تقويت مهارت خلاقيت و نوآوري در دانش آموزان

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: تقويت مهارت خلاقيت و نوآوري در دانش آموزان
خلاقيت مفهومي پيچيده و در برگيرنده ابعاد مختلف علمي، فرهنگي، سازماني و فردي است. اگر بخواهد در جامعه اي اين مفهوم توسعه يابد و به شكلي پايدار تحقق يابد، بايد در درجه اول، شرايط علمي، فرهنگي، سازماني و فردي آن را به وجود آورند. زيرا اگر شرايط لازم و مناسب علمي فراهم نيايد، هر نوع كوشش از نظر كيفيت و محتوا بي نتيجه خواهد ماند.همچنين اگر نتوانيم شرايط فرهنگي و سازماني توسعه خلاقيت را ايجاد كنيم، هر چه بكوشيم و توان علمي خود و نيروي انساني مربوط به اين فرآيند را افزايش دهيم، باز هم نمي توانيم به توسعه اي پايدار دست پيدا كنيم.

مفهوم و جايگاه خلاقيت و نوآوري

گليفورد خلاقيت را با تفكر واگرا »دست يافتن به رهيافت هاي جديد براي حل مسائل« در مقابل تفكر همگرا »دست يافتن به پاسخ صحيح« مترادف مي دانست.استاد رفتار سازماني، خلاقيت را به وجود آوردن تلفيقي از انديشه ها و رهيافت هاي افراد و يا گروه ها در يك روش جديد تعريف كرده است.بارزمن خلاقيت را فرآيند شناختي از به وجود آمدن يك ايده، مفهوم، كالا يا كشفي بديع مي داند.خلاقيت همچون عدالت، دموكراسي و آزادي براي افراد داراي معاني مختلفي است ولي يك عامل مشترك در تمام خلاقيت ها اين است كه خلاقيت هميشه عبارت است از پرداختن به عوامل جديدي كه عامل خلاقيت در آن ها موجود بوده و به عنوان مجموع ميراث فرهنگي عمل مي كند ولي آن چه كه تازه است تركيب اين عوامل در الگويي جديد است.

تكنيك هاي خلاقيت و نوآوري:
براي اين كه خلاقيتي ايجاد و پرورش يابد بايد فنون و تكنيك هايي رعايت شود. محققان مختلف فنوني را ذكر كرده اند.

1-يورش فكري يا توفان مغزي

اجراي يك تكنيك گردهمايي كه از طريق آن گروهي مي كوشند راه حلي براي يك مسئله به خصوص با انباشتن تمام ايده هايي كه در يك جا به وسيله اعضا ارائه مي شود.

يعني هيچ اتفاقي از هيچ ايده اي جايز نيست. به هر ايده اي هر چند نامربوط خوش آمد گفته مي شود.هر چند تعداد ايده ها بيشتر باشد بهتر است.كيفيت ايده ها بعدا مورد توجه قرار مي گيرد افراد به تركيب كردن ايده ها تشويق مي شوند و از آن ها خواسته مي شود كه نسبت به ايده هاي ديگران اشراف پيدا كنند.

2-الگوبرداري از طبيعت

يكي از تكنيك هاي خلاقيت و نوآوري كه در ابداعات فني كاربرد گسترده و موفقي داشته تكنيك تقليد و الگوبرداري از طبيعت است.برنامه ريزي هاي رايانه و موضوع هوش مصنوعي همه با الگوبرداري و تقليد از فعاليت هاي مغز آدمي انجام شده اند و روند فعاليت ها به گونه اي است كه در آينده با ادامه كار فنون و ابزارهاي بديع و جديدي ساخته خواهد شد.

3-تكنيك گروه اسمي

گروه اسمي نام تكنيكي است كه تا حدودي در صنعت رواج يافته است. فرآيند تصميم گيري متشكل از پنج مرحله است: اعضاي گروه در يك ميز جمع مي شوند و موضوع تصميم گيري به صورت كتبي به هر يك از اعضا داده مي شود و آن ها چگونگي حل مسئله را مي نويسند، هر يك از اعضا يك عقيده را به گروه مي دهد، عقايد ثبت شده در گروه به بحث گذارده مي شود تا مفاهيم براي ارزيابي روشن تر و كامل تر شود، هر يك از اعضا به طور مستقل و مخفيانه عقايد را درجه بندي مي كنند.تصميم گروه آن تصميمي خواهد بود كه در مجموع بيشترين امتياز را به دست آورده باشد.

ويژگي هاي افراد خلاق و نوآور

افراد از نظر خلاقيت متفاوت اند. كسي كه زندگي خلاق دارد، احساس توانمندي را در خود پرورش مي دهد، با مهر و محبت ناكامي ها را مي پذيرد و نيروهايش را در راه تحقق اهدافي كه دارد بسيج مي كند. ايام گران بهاي عمر را به بطالت تباه نمي كند، خوب مي داند كه بيكاري و وقت گذراني به فراغت پرداختن بيش از اندازه اسباب تكدر خاطر مي شود. انسان خلاق دلبسته ماديات نيست.انسان خلاق سعادت را در القاب و زندگي در محلات مشهور و خوش آب و هوا جست وجو نمي كند. انسان از سرگرمي هاي انفعالي فاصله مي گيرد. از انگاره هاي انفعالي حذر مي كند و علاقه مند و با نشاط براي هدف هايش گام برمي دارد. به قدري محو زندگي است كه فرصتي براي خودخواهي پيدا نمي كند و جان كلام آن كه مشتاق و هدف گر است. احساس جواني دائم دارد، احساسي كه همه به آن نياز دارند متاسفانه اغلب از آن محروم هستند. اگر چنين است زمان برنامه ريزي است، زمان ايجاد تصوير ذهني سالمي است كه اساس زندگي خلاق است، زمان شروع و شروع هرگز دير نيست.

شرايط ايجاد خلاقيت ونوآوري:
1-فضاي خلاق

يكي از راه هاي مهم ظهور نوآوري به وجود آوردن فضاي محرك خلاقيت است. بدين معني كه مديريت بايد هميشه آماده شنيدن ايده هاي جديد از هر كس در سازمان باشد.در واقع سازمان بايد در جست وجوي اين گونه فكرها باشد و تنها منتظر ارائه انديشه جديد نماند.

2-دادن وقت براي خلاقيت

موسسات براي اين منظور مي توانند دفتر مخصوصي را به هر يك از كاركناني كه شايستگي لازم را دارند اختصاص دهند.

3-برقراري سيستم پيشنهادات

يكي از روش هاي ترغيب خلاقيت برقراري سيستم دريافت پيشنهادات است به اين ترتيب روشي براي ارائه پيشنهادات فراهم مي شود.

4-ايجاد واحد مخصوص خلاقيت

گاهي گروه خاصي از كاركنان براي نوآوري و خلاقيت استخدام مي شوند و در بعضي از سازمان ها، اين گروه را واحد تحقيق و توسعه مي نامند. اين گونه واحدها وقتشان را صرف يافتن ايده هاي جديد براي ارائه خدمات يا ساختن محصول فناوري مي كنند و گاهي تحقيق محض انجام مي دهند. اين گونه تحقيقات براي پيشرفت دانش بدون تلاش براي يافتن كاربرد فوري آن صورت مي گيرد.البته بعدها اين انديشه هاي محض مي تواند جنبه كاربردي داشته باشد. ولي امروزه تحقيقات كاربردي بيشتر معمول و مورد توجه است.

خلاقيت، حاصل تحول در برنامه ريزي روزانه
خانواده:اگر خانواده فرصت هاي لازم را براي سوال كردن، كنجكاوي و كشف محيط به كودكان بدهد و هرگز آن ها را تنبيه نكند، زمينه رشد خلاقيت فراهم مي شود. تنبيه و تهديدهاي مكرر، آفت خلاقيت هاي ذهني است، فرزندان خلاق به آرامش دروني و اطمينان خاطر و اعتماد به نفس قوي نياز دارند.

جامعه: محيط يا فضايي كه باعث فراهم سازي زمينه خلاقيت مي شود بايد از سه عنصر اساسي برخوردار باشد.

1-عامل فيزيكي 2- عامل عقلاني 3-عامل عاطفي

عامل فيزيكي:

منظور از محيط فيزيكي، يعني اين كه امكانات و گنجايش وسايل در حد مناسبي باشد تا فرد بتواند با استفاده از آن ها كارهاي خود را در معرض ديد قرار دهد.

عامل عقلاني:

جو عقلاني شرايطي است كه فرد را به رغبت آورد، برانگيزد و به تلاش وادار كند.

عامل عاطفي:

شرايطي است كه شخص بتواند احساس امنيت كند و قادر باشد نسبت به محرك هاي فيزيكي عقلاني ارائه شده از طرف معلم، مربيان، والدين و يا همياران و همسالان، واكنش مطلوب از خود نشان دهد.

چنين محيطي از اعتماد و اطمينان سرشار است و تحقير، تنبيه و سرزنش در آن وجود ندارد.

نقش مدرسه و خانه در پرورش خلاقيت دانش آموزان
در بررسي اجزاي خلاقيت روشن مي شود كه خلاقيت يك ويژگي ثابت شخصيتي نيست كه بدون هيچ تغيير و تحول در وجود انسان نهفته باشد. بلكه از جمله مواردي است كه كاملا تحت تاثير عوامل يا موانعي تقويت يا تضعيف و حتي نابود مي شود. بعضي شرايط، زمينه هاي ظهور و گسترش خلاقيت را فراهم مي آورد. در حالي كه بعضي موقعيت ها رشته هاي خلاقيت را در وجود آدمي خشك مي كند.در بسياري از خانواده ها، والدين، كودكان را مجبور به يادگيري مي كنند. متاسفانه اين امر نه در خانواده بلكه در محيط هاي آموزشي، يعني مدارس نيز كاملا مصداق دارد. گاه شرايط موجود در مدرسه به گونه اي است كه نه تنها به پرورش خلاقيت كمك نمي كند، بلكه اين موهبت الهي را سركوب مي كند.

مديران و معلمان با اين نيت خيرخواهانه كه قرار است استعدادهاي بالقوه دانش آموزان را كشف كنند، آن ها را مجبور مي كنند تا مطالبي را كه هدف از يادگيري آن را نمي دانند ياد بگيرند. البته هميشه تنبيه و تهديد از طريق اجبار صورت نمي گيرد، گاهي اوقات پاداش هاي بي مورد نيز حكم تنبيه و اجبار را دارد.

موانع بروز خلاقيت
1-ارزيابي

بزرگ ترين مانع براي رشد خلاقيت، ارزيابي از آن است. اين ارزشيابي چه مثبت باشد و چه منفي، مي تواند كودك را به سمت خلاقيت كمتر هدايت كند. آزمايش ها نشان داده است كه حتي احساس مشاهده شدن در حين كار مي تواند تاثير منفي بر روي خلاقيت بگذارد.

2- پاداش

عامل مهم ديگر براي رشد خلاقيت پاداش است. اكثر مردم اين تصور را دارند كه پاداش باعث بهبود عملكرد مي شود، اما اين طور نيست. استفاده از مشوق هاي بيروني باعث مي شود ميل و انگيزه هاي دروني و انگيزه ها و محرك هايي كه موجب خلاقيت و اعتماد به نفس و شكوفايي در زمينه هاي پرورشي مي شود از بين مي رود. صاحب نظران اعتقاد دارند كه پاداش، خصوصا در مواردي كه به خوبي استفاده نشود انگيزه هاي دروني افراد را به ويژه در انجام فعاليت هاي بديع و خلاق از بين مي برد.استفاده مكرر از پاداش باعث مي شود كه كودك از انجام كاري كه تعريف را به دنبال نداشته باشد، احساس رضايت نكند. با پاداش هاي بيروني عشق به آموختن و انگيزه هاي خلاقيت را در فراگيران از بين مي بريم. از سوي ديگر، اگر اين پاداش ها قطع شود ممكن است احساس تنبيه شدن را در كودك به وجود آورد.

3-رقابت

از ديگر موانع رشد خلاقيت، رقابت است. رقابت مجموعه اي از ارزيابي و پاداش است.

آشكارترين شكل رقابت در نظام آموزشي، برگزاري امتحان است و ملاحظه شده كه فراگيران براي كسب نمره بالاتر و پيروزي بر حريف يا حريفان به تلاش هايي دست مي زنند كه تجلي آن به صورت هاي مختلف مانند، تقلب، كپي كردن، نوشتن مطالب بر روي دسته صندلي قبل از شروع امتحان، درس خواندن فقط در شب امتحان و... ظهور مي كند.

4-محدوديت در انتخاب

محدوديت نيز باعث نابودي خلاقيت مي شود. فشارهاي خانواده و مدرسه براي حفظ كردن مطالب و يادگيري هاي آن ها، بر كودكي كه سطح بالايي از انگيزه هاي دروني را ندارد، آثار مخربي بر جاي خواهد گذاشت و تاثيرات منفي آن به شكل فرار از مدرسه، ترك تحصيل، نخواندن درس و حتي خودكشي ظهور مي كند. فشار هاي خارجي، بدترين عامل براي سركوب خلاقيت است.اگر خانواده و مدرسه نتواند در شناسايي و رشد خلاقيت دانش آموز موفق شوند و با ايجاد موانع سبب از بين رفتن آن شوند، بايد شاهد دانش آموزاني افسرده و بي انگيزه براي خلاقيت باشيم.

ديگر موانع خلاقيت عبارتند از :
1-عدم اعتماد به نفس و بي توجهي به سرمايه هاي حقيقي خود

2-ترس از حرف و انتقاد در مراحل عمل و يا نتيجه خصوصا وقتي با شكست مواجه شود.

3-ترس از انگشت نما شدن

4-ترس از حرف و انتقاد در مراحل عمل و يا نتيجه آن

5-تمايل به همرنگي با جماعت

6-توجه به معلول به جاي توضيح علت

7- تنبلي ذهني و عدم تمركز آن

روش هاي پرورش خلاقيت در دانش آموزان
1-تفكر واگرا را تشويق كنيد.

2-گرايش هاي مساعد نسبت به فعاليت خلاق را رشد دهيد.

3-دانش آموزان را تشويق كنيد به داوري هاي خويش اعتماد كنند.

4-تاكيد كنيد هر فرد در زمينه خاص توان و صلاحيت خلاقيت دارد.

5-محركي براي ايجاد تفكر خلاق باشيد.

6- موضوعات آموزشي را متنوع كنيد.

7-بيان خلاق را تشويق كنيد و بپرورانيد.

8-نيروي توليد را تشويق كنيد.

9-به پرسش هاي غير معمول احترام بگذاريد.

10- به افكار و تفكرات ابتكاري و نو احترام بگذاريد و...

مصيب خزاعي
چهارشنبه 13 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 657]