي جهانيادداشت مهمان: ،محمد سرشار 8 دي 90
ابراز نارضايتي رهبر معظم انقلاب از وضعيت كتاب در كشور در نخستين ديدار كتابداران و مسوولان نهاد كتاب‌خانه‌هاي عمومي كشور در ۲۹ تير ماه سال ۱۳۹۰، هشداري جدي بود كه متأسفانه از سوي مسوولان رسمي و متصديان حوزه‌ي كتاب، مورد توجه قرار نگرفت. مقام معظم رهبري آن ديدار مهم را، بهانه‌اي براي «تجديد مطلع» در حوزه‌ي كتاب خواندند و با بيان برخي آسيب‌ها و تهديدهاي مهم در اين حوزه، پيشنهادهايي را نيز ارايه فرمودند. اين سلسله مقالات مي‌كوشد با آسيب‌شناسي حوزه‌ي كتاب در جمهوري اسلامي ايران، براساس بيانات مقام معظم رهبري و رهنمودهاي ايشان، به ارايه‌ي الگويي بومي براي پيشرفت در اين حوزه، كمك كند.

در بخش يكم تا سوم، شاخص‌هاي رسمي ملي و جهاني توسعه در حوزه‌ي كتاب مورد بررسي قرار گرفت و با پيشنهاد شاخص جديد «سرانه‌ي توليد كتاب»، گوشه‌اي از دليل نگراني مقام معظم رهبري از وضعيت كتاب در كشور، به نمايش درآمد. سپس، مشكلات كاهش شمارگان كتاب مورد بررسي قرار گرفت. در بخش چهارم مشكلات ناشي از افزايش تعداد عناوين كتاب، برشمرده شد و عدم رعايت الزامات اين افزايش، مورد انتقاد واقع گرديد. در بخش پنجم، موضوع «مباني نظري سنجش سرانه‌ي مطالعه» مورد بررسي قرار گرفت و با بيان سه مقدمه، چگونگي سنجش سرانه‌ي مطالعه كتاب تبيين شد. در اين بخش نيز، سنجش‌هاي ملي و جهاني در حوزه‌ي سرانه‌ي مطالعه، مورد مطالعه‌ي تطبيقي قرار مي‌گيرد.

در بخش پيشين درباره‌ي مطالعه‌ي قرآن و ديگر متون ديني و مذهبي بيان شد كه: «در آمارهاي جهاني، مطالعه‌ي متون ديني جزو مطالعه‌ي كتاب محسوب مي‌شود. بنابراين غربيان، مطالعه‌ي انجيل و تورات را نيز، مطالعه‌ي كتاب به شمار مي‌آورند.» يكي از خوانندگان آن بخش، نكته‌اي را به نگارنده متذكر شدند كه اشاره به آن لازم است.

۱. اگر فرد پرسش‌ شونده مطالعه‌ي كتاب‌هاي ديني و مذهبي را به عنوان مطالعه و كتاب‌خواني بپندارد؛ محاسبه نكردن اين مطالعه به عنوان كتاب‌خواني، امر ناصوابي است.

۲. به نظر نگارنده به طور معمول، فردي كه به زبان عربي آشنايي ندارد؛ صرف روخواني قرآن و ديگر كتاب‌هاي هم ‌خانواده، آن را، «مطالعه» نمي‌پندارد. بديهي است كه خواندن قرآن و ديگر متون عربي همراه با توجه به ترجمه‌ي فارسي آن، همان كتاب‌خواني است.

۳. بررسي‌هاي بيش‌تر اين فقير نشان مي‌دهد در مواردي كه غربيان، در كنار سنجش فعاليت‌هاي فرهنگي، به سنجش فعاليت‌هاي مذهبي شخص نيز توجه كرده‌اند؛ مطالعه‌ي كتاب مقدس به طور خاص، به عنوان فعاليت مذهبي تلقي شده است. به عنوان نمونه، مي‌توان از راهنماي ۲۰۰۸م. «سنجش هارمونيك گذران وقت اروپاييان»[۱] نام برد. بديهي است كه دليل اين تفكيك نيز، تلاش سنجش‌گران براي شناخت ميزان فعاليت‌هاي مذهبي افراد بوده است.

۴. جمع‌بندي اين تكمله اين كه اول، در سنجش سرانه‌ي مطالعه‌ي كتاب، نبايد از پرسش‌ شونده خواست تا مطالعه‌ي متون ديني و مذهبي را استثنا كند (مگر در موارد خاص)؛ دوم، محاسبه‌ي روخواني و جمع‌خواني قرآن به عنوان مطالعه‌ي كتاب، در حالتي كه پرسش‌ شونده آن را مطالعه‌ي كتاب نمي‌داند؛ راهي خطاست.

مركز آمار كميسيون اروپا (EuroStat) گزارش‌هاي آماري متعددي را درباره‌ي كشورهاي عضو اتحاديه‌ي اروپا و هم‌چنين كشورهاي متقاضي عضويت در اين اتحاديه، منتشر مي‌كند. يكي از اين گزارش‌هاي آماري، گزارش «آمارهاي فرهنگي» است كه ويرايش‌هاي ۲۰۰۷ و ۲۰۱۱ ميلادي آن، در اين بخش مورد بررسي قرار گرفته است. بخشي از اين گزارش به «مشاركت فرهنگي» اختصاص دارد و وضعيت كتاب‌خواني را در ۲۷ كشور عضو اتحاديه‌ي اروپا نشان مي‌دهد. براساس اين گزارش، ۲۸ درصد اروپاييان در ۱۲ ماه گذشته هيچ كتابي نخوانده‌اند؛ ۲۰ درصد يك يا دو كتاب، ۱۴ درصد سه تا پنج كتاب و ۳۷ درصد بيش از پنج كتاب خوانده‌اند.

بنابراين فنلاند با ۳۵ دقيقه، آلمان با ۲۶ دقيقه، نروژ با ۲۴ دقيقه، سوئد با ۲۳ دقيقه، انگليس با ۱۵ دقيقه، فرانسه با ۱۰ دقيقه، ايتاليا با ۶ دقيقه و اسپانيا با ۴ دقيقه سرانه‌ي مطالعه در روز رتبه‌هاي يكم تا هشتم را به خود اختصاص داده‌اند. اين در حالي است كه هر ۵ كشور اول، داراي بيش از ۵ ساعت اوقات فراغت روزانه هستند.

مركز آمار كميسيون اروپا گزارش ديگري را با نام «مشاركت اروپاييان در فعاليت‌هاي فرهنگي»[۲] در سال ۲۰۰۲م. منتشر كرده است. در اين گزارش، كوشيده شده به اين سؤال پاسخ داده شود كه «آيا اروپاييان در ۱۲ ماه گذشته، كتابي را خوانده‌اند؟» پاسخ به دست آمده، نتايج جالبي داشته است. ۴۲.۱ درصد اروپاييان هيچ كتابي را در سال گذشته نخوانده بودند؛ ۱۰.۷ درصد براي اهداف كاري كتاب خوانده بودند؛ ۱۲.۷ درصد براي اهداف تحصيلي، كتاب‌هاي درسي خوانده‌بودند؛ ۱۴.۵ درصد براي اهداف تحصيلي، كتاب‌هاي مرتبط با رشته‌ي خود را خوانده بودند و تنها ۴۴.۸ درصد براي اهداف غير كاري يا غير تحصيلي، كتاب خوانده بودند.

شكل۲ـ نمودار پاسخ به پرسش «اروپاييان چه كتاب‌هايي را خوانده‌اند» ـ ۲۰۰۲

«مركز تحقيقات گذران وقت»[۳]‌» مركزي وابسته به دانشگاه آكسفورد است كه در زمينه‌ي چگونگي گذران وقت در كشورهاي مختلف، تحقيق مي‌كند. «كارهاي روزمره در ۲۲ كشور» [۴]اين مركز، در سال ۲۰۱۰م. منتشر شده است كه بخشي از آن به سرانه‌ي مطالعه‌ي افراد بين ۱۸ تا ۶۴ سال اختصاص دارد. اين گزارش بيان مي‌دارد در ۲۲ كشور مورد بررسي، كشورهاي فنلاند، استوني، آلمان، هلند، نروژ و سوئد بيش‌ترين زمان را براي خواندن كتاب‌ها و ديگر اقلام چاپ‌ شده اختصاص مي‌دهند. در اين گزارش، ميان مطالعه‌ي منابع ديجيتال و منابع چاپ‌ شده تفاوت گذاشته شده اما مطالعه‌ي كتاب، روزنامه، مجله و ديگر اقلام چاپي، يكسان دانسته شده است. هم‌چنين اشاره‌اي به تفكيك مطالعه‌ي موظفي از مطالعه‌ي آزاد نشده است.

همان گونه كه مشاهده مي‌شود، هر يك از سنجش‌هاي صورت گرفته، به تناسب اهداف و چارچوب، روش نمونه‌گيري، شيوه‌ي تنظيم پرسش‌نامه و ديگر عوامل، نتايج متفاوتي را عرضه كرده‌اند و در عمل امكان مقايسه‌ي نتايج اين سنجش‌ها با يك‌ديگر، دشوار است. در هر حال سنجش سرانه‌ي مطالعه از سوي شوراي فرهنگ عمومي كشور، عدد ۱۶ دقيقه را براي مطالعه‌ي آزاد كتاب‌هاي چاپي، عدد ۲ دقيقه را براي مطالعه‌ي آزاد كتاب‌هاي ديجيتال و عدد ۲۴ دقيقه را براي مطالعه‌ي روزنامه‌ها و نشريات نشان مي‌دهد.

با توجه به عدم سنجش ميزان اوقات فراغت ايرانيان به نسبت ديگر ملت‌ها، مقايسه‌ي خام آن با سرانه‌ي مطالعه در ديگر كشورها چندان دقيق نخواهد بود اما همين عدد نيز، در رده‌ي كشورهايي چون آمريكا، انگليس، ژاپن، فرانسه، استراليا، ايتاليا، كره، اسپانيا و ... است كه از نظر تعداد عناوين چاپ‌ شده در يك سال، وضعيتي به مراتب بهتر و يا هم رده‌ي جمهوري اسلامي ايران دارند. صد البته، اين وضعيت به نسبت خوب جهاني، وضعيت مطلوب مطالعه‌ي كتاب در جمهوري اسلامي ايران نيست. چرا كه براساس همه‌ي آن چه پيش از اين گفته شد؛ كتاب در اين كشور، داراي جايگاهي راهبردي و ملي است و بايد در صدر فعاليت‌هاي فرهنگي جامعه قرار گيرد.(*)

پي‏نوشت‏ها

[۱].Harmonised European Time Use Surveys, ۲۰۰۸ guidelines, EuroStat.com

[۲].Europeans’ participation in cultural activities, EuroStat, ۲۰۰۲.

[۳].Centre for Time Use Research

[۴]. Daily Routines in ۲۲ Countries:Diary Evidence of Average Daily Time Spent in Thirty Activities, Technical Paper ۲۰۱۰-۰۱, Kimberly Fisher and John Robinso.

* محمد سرشار؛ دانشجوي دكتراي مديريت و برنامه‌ريزي فرهنگي

جمعه|ا|9|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: الف]

[مشاهده در: www.alef.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 273]