جشن ها و آیین های استان اصفهان

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

جشن ها و آیین ها از مهم ترین جاذبه های اجتماعی استان اصفهان به شمار می آیند. در تاريخ فرهنگ و تمدن ايرانی، جشن.ها و روزهای عيد، ريشه در تاريخ افسانه.ای ايران باستان يعنی دوره سلسله پيشدادی دارند. به طور كلی در استان اصفهان جشن ها و آيين ها به دو دسته دينی و ملی تقسيم می شوند. جشن های بزرگ مذهبی دراستان اصفهان شامل: جشن ميلاد حضرت محمد (ص)، جشن ميلاد حضرت فاطمه (س) (روز مادر)، جشن ميلاد حضرت على (ع)( روز پدر) جشن های بزرگ نيمه شعبان، روز ميلاد حضرت امام زمان (عج )، مراسم های آغاز ماه مبارک رمضان و آداب گرفتن روزه، جشن بزرگ عيد فطر و عيد قربان، جشن بزرگ غدير خم و تعيين حضرت علی(ع) به جانشينی حضرت رسول الله(ص)، جشن بزرگ بعثت حضرت محمد (ص) و جشن ميلاد ديگر امامان معصوم (ع) از جمله جشن های مذهبی مهم استان اصفهان به شمار می آيند.
در میان جشن های ملی؛ جشن های عید نوروز مهم ترین و بزرگ ترین جشن ها به شمار می آیند. نخستين جشن ايرانی به نام نوروز از زمان پادشاهی جمشيد مرسوم شد و در زمان های بعد، جشن.ها و آيين.های ديگری چون تيرگان، مهرگان، سده و غيره در فرهنگ ايران پديد آمدند.
اعياد ملی و مذهبی در استان اصفهان نزد همه پاس داشته می شوند. اقليت های مذهبی استان اصفهان؛ از جمله زرتشتی ها، مسيحی ها، كليمی ها و يهودی ها نيز در استان اصفهان زندگی می كنند كه آزادانه می توانند جشن های مذهبی خود را به جای آورند.
عيد نوروز: عيد نوروز مهم ترین عید باستانی و ملی ایرانیان به شمار می آید كه در اصفهان نيز مانند ساير مناطق ايران با شكوه تمام برگزار می شود. اصفهانی ها حدود پانزده روز مانده به عيد نوروز به تميز كردن خانه و اصطلاحا خانه تكانی می پردازند. هم چنين حدود ده روز مانده به عيد، سبزه را كه معمولا از گندم، عدس، ماش يا تخم.شاهی است، روی سينی يا كوزه سبز می كنند که در سفره هفت سین استفاده نمایند. پیش از تحويل سال معمولا همه مسافران به خانه بازمی.گردند و بر اين باورند كه همه اعضای خانواده در زمان تحويل سال بايد دور هم باشند.
در اصفهان علاوه بر موارد رايج در سفره هفت.سين، معمولا كوفته سبزی و تخم.مرغ پخته قرمز رنگ نیز در سر سفره گذاشته می شود و بر اين باورند كه در لحظه تحويل سال روی آينه می چرخد. بزرگ خانواده قرآن در لحظه تحویل سال قرآن می .خواند و همه گوش می دهند و پس از شروع سال، روبوسی كرده و عيد را به یک دیگر تبريک گفته و عيدی می گيرند. روز اول عيد پیش از شروع ديد و بازديد با سبزه و گل بر سر مزار درگذشتگان رفته و پس از آن دید و بازدیدهای معمول شروع می شود. این مراسم تا 12 روز ادامه دارد.
در روز 13 فروردين ماه وسايل گردش مهيا شده و به همراه دوستان و فاميل از صبح به حواشی سرسبز بیرون شهر رفته و سبزه خود را به آب می اندازند. در اين روز به بازی.ها و سرگرمی های گوناگون می پردازند و ناهار مفصلی نيز در فضای سبز پارک .ها و باغ.ها ميل می .كنند.
جشن سده يكی از باستانی ترين جشن های ايرانی است كه از سابقه طولانی و قدمت فراوانی برخوردار است. سده به معنی آتش كشنده و آتش شعله بلند است. جشن سده از آيين.های زايش و رويش است كه از ديرباز در ميان ايرانيان رواج داشته است. در شاهنامه فردوسی آغاز جشن سده به پادشاهی هوشنگ نسبت داده شده است. زمان آن روزدهم بهمن ماه است و اين جشن در سده ها و هزاره های پياپی با برپايی و افروختن آتش در ميانه زمستان، همواره آيين و نمادی به نشانه زدودن سرما و چيرگی بر تاريکی اهريمنی و نيز به نشانه به پيشواز رفتن نوروز شناخته می شد. بزرگ ترين جشن سده پس از اسلام را مردآويج بن زياد ديلمی برپا كرد كه جشنی باشكوه در كنار زاينده رود اصفهان بود. اين مراسم درسال ۳۲۳ هجری در فهرست بزرگ ترين رويدادهای فرهنگی ايران پس از اسلام ثبت شد. اين جشن هنوز هم توسط زرتشتيان ايران اجرا می شود.
جشن مهرگان از بزرگ ترين جشن های باستانی ايرانيان است. دراوستا روايت است كه مهر همان ايزد مهر است كه در روز آغازين زمستان زاده شده است و ميترا نام دارد. در ايران باستان اين جشن را ميترا كانا مي.نامند، كه بعدها به مهرگان تبديل شد. مهرهمان مهر خورشيد، نور و گرمي، مهربانی و محبت و فروز مينويی و عهد و پيمان و نيز چيرگی شاه فريدون پيشدادی بر ضحاك تازی است. جشن مهرگان يكی از جشن های بزرگ ميهنی و فرهنگی ايرانيان است.
اين روز نيز همانند ساير جشن های ايرانی دارای ۳ جنبه طبيعی، نجومی و تاريخی است. از نظر نجومی مهرگان چند روز پس از اعتدال پاييزی جشن گرفته می شود و جشن برداشت محصولات کشاورزی است. از نظر تاريخی در اين روز نيروی داد و راستی به سر کردگی کاوه آهنگر بر ارتش دروغ و ستم آژيدهاک پيروز شد و فريدون به شاهی رسيد.ابوريحان بيرونی در کتاب ( آثارالباقيه) می نويسد: در روز مهرگان فرشتگان به ياری کاوه آهنگر شتافتند و فريدون به تخت شاهی نشست و ضحاک را در کوه دماوند زندانی کرد و مردمان را از گزند او برهانيد.
ايرانيان باستان درمراسم های دينی و آيينی خود سفره هايی پهن می كردند و بر روی آن نمادها و خوردنی هايی قرارمی دادند، نمادهايی كه در بيش تر سفره ها مشترک است مربوط به هفت گام از عرفان در كيش ايران باستان است. سفره : نماد (سپندارمذ)، آتشدان يا چراغ روشن ارديبهشت )، تاس فلزی با آب: ( شهريور و خورداد )، سبزه يا شاخه های سبز امرداد )، جامی از شير و تخم مرغ بهمن )، به جز آن ها در سفره جشن مهرگان ، ميوه های فصل به ويژه انار و سيب ـ شاخه های گل ـ شربت و شيرينی ـ برگ های خشك آويشن با دانه هايی ازسنجد و بادام كه در چهار گوشه سفره قرار می دهند ـ مواد خوشبو و كندر كه بر روی آتش قرارميدهند ـ و مقادير كمی از هفت گونه حبوبات و دانه ها برای سفارش كاشتن در آن فصل فراهم می شود .
مهر ورزی از آيين های کهن ايرانيان بوده و جشن مهرگان جشن مهرورزی بوده است. در اين روز در بسياری از مكان.ها بازار بر پا مي.شود و مردم شادی مي.كنند. در تقويم اوستا جشن مهرگان برابر 16 مهر است اما چون در تقويم كشوری شش ماه از سال 31 روز است، بنابر اين جشن شش روز جلوتر و روز دهم مهر خواهد بود.
جشن تيرگان ميان زرتشتيان دوره ای ده روزه داشت و روز سيزدهم تير شروع و به باد ايزد يعنی روز بيست و دوم پايان می گرفت. زرتشتيان تيرگان را «تير و جشن Tiru-Jashn » می نامند و برايش اهميت فراوانی قايل اند. لباس و پوشاك نو می پوشند و نقل و شيرينی و ميوه و خوراك های سنتی و ويژه می پزند. پيش از اين روز خانه را خوب پاكيزه نموده و بامدادان شست و شو می كنند و خواندن دو نيايش « خورشيد نيايش» و «مهرنيايش» از اوستا را بسيار نيكو می دانند. دو سرود بزرگ "خورشيد نيايش" و "مهر نيايش" از نيکوترين سرودها در اين عيد به شمار می روند که چندين بار آن ها را می خوانند.
می گويند وقتی افراسياب به ايران تاخت، منوچهر شاه را در تبرستان به محاصره درآورد. اين محاصره مدتی دوام پيدا كرد، چنان که شاه و سپاهيانش از نظر خوراک در تنگنا قرار گرفتند. شاه ايران پيشنهاد کرد که جهت تعيين مرز به اندازه مسافت پرتاب يک تير از سوی تيراندازی از سپاهش موافقت شود و سرکرده تورانيان پذيرفت. امشاسپند "سپندارمذ" به شاه ايران پيام داد که کمانی با ويژگی های لازم بسازد و پرتاب کننده اش که آرش بود را نيز معرفی کرد. ( داستان آرش در اوستا يشت هشتم آمده است) به دستور شاه, کمان حاضر شد و آرش نيز آماده شد. منوچهرجهت را به آرش نشان داد. آرش لباسش را درآورد و به شاه و مردمان گفت که پيکر من را ببينيد که از هر زخمی منزه است, می دانم که چون با تمام نيرو تيری بياندازم ، پيکرم پاره پاره خواهد شد و خواهم مرد ولی اين کار را می کنم. آرش کمان را با نيرويی که اهوره مزدا به او داده بود برداشت و زه را آن چنان کشيد، که تا نهايت باز شد و تير را رها ساخت. آن گاه همان طور که گفته بود بدنش تکه تکه شد و جان سپرد. به فرمان اهوره مزدا، باد آن تير را از کوه رويان به دورترين نقطه خراسان جايی ميان فرغانه و تبرستان برد و تير به درخت بزرگ گردويی اصابت کرد. مسافت چنان بود که گويند هزار فرسنگ می شد و منوچهر و افراسياب بدين مرز صلح کردند.
جشن تيرگان سالروز و يادواره اين شجاعت آرش كمان گير است. شايد « تير و جشن» يكی از شادترين جشن های كهن ايرانی بوده باشد. در اين جشن بيش از همه بچه ها بهره می بردند با تارهای نخی و رنگينی كه به مچ دست می بستند در كوچه ها و خانه ها و بام ها می دويدند ، ترانه می خواندند و كنار نهرها و جوی ها و تالاب ها به هم آب می پاشيدند و يا به آب می پريدند. از مهم ترين چيزهايی كه در اين جشن تدارك می ديدند، بندی بود از تارهای هفت رنگ ابريشم يا نخ كه با رشته ای از سيم زرين و نازك می بافتند. اين بند را « تير و باد Tiru-Bad » می ناميدند. در اين روز كله قند را در كاغذهای سبز رنگ بسته بندی كرده و دور آن «تيروباد» می بستند و به خانه تازه عروسان و نودامادان پيش كش می فرستادند. از روزهای پيش از جشن «تيروباد» درهمه خانه ها مهيا می شد. بامداد روز جشن از كوچك و بزرگ - به ويژه كودكان - اين بند را به مچ دست يا به دكمه لباس و جايی از پوشاك می بستند. اين بند را با خوشی و شادمانی تا روز پايان جشن يعنی باد روز با خود داشتند. آن گاه در روز مذكور به دشت يا بام خانه رفته ، بند را باز كرده و با فرياد و بانگ شادمانی به باد می سپردند.
اين كردار اشاره ای به عمل آرش كمانگير دارد كه تير را رها كرد و مرز ايران زمين معين شد. جنگ و ستيزی طولانی پايان يافت و به فرمان خداوند، باد يا ايزد باد، تير را در آن مسافت دور برد. به همين جهت بر آن تمثيل اين رسم انجام می شد كه باد آن بند را به ياد حادثه مذكور به دورها می برد. به همين جهت است كه مبدا جشن را تير روز و پايان آن را باد روز قرار داده اند. براساس اين انديشه كه تير در روز باد، پس از ده روز از حركت ايستاد. از ديگر آداب اين جشن ميان زرتشتيان، فال كوزه است. مقدمه فال كوزه در روز دوازدهم برگزار می شود، به اين طريق كه در مجلسی كه از پيش كسانی در آن دعوت شده اند، دختر نابالغی كوزه ای خالی يا پر از آب را دور مجلس می گرداند و هركس به نيتی كه دارد چيزی در آن می اندازد و سپس كوزه را در جايی می نهند كه زيردرخت باشد و پارچه سبزی روی كوزه می كشند و آيينه ای روی آن می گذارند. آن گاه عصر روز تير و جشن، همان دختر مراسم تطهير انجام داده و كشتی نو می كند و كوزه را برداشته و باج می گيرد. يعنی ساكت و خاموش می ماند و سرگذر در محله می نشيند. مهمانان روز پيش، كه هريك با نيت چيزی در كوزه افكنده بودند می آيند. هر كس شعری می خواند و دختر دست در كوزه كرده، چيزی بيرون می آورد. صاحب آن شی، نيت خود را با شعری كه خوانده شده سنجيده و بدان فال گرفته و آن را شگون می داند.
جشن شب یلدا: بلندترين شبی كه زمستان به دنبال آن آغاز می شود، در اصفهان، ”شب چله“ ناميده می.شود. در اين شب؛ زود خوابيدن را جايز ندانسته و تا پاسی از شب افراد خانواده يا فاميل دور هم شده و به گفت و گو، انجام سرگرمی .های گوناگون و گوش كردن به حكايت و خاطرات بزرگ ترها می.پردازند. از خوراکی های اين شب می توان به انواع آجيل و تنقلات گوناگون،. انار و مخصوصاً هندوانه اشاره كرد.
جشن چهارشنبه. سوری: در شب آخرين چهارشنبه سال، در كوچه.ها و معابر، فرضی از آتش به رسم قديم بر پا می.شود و با پريدن از روی آتش سرخی آن را طلب كرده و زردی و رنجوری خود را به آتش می دهند.“سرخی من از تو زردی تو از من” محل.هايی كه عمدتاً چهارشنه.سوری در آن برپا می.شود، سواحل زاينده.رود، آتشگاه، گلشهر ،نجف.آباد و باغ.های اطراف اصفهان است. به محض تاريک شدن هوا، جوانان با لباس.های مبدل و ظروف مخصوص به “قاشق.زنی” می.پردازند به اين ترتيب كه با ضربات قاشق و ملاقه به ظروف گوناگون، سر و صدا به پا كرده و تقاضای بذل و بخشش از همسايه.ها می كنند و در این بین شوخی هایی انجام می شوند که این قسمت بسیار مفرح و نشاط آور است. در اين شب معمولاً شيرينی يا آجيل كه همان دانه.های نباتی باقی .مانده از ذخيره زمستان است مانند: تخم. هندوانه و كدو، پسته، فندق، گردو، شاهدانه، برگه زردآلو و قيسی و نخودچی و كشمش خورده می.شود و اعتقاد بر اين است كه كسانی كه از اين آجيل بخورند با هم مهربان می.شوند.هدايای جنسی كه در مراسم قاشق.زنی گرفته می شود؛ شامل برنج، آرد، گندم،. حبوبات و ... است كه مواد آش يا خوراک نذری.ای را فراهم آورده و در روزهای بعد ديگی بار گذاشته و اين غذای نذری بين همسايگان توزيع می شود.
جشن ازدواج: برای تشكيل خانواده در اصفهان، لازم است مراسم فراوان و گوناگونی با سنت.های خاص خود برگزار شود كه يكی پس از ديگری تا زمانی كه اولين كودک به دنيا می.آيد بايد اجرا شود. برگزاری اين مراسم.ها به قدری در نزد هر دو خانواده با ارزش و مهم تلقی می.شود كه فراموشی يكی از آن ها احياناً موجب كدورت و درگيری ميان خانواده.ها می شود. مرحله آغازین ازدواج دو نفر در استان اصفهان؛ هم چون دیگر نواحی ایران با خواستگاری شروع می شود. در اين مراسم چند تن از زنان خانواده مرد جوان، بدون شيرينی يا هديه ديگری به خانه دختر می.روند تا دختر و خانوده او را به خوبی بشناسند. در صورتی كه خانواده پسر خوششان آمد،.خواستگاری ديگری البته با شيرينی و گل صورت می پذيرد كه داماد و پدر عروس و پدر داماد نيز در آن حضور دارند و منتظر نظر نهایی عروس خانم می مانند و پس از توافق.های اوليه مراسم های مختلفی آغاز می شود. در مراسم شيرينی خوران يا بله.برون يا مهربرون در مورد ميزان مهريه، تعيين روز عقد و مسائل ديگر دو خانواده با يک ديگر مذاكره می كنند كه معمولاً در منزل خانواده دختر برگزار شده با شيرينی و ميوه و ... پذيرايی صورت می.گيرد. مراسم عقد توسط خانواده عروس اما با هزينه خانواده داماد برگزار می.شود. مراسم عقد در اصفهان تقريباً مانند ساير مناطق است و شايد تفاوت.های جزیی با سایر مناطق داشته باشد.

مراسم های دیگر مانند جهازبرون عروس و مراسم حنابندون که شب قبل از مراسم عروسی انجام می شود از دیگر مراسم های رایج است. جشن عروسی توسط داماد برگزار می شود و پس از مراسم و صرف شام و عوض نمودن لباس.های داماد، همه افراد فاميل، عروس و داماد را به خانه.شان می.برند.

سنت شب اسفند: یکی از مراسم های رایج در استان اصفهان سنت شب اسفند است که بر اساس آن هر سال در اول ماه اسفند رسم است كه بزرگ خانواده، ديگی از برنج و غذاهای لذيذ ديگر آماده كرده و از همه افراد فاميل دعوت به عمل می آورد و همگی دور هم جمع شده و به صحبت و خاطره.گويی و ... می پردازند. اين رسم ”شب پلوخوری“ نام دارد و از سنت های زیبای این منطقه است.
مراسم شب نيمه.ای: مراسم شب نیمه ای نیز یکی از سنت های خاص استان اصفهان است. در این سنت؛ شب پانزدهم ماه مبارک رمضان که تولد امام حسن مجتبی (ع) است، از اول شب؛ بچه.ها به درب منازل رفته و با خواندن اشعاری از صاحب خانه درخواست هدايایی از قبيل پول يا شيرينی می.كنند. این مراسم در منطقه آران و بیدگل و برخی دیگر از نواحی استان اصفهان رایج است. علت اين رسم اين است كه مردم اعتقاد دارند در شب نيمه ماه رمضان، .امام حسن و حسين (ع) در سنين كودكی به منزل پيامبر (ص) می رفته اند و از جد بزرگوارشان هديه.ای می.گرفتند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 432]