ساختمان هايى از جنس آجر به نازكى شيشه معيارهاى ساخت و سازرا مطابق استاندارد جهانى تغيير دهيم- بخش اول

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: ساختمان هايى از جنس آجر به نازكى شيشه معيارهاى ساخت و سازرا مطابق استاندارد جهانى تغيير دهيم- بخش اول
گاليا توانگر

هر ساله بين 70 تا 75 زلزله ويرانگر در سراسر جهان رخ مي دهد كه برخي از آنها خسارات و تلفات بسيار زيادي به بناهاي نامقاوم وارد مي كنند. قدرت تخريبي يك زمين لرزه شديد به تنهايي برابر قدرت چند صد بمب اتمي است. يك انفجار هسته اي كوچك كه با استفاده از 3 كيلو تن ماده «تي ان تي» انجام مي شود، باعث زمين لرزه اي به قدرت 4 در مقياس ريشتر مي شود كه نسبتاً لرزش خفيفي به حساب مي آيد. به كار بردن 600 تا 2هزار كيلو تن ماده «تي ان تي» باعث پديدار شدن تكاني به قدرت 7 ريشتر خواهد شد. اين اطلاعات به جهت ايجاد رعب و وحشت نيست، بلكه تلنگري بر ذهن بشر است تا اعتقاد پيدا كند با فراگيري آموزش هاي مناسب، مي تواند فعاليت هاي خود را به گونه اي سامان دهد كه علاوه بر كاهش ميزان خسارات زمين لرزه، در شرايط اضطراري توانايي خودامدادي داشته باشد. بدون شك يكي از راه هاي كاهش خسارات ناشي از زمين لرزه، ايجاد فرهنگ ايمن سازي شهرها در برابر اين رويداد طبيعي است. در اجراي سياست هاي ايمن سازي شهرها، مردم، مديران شهري و مسئولان دولتي بايد مشاركت و تعهد كافي داشته و دانش لازم را كسب كنند.

مي توانيد خشكي هاي زمين (پوسته جامد) را مانند پازلي فرض كنيد كه بر روي مواد مذاب زيرين (گوشته) در حال سر خوردن هستند. اين لغزش ها اگرچه با مقياس زماني سال و ماه بسيار ناچيزند، ولي مقياس زماني زمين شناسي (ميليون ها سال) سبب جابه جايي قاره ها و تغييرات آب و هوايي مي شوند.

بر همين اساس زمين شناسان معتقدند در ابتدا كل خشكي ها به هم پيوسته بوده اند كه بعدها براثر جابه جايي از هم جدا افتاده و قاره ها شكل گرفته اند. چنين لغزش هايي هميشه ادامه دارد.

نقاطي از زمين كه دائماً دستخوش پديده زلزله هستند، اغلب در مرز چنين جابه جايي هايي واقع شده اند. چنين فرآيندي را حركت هاي «تكتونيكي» مي نامند. انرژي عظيمي كه از مواد مذاب زيرين نشأت گرفته، به سمت لايه هاي بالايي فشار وارد كرده و راهي براي آزادي مي جويد. در ناحيه شكستگي سنگ ها (گسل ها) اين انرژي آزاد شده و تكان هاي شديد رخ مي دهند.

به اين گونه زلزله ها، زلزله هاي زمين ساختي نيز گفته مي شود كه از دو نوع ديگر زلزله هاي آتشفشاني و زلزله هاي رمبشي (سقوطي) كه مربوط به شكستگي و فرو ريختن حفره هاي آهكي است، متداول ترند. كانون جابه جايي وقتي در زير اقيانوس باشد، «سونامي» ايجاد مي كند. بنابراين، اغلب زلزله ها و نيز زلزله هايي كه در ايران رخ مي دهد، از نوع زمين ساختي و مربوط به نقاط زلزله خيز جهان هستند.

نكات ساده ايمني و معجزه بزرگ زنده ماندن

آزاده فرهادي پور يك شهروند تهراني از خاطره رعب آور زلزله خفيف چند سال پيش تهران اين گونه مي گويد: «ظهر روز تعطيلي بود. تلويزيون فيلم سينمايي... را نشان مي داد. دخترم و شوهرم مشغول تماشا بودند، من هم در آشپزخانه ظرف مي شستم. در حال و هواي خودم بودم كه يك مرتبه متوجه شدم انگار ديوارها حركت مي كنند و جلوتر مي آيند. آپارتمان ما بسيار سست ساخته شده، هر وقت حركت تندي در راه پله ها رخ دهد، تكان هاي شديد ساختمان كاملا محسوس است. اما آن تكان ها بسيار شديدتر بودند. يك لحظه صحنه هاي زلزله بم كه چند ماه قبل تر رخ داده بود و دائماً تلويزيون نشان مي داد، جلوي چشمم آمدند، فرياد زدم، دست دخترم را گرفتم و به سمت در آپارتمان فرار كرديم. روي پله چهارم پايم لغزيد و چند پله را سر خوردم. پايم به شدت ضرب ديد و تا 5 دقيقه اشك مي ريختم.»

مريم كه حالا سال اول دبيرستان است در ادامه صحبت هاي مادرش مي گويد: «كار مادرم يك عكس العمل از روي ترس بوده است. اما درستش اين بود كه بي حركت در چهارچوب فلزي در آشپزخانه مي ايستاد و من و پدر هم زير ميز ناهارخوري پناه مي گرفتيم. اين اطلاعات اگرچه در نگاه اول بسيار ساده به نظر مي رسند، ولي واقعاً دانستنشان الزامي است. دبيرمان در مدرسه مي گفت: يك دانش آموز بمي كه اعضاي خانواده اش را از دست داده بود، به خاطر آموزش هاي مدرسه در هنگام وقوع زلزله ميان چهارچوب فلزي در پناه گرفته و چون سرش از ضربات محفوظ مانده، جان سالم به در برده است!»

تجربه هاي تلخ و بي اعتنايي به ايمن سازي

در برابر زلزله

ايران در رديف 10 كشور بلاخيز جهان قرار دارد. نگاهي به تاريخچه وقوع زمين لرزه ها، گواه آن است كه به طور متوسط هر 10 سال يك زلزله شديد، با بزرگي قابل توجهي در سطح كشور رخ مي دهد. در فاصله بين دو زمين لرزه بزرگ، وقوع زلزله هاي متوسط منجر به بروز خسارت هاي مالي و جاني قابل توجه مي شود. معمولا زلزله هاي شديد محدوده اي از مناطق شمال، شمال شرق، شمال غرب و بخشي از سرزمين هاي جنوب شرق كشور را دربرمي گيرد. فاصله زماني وقوع زلزله در اين مناطق به نسبت طولاني و بزرگي زلزله بالاست. اما در سرزمين هاي اطراف رشته كوه زاگرس، فاصله زماني وقوع زلزله كوتاه و شدت آن كمتر مي باشد.

عباس كنگي دكتراي زمين شناسي شاخه تكتونيك در اين باره توضيح مي دهد: «با در نظر گرفتن خصوصيات لرزه اي فلات ايران و موقعيت جغرافيايي شهرهاي پرجمعيت، احتمال رويداد زمين لرزه در اكثر نقاط، به استثناي بخش هايي از كوير لوت و جلگه خوزستان وجود دارد. بنابراين چاره اي نيست جز آن كه براي مقابله با مخاطرات زلزله، با به كار بستن تمهيدات لازم و اجراي راهكارهاي مناسب، ميزان خطرپذيري شهرها و روستاهاي كشور در برابر زلزله كاهش يابد.»

اين استاد دانشگاه در ادامه مي گويد: «شرايط موجود حكايت از آن دارد كه از زلزله هاي بزرگ دهه هاي اخير درس نگرفته ايم و با وجود تجربه هاي دردناكي چون زلزله بوئين زهرا در سال 1341، زلزله طبس در سال 1357، زلزله رودبار در سال 1369 و زلزله بم در اين اواخر همچنان با فقر ساختارهاي مورد نياز براي برنامه ريزي و اجراي تمهيدات لازم در ايمن سازي شهرها مواجه هستيم.

هرچند اين خلاء بزرگ در سال هاي اخير به ويژه بعد از زلزله بم و زمين لرزه بلده مورد توجه قرار گرفته، اما واقعيت آن است كه هنوز در ابتداي مسير تحقق جامعه اي ايمن در برابر حوادث و بلاياي طبيعي قرار داريم.»

وي تأكيد مي كند: «قدر مسلم پيمودن اين راه دشوار در زماني كوتاه مقدور نمي باشد، اما بايد در گام نخست، برنامه هاي دقيق و منظمي با راهكارهاي اجرايي در اين بخش تدوين شود، تا راه براي پيشبرد طرح هاي علمي و استفاده از تجربيات داخلي و جهاني هموار شود.»

وقتي سودجويان دام مرگ مي تنند

اخبار، صحنه هاي دلخراش فرو ريختن يك ساختمان مسكوني را نشان مي دهد. جالب اين جاست كه عمليات بنايي در خانه كناري انجام مي شده كه با برخورد اولين كلنگ به ديوار، خانه همسايه دچار ريزش و تخريب شده است!! بافت فرسوده، مصالح نامناسب، ساخت غيراصولي، عدم رعايت نكات ايمني ساخت و ساز و... ده ها علت آشناي وقوع چنين حوادثي در گوشه و كنار كلانشهري چون تهران است كه هر چند وقت يكبار رخ مي دهند. حال تصور كنيد سرنوشت چنين سازه هايي دربرابر زلزله هاي احتمالي چه خواهد بود؟

محمد كاظم شربت دار، استاد دانشگاه سمنان و دكتراي عمران با اشاره به اين كه سه پارامتر ايمني و مقاوم سازي سازه، سرويس دهي مناسب ساختمان (سازه و هر پروژه عمراني ديگر) و اقتصادي بودن پروژه از معيارهاي مهمي هستند كه هر طراح و مهندسي بايد مدنظر قرار دهد، مي گويد: «در بحث ايمن سازي بايد بتوانيم براي وقوع احتمالي هر پديده اي- بارهاي ثقلي اضافه را براي آن ساختمان محاسبه كرده و براساس اين محاسبات بسازيم. وقوع زلزله مثل احتمال پيش بيني وقوع بارش برف سنگين در يك منطقه نيست، كه بگوييم مثلا بارش برف چند سانتي در منطقه اي چون بندرعباس اصلا اتفاق نمي افتد و اگر به گونه اي معجزه آميز رخ دهد، نقص بزرگي بر كار سازنده نخواهد بود كه بارهاي اضافي را براي ساختمان در چنين شرايطي پيش بيني نكرده است.

زلزله اگرچه با پشت سر گذاشتن يك دوره 100 تا 500 ساله از نو اتفاق مي افتد، با اين حال ترس از وقوع به ويژه در مناطق زلزله خيز ايران هر لحظه وجود دارد. هيچ كس به طور قطع نمي تواند بگويد چه سالي و چه زماني رخ مي دهد؟ پس بايد هميشه آماده باشيم. يكي از نكات مهم اين است كه آئين نامه هاي ساخت و ساز ما مطابق علم روز باشد. متاسفانه هميشه از اطلاعات روز در زمينه تنظيم آئين نامه ساخت و ساز فاصله داريم و تنها به اقتباس از منابع خارجي اكتفا مي كنيم.»

دكتر شربت دار با اشاره به اين كه عمده نگراني ها در مورد ساخت و سازهاي خصوصي و خانه هاي مسكوني است، چرا كه اغلب پروژه هاي ساختماني دولتي و اداري توسط مشاورين مجرب ساخته مي شوند، مي گويد: «در بخش خصوصي بحث هزينه هاي اجراي پروژه در اولويت قرار مي گيرد، بنابراين سازندگان در خيلي از موارد به خاطر سود اقتصادي، كم كاري مي كنند. مشكل وقتي دو چندان مي شود كه منطبق بر يك آئين نامه استاندارد ساخت و ساز انجام نشود. در برخي كميته هاي تخصصي كه با ساير دوستان نقشه ها را بررسي مي كنيم، اغلب مي بينيم كه حتي حداقل ها را رعايت نكرده اند.»

اين استاد دانشگاه چندين راهكار براي بهبود وضعيت ساخت و ساز ارائه مي دهد و مي گويد: «بايد نظام مهندسي، سطح علمي طراحان را سنجيده و تأييد كند. متاسفانه خيلي از طراحان كه فاقد بار علمي لازمند، در اين صنف فعاليت دارند و كسي هم رسيدگي نمي كند.

مصالح ساختمان بايد مناسب باشد تا نگراني طراح و سازنده به حداقل برسد. متاسفانه خيلي از اين مصالحي كه ما استفاده مي كنيم، استاندارد نيستند. اين باعث مي شود كه كيفيت ساخت و مقاوم بودن ساختمان زير سؤال برود. اگرچه در سال هاي اخير كارهايي صورت گرفته، ولي همچنان با استانداردهاي جهاني فاصله داريم.

در بخش اجرا با فرض اين كه طراحي درست انجام شده و مصالح مناسب به كار رفته باشد، نيرو و كارگران ماهر آموزش ديده لازم است. در حال حاضر قسمت عمده كارگران ساختمان تنها براساس تجربه كار مي كنند. تجربياتي كه گاه متعلق به چندين سال پيش هستند و امروزه نادرست بودن آنها از نظر علمي ثابت شده است. به هر حال اين قشر - كه تعدادشان هم كم نيست- چرخه اقتصادي را مي چرخانند و نمي توان آنها را كنار گذاشت، اما مي توان تمهيداتي اتخاذ كرده و آموزش هايي مطابق يافته هاي علم روز به ايشان داد. از سوي ديگر اين كارگران يك نفر ناظر به نام پيمانكار دارند. متاسفانه بايد گفت اين افراد نيز يا از روي عدم آگاهي (نداشتن علم روز) و يا به دليل سودجويي خيلي از نكات ايمني را رعايت نمي كنند. چنانچه از روي سودجويي باشد بايد از طريق قانون مقابله كرد.»

اپيدمي ساخت و سازهاي غيراستاندارد

رويداد زمين لرزه هاي بزرگ علاوه بر تلفات و خسارات، ترس عمومي را در شهرهاي پرجمعيت از جمله تهران مي پراكند. به علاوه رويداد دو زمين لرزه بم و بلده در فاصله زماني نزديك، ترس و نگراني مردم را افزايش داده است. هر چند زمين لرزه بم، شهري با قدمت بيش از 2000 سال را در ظرف تنها 12 ثانيه ويران كرد، اما اثرات و تبعات اجتماعي، اقتصادي، رواني و... آن تا سال ها احساس خواهد شد. در حال حاضر اين سؤال پيش مي آيد كه از حدود 500 شهر و چندين هزار روستاي كشور، به راستي كدام يك از آنها شرايطي بهتر و برتر از بم دارند؟

عباس كنگي، دكتراي زمين شناسي مي گويد: «بدون شك، اگر چنين زلزله اي در شهرستان هاي پرجمعيت تر اتفاق مي افتاد، وضع به مراتب اسفناك تر بود. به طور مسلم، كليه شهرها و شهرستان هاي كشور و حتي شهرهاي بزرگ و پرجمعيت همچون تهران، تبريز، مشهد و... در زمينه استانداردهاي ساخت و ساز شهري دچار مشكلاتي هستند.»

وي ادامه مي دهد: «بنابراين از هم اكنون قابل پيش بيني است كه رويداد زمين لرزه هايي با قدرت كمتر و يا بيشتر از زلزله بم، در هر يك از شهرهاي پرجمعيت، تكرار فاجعه بم را به همراه خواهد داشت. زلزله بم، گذشته از آثار و تبعات دلخراش و ناراحت كننده، بار ديگر زنگ زلزله را در كشور ما به صدا درآورد و فرصتي ايجاد كرد تا با تجربه هاي به دست آمده، در بخش ساخت و ساز، ايمني اماكن عمومي و تامين تجهيزات و امكانات در مراحل آمادگي، پيشگيري، مقابله و بازسازي اقدام كنيم. به اين منظور باتوجه به شاخص هاي اصلي از جمله پايين بودن مقاومت ساختمان ها، سطح پايين آمادگي عمومي و ويژگي هاي لرزه خيزي پهنه ايران، مي توان برنامه هاي پيشگيري و آمادگي در برابر زمين لرزه را اولويت بندي كرد.»

اين استاد دانشگاه با توضيح شرايط زلزله خيزي كلانشهر تهران به حساسيت اقدامات ضربتي تأكيد كرده و مي گويد: «در اين ميان تهران نيز، نه تنها از خطر زلزله ايمن نيست، بلكه طبق بررسي ها و پيش بيني هاي انجام شده، بايد خود را براي زلزله اي ويرانگر با قدرت بالاي 7 درجه در مقياس ريشتر آماده كنيم. تجزيه و تحليل هاي آماري حكايت از آن دارد كه به طور متوسط هر 212 سال زلزله اي ويرانگر به بزرگي 7.1 ريشتر در ناحيه تهران رخ مي دهد. براساس اطلاعات تاريخي، آخرين زمين لرزه حدود 178 سال پيش اتفاق افتاده است. به علاوه رويداد زمين لرزه نوزدهم اسفند ماه 1382 به بزرگي 1.4 ريشتر در محدوده شهر تهران، به مثابه يك هشدار و آماده باش براي اين بلاي طبيعي است تا بيش از پيش خطر قريب الوقوع يك زلزله ويرانگر را احساس كنيم. بايد توجه داشت كه آمادگي در برابر زمين لرزه براي هيچكدام از شهرهاي كشور، قابل اغماض نيست و امكان وقوع زمين لرزه براي كليه شهرها وجود دارد. البته آثار و تبعات آن برحسب موقعيت جغرافيايي، ژئوفيزيكي و همچنين مسائل شهري متنوع خواهد بود. شهر تهران به عنوان پايتخت ايران و پرجمعيت ترين كشور داراي حساسيت ها و شرايط ويژه اي مي باشد. در چنين شرايطي رشد بي رويه ساخت و سازهاي مسكن كه اغلب آنها از نظر كيفيت در شرايط نامناسب قرار دارند، باعث شده ترس از رويداد فاجعه اي بزرگ بيشتر از جنبه انساني مورد توجه قرار گيرد.»
دوشنبه 2 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 109]