صنعت چاپ در ایران

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:
یکی از هنرهای غربی که همراه با ورود علم و تکنولوژی وارد ایران شد، صنعت چاپ بود. هنرمندان به خوبی از قابلیت انواع چاب مانند چاپ سنگی در آثار خود بهره گرفتند. مقاله فوق به سیر تکامل و تحول چاپ در ایران می پردازد.

عده.ای. آغاز چاپ. در ایران. را عصر ایلخانیان. می.دانند؛ برخی. احتمال. داده.اند که. یهودیان. فارسی..زبان. پیش. از سایر گروه.های. فارسی.زبان. به. اهمیت. چاپ. کتاب. پی.برده..اند.
در سال 1639سه. کتاب. به. زبان. و خط. فارسی. از سوی. هیئت.های. تبلیغی. مسیحی. و در باب. تبلیغ. مسیحیت. در لیدن. هلند به. چاپ. رسیده. و چاپخانه.ای. که. این. کتاب.ها در آن. چاپ. شده.، ظاهراً نخستین. چاپخانه فارسی. در جهان. است.
بر اساس. مدارک. موجود، نخستین. کتابی. که. در خود ایران. چاپ. شده.، زبور داوود یا ساغموس. است. که. در 1638 به. زبان. و خط. ارمنی. در 572 صفحه. در جلفای. اصفهان. و به. دست. کشیشان. ارمنی. به. چاپ. رسیده. است.
اینکه. ارمنیان.، پیش. از دیگر گروه.های. قومی. ـ زبانی. ساکن. ایران. توانسته.اند در ایران. چاپخانه.ای. از آن. خود تأسیس. کنند و آزادانه. به. چاپ. و نشر منابع. مسیحی. بپردازند و در میان. اقوام. جهان. مقام. پانزدهم. را از حیث. قدمت. چاپ. احراز کنند، دلایل. بسیاری. دارد که. مهم.ترین. آن.، محیط. آزاد و تشویق.آمیزی. بود که. به.ویژه. شاه. عباس. اول. صفوی. و فرمانروایان. دیگر این. سلسله. برای. آنها ایجاد کرده. بودند.
ارمنیان. حدود 30 سال. پس. از کوچ. به. جلفای. اصفهان.، بصمه.خانه.ای. در این. شهر دایر و چاپ. کتاب. را آغاز کردند. براساس. اشاره.های. سیاحان. خارجی.، به.ویژه. شاردن.، شماری. از ایرانیان. در عصر صفویه. از کار چاپ. و چاپخانه. آگاهی. داشته. و به. ورود آن. به. ایران. شایق. بوده.اند.
جان. پینکرتون. و جونس. هنوی.، که. در عصر نادرشاه. افشار به. ایران. سفر کرده.اند، از جزوه.هایی. صحبت. به. میان. آورده.اند که. به. زبان. لاتینی. و عربی. چاپ. و منتشر می.شده. است..
تحول. عمده. در فن. چاپ. و انتشار مواد چاپی.، اعم. از کتاب.، روزنامه. و مواد دیگر، از دوره ولایتعهدی. عباس. میرزا قاجار آغاز شد که. مصادف. است. با پیامدهای. جنگ.های. ایران. و روس.
چاپخانه.ای. که. بنا بر مدارک. فعلی.، وجود آن. محرز است.، در سال 1233 به. دست. آقا زین.العابدین. تبریزی. و با حمایت. عباس. میرزا در تبریز تأسیس. شده. است.
فتح.نامه، اثر میرزا ابوالقاسم. قائم. مقامِ فراهانی.، تفصیلی. از جنگ.های. ایران. و روس.، ظاهراً نخستین. کتاب. فارسی. است. که. در ذیحجه 1234 در ایران. چاپ. و منتشر شده. است.
بررسی. نخستین. کتاب.های. چاپی. نشان. می.دهد که. دولت. وقت. از فنّاوری. چاپ. در جهت. مقاصد خود استفاده. می.کرده. است.. کتاب.ها عمدتاً تاریخی.، دینی.، ادبی.، یا در جهت. ترویج. اصول. بهداشتی.، ترویج. جنبه.هایی. از حیات. مدنی. و فرهنگ. زندگی. اجتماعی. جدید بوده. است.
.در سال 1240، حدوداً 7 سال. پس. از تأسیس. چاپخانه. در تبریز، میرزا زین.العابدین. به. امر فتحعلی.شاه. به. تهران. احضار و به. تأسیس. چاپخانه. و چاپ. کتاب. مأمور شد.
نخستین. کتاب. چاپ. سنگی. ظاهراً قرآنی. بود که. در 1248 به. همت. میرزا اسداللّه. در تبریز چاپ. شد و 3سال. بعد، باز به. همت. او و در تبریز، زادالمعاد انتشار یافت..

چاپ. سنگی. در ایران. بنابه. عللی. پس. از چاپ. سربی. رواج. یافت.. جعفرخان. تبریزی. برای. تعلیم. دیدن. چاپ..سنگی. به. مسکو فرستاده. شد و او در بازگشت.، یک. دستگاه. چاپ. سنگی. را در 1239ـ1240، چند سالی. پس. از ورود چاپ..سربی.، با خود به. تبریز آورد.
نخستین. کتاب. چاپ. سنگی. ظاهراً قرآنی. بود که. در 1248 به. همت. میرزا اسداللّه. در تبریز چاپ. شد و 3سال. بعد، باز به. همت. او و در تبریز، زادالمعاد انتشار یافت..
چاپ. سنگی. جز در تبریز و تهران. در بسیاری. از شهرهای. دیگر ایران. رواج. یافت.، تا آنکه. در دوره ناصرالدین. شاه. قاجار چاپ. سربی. پس. از مدتی. بیش. از نیم. قرن. بار دیگر رایج. شد. چاپ. سنگی. حتی. بنا به. ضرورت. فنی. بر خط. فارسی. تأثیر گذاشت. و در شیوه تحریری. آن. تغییری. ایجاد کرد.
تأسیس. مدرسه دارالفنون. بر وضع. و سیر چاپ. در ایران. تأثیر گذار. نیاز به. انتشار کتاب.های. درسی.، سبب. شد که. در این. مدرسه. کارگاهی. مختص. چاپ. آثار استادان. دارالفنون.، منابع. درسی. محصلان. و نیز پاره.ای. کتاب.های. دیگر تأسیس. شود. چاپخانه کوچک. دارالفنون. ظاهراً در 1268 و با نام. دارالطباعه خاصه علمیه مبارکه دارالفنون. تهران. و زیرنظر علیقلی. میرزا اعتضادالسلطنه. تشکیل. شد و تا 1300 دایر بود و شاید حدود 40 عنوان. کتاب. درسی. در آن. به. چاپ. رسیده. باشد.
چاپخانه.ای دولتی.، که. تحت. عناوین. مختلف. فعالیت. می.کرد و به. چاپ. کتاب. و روزنامه. می.پرداخت.، در دوره ناصرالدین. شاه. تأسیس. شد.
نهضت. مشروطه. در ایران. عامل. افزایش. تعداد عناوین. و شمارگان. روزنامه.ها، گرایش. بیشتر مردم. به. خواندن. مطالب. سیاسی. و اجتماعی و نیز تقویت. و گسترش. چاپ. در ایران. بود. چاپ. ژلاتینی.، که. بعداً جای. خود را به. روش. چاپ. استنسیلی. داد، احتمالاً از اواخر عصر ناصری.، و همز.مان. با آغاز تحرکات. سیاسی. تازه.، برای. تکثیر اعلامیه.های. پنهانی.، نامه.های. سرگشاده. و شب.نامه.های. سیاسی. مورد استفاده. قرار گرفت. و ظاهراً چاپخانه.های. مخفی. کوچکی. برای. چاپ. ژلاتینی. تشکیل. شده. بود.
چاپخانه مجلس. شورای. ملی.، مدت. کوتاهی. پس. از تشکیل. مجلس. اول.، به. منظور چاپ. و نشر روزنامه. و نیز مطالب. اختصاصی. خودِ مجلس.، به. سرعت. تأسیس. شد و در مدت. کوتاهی. به. بزرگ.ترین. چاپخانه کشور تبدیل. گردید.
چاپخانه مجهز دیگری. به. نام. چاپخانه شاهنشاهی.، به. سرپرستی. عبداللّه.خان. قاجار که. مدیریت. او در صنعت. چاپ. معروف. بوده. است.، پس. از استقرار مشروطیت. تأسیس. شد و تا 1328 فعال. بود.
در دوره محمدعلی. میرزا، استفاده. از چاپخانه.های. سربی. اختصاصی. و غیردولتی. به. جای. چاپخانه.های. سنگی. دولتی. معمول. شد، به. طوری. که. بنا به. تخمین. حوالی. سال. 1330 معدودی. چاپخانه سنگی. به. فعالیت. ادامه. می.دادند.
در سال.های 1307، 1310 و 1317 . برای. چاپ. و نشر کتاب.های. درسی. در سراسر کشور و به. شیوه.ای. نو اقدام. شد.
تأسیس. دانشگاه. تهران. و نهادهای. جدید آموزشی. در این. عصر، همراه. با دولت. و ارتشِ رو به. گسترش.، نیاز به. چاپ. برخی. مطالب. را در مقیاسی. وسیع.تر فراهم. آورد. تأسیس. چندین. چاپخانه دولتی. و وابسته. به. دولت.، مانند چاپخانه ارتش.، چاپخانه بانک. ملی. ایران.، چاپخانه دخانیات. ایران.، چاپخانه راه.آهن. و مانند اینها، حاصل. نیاز دولت. به. تأمین. احتیاجات. خود در زمینه چاپ. به. طور مستقل. بود.

از سال 1320 تا 1332 .، به.رغم. مداخلات. ادواری. حکومت. و ممیزی.های. موقت.، چاپ. و نشر تقریباً آزاد بود. شمار مطبوعات. که. در ابتدای. دوره رضاشاه. کاهش. یافته. بود، پس. از سقوط. او مجدداً افزایش. یافت.
چاپخانه تابان.، به. عنوان. نخستین. چاپخانه خصوصی. که. به. دستگاه.های. جدید و خودکار مجهز شد، در همین. سال.های. پس. از جنگ.، تحولی. چشمگیر را از سرگذراند. چاپخانه بانک. ملی. ایران. هم. به. دستگاه.های. ملخی. جدید مجهز گردید. چاپخانه اطلاعات. هم. که. پیش. از 1320 چاپخانه بزرگی. بود، مجهزتر گردید.
در دهه 1330، دستگاه.های. افست. رتاتیو و دورنگ. و چهاررنگ. جدید به. ایران. وارد شد و تحولی. فنی. در چاپ. به. بار آورد. چاپخانه.های. افست.، روزنامه کیهان. و سپهر، مهم.ترین. چاپخانه.های. آن. دهه. به. شمار می.آیند.
در دهه 1340 .چاپ. وارد مرحله تازه.ای. شد و انتشار کتاب.های. درسی. در هیئتی. جدید، کتاب.های. ارزان. قیمت. جیبی. و شماری. نشریه. و گسترش. آموزش.های. چاپ. بر رونق. آن. افزود.
تا حدود نیمه دهه 1340.، آموزش. چاپ. در ایران. به. شیوه استادی. ـ شاگردی. و از طریق. چاپخانه.ها انتقال. می.یافت.. در 1344.، رشته چاپ. در هنرستان. فنی. تا مقطع. دیپلم. فنی. دایر شد. از 1345 به. بعد، هر سال. چند تن. برای. فراگرفتن. فنون. جدید چاپ. به. اتریش. اعزام. می.شدند.
سال.های. منتهی. به. انقلاب. اسلامی. ایران. در دهه 1350 . نیز برای. چاپ. کشور از سال.های. پر تعارض. به. شمار می.آید. افزایش. چشمگیر درآمد کشور و طرح.های. گسترده توسعه.، که. گسترش. چاپ. را هم. اقتضا می.کرد، با سیاست. نظارتِ بسیار شدید بر چاپ. کتاب. و مطبوعات همراه. شد.
ورود تجهیزات. جدید چاپ.، از جمله. دستگاه. لاینوترون.، پاسخی. به. نیازهای. رو به. افزایش. منابع. چاپی.، به.ویژه. کتاب.های. درسی. مدارس. و دانشگاه.ها، بود، حال. آنکه. تنوع. آموزشی. و تکثر منابع. که. نیاز جدید کشور بود، با سیاست. نظارت. چاپی. در تضاد کامل. قرارداشت..
در جریان. انقلاب. اسلامی. 1357 چاپخانه.ها یکی. از مهم.ترین. و حساس.ترین. کانون.های. فعالیت. بر ضد حکومت. پهلوی. بودند. از خروج. محمدرضا پهلوی. از ایران. در دی. 1357 تا آغاز تجاوز نظامی. عراق. به. خاک. ایران. در پایان. شهریور 1359، بیش. از 350 عنوان. روزنامه. در ایران. چاپ. شده. است..
چاپخانه.ای. که. بنا بر مدارک. فعلی.، وجود ن. محرز است.، در سال 1233 به. دست. قا زین.العابدین. تبریزی. و با حمایت. عباس. میرزا در تبریز تأسیس. شده. است.

چاپ. در ایران. از 1357. به. این. سو به. طور کلی. بر اثر چند عامل. رو به. رشد نهاده. است.: افزایش. عناوین. کتاب. و نشریه.؛ برداشته. شدن. ممیزی.، جز در دوره.هایی. کوتاه.؛ گسترش. آموزش. چاپ.؛ انتشار نشریه.های. تخصصی. در این. زمینه.؛ گسترش. و تقویت. صنف. چاپ. و صنف.های. وابسته.؛ ورود تجهیزات. و فنون. جدید چاپ.، به. ویژه. استفاده. از رایانه. و دستگاه.ها و شبکه.ها و نظام.های. رایانه.ای. که. انقلابی. در اطلاعات. و ارتباطات. در سطح. جهانی. به. بار آورده. است.؛ توسعه دانشگاه.ها و آموزش. عالی.؛ افزایش. جمعیت. و رشد سریع. نسل. جدید لازم.التعلیم. و نیاز به. چاپ. منابع. جدید؛ گسترش. نهضت. سوادآموزی. و نظایر اینها.
در سال 1371 .روش. چاپ. رنگی. در مطبوعات. به. کار گرفته. شد. روزنامه همشهری. نخستین. روزنامه رنگی. ایران. است.. در همین. سال. آیین.نامه جدیدی. در خصوص. تأسیس. چاپخانه.ها و واحدهای. وابسته. و چگونگی. نظارت. بر آنها به. تصویب. رسید.
در زمینه چاپ،. 3 نشریه تخصصی. و نیمه.تخصصی. انتشار می.یابد: ماهنامه صنعت. چاپ.؛ ماهنامه چاپ. و بسته.بندی.؛ ماهنامه چاپ. و انتشار.
چاپ. تمبر، اوراق. بهادار، اسناد، بلیت. اتوبوس.های. شهری.، برگه.های. عوارض. و نظایر اینها در چاپخانه.های. دولتی. و تحت. مقررات. خاصی. انجام. می.گیرد. چاپخانه ویژه چاپ. اسکناس. در 1361 .تأسیس. و سال. بعد به. بهره.برداری. رسید و از 1367 . اسکناس. کشور کلاً در این. چاپخانه. چاپ. شده. است.
. با تصویب شوراى عالى انقلاب فرهنگى روز 11 شهریور به عنوان روز صنعت.چاپ نامگذارى شده است.

منبع: پرشین گرافیک/ عبدالحسین. آذرنگ

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 559]