كتاببحران مشروطيت در ايران منتشر شد

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: كتاب"بحران مشروطيت در ايران" منتشر شد
خبرگزاري جمهوري اسلامي(ايرنا)- دفتر پژوهش و بررسيهاي خبري:كتاب حاضر به بررسي تاريخ معاصر ايران در زمان مشروطيت مي پردازد، توسط موسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي منتشر شده است در اينجا به معرفي اين اثر ارزشمند مي پردازيم:

عنوان: بحران مشروطيت در ايران
موضوع: مشروطيت
نويسنده: حسين آباديان
شمارگان: 3000
تاريخ انتشار: اسفند 1382
قيمت: 50000 ريال

معرفي كتاب:

از هر ديدگاهي كه به نهضت مشروطيت ايران نظر شود، اين تحول نقطه عطف تاريخ معاصر ايران به شمار مي رود. مشروطيت فقط يك پديده اجتماعي ساده نبود، بلكه از جهت سياسي، اقتصادي و فرهنگي ميراث قبلي خود را به چالش مي خواند. با مشروطيت، ايران وارد گردونه اي از تحولات شد كه با خود الگوهاي تازه اي به ارمغان آورد. از سويي مباحث عديده اي در باب حقوق انسان مطرح شد و براي نخستين بار تأملي نظري در ميراث به جاي مانده از گذشته صورت گرفت و تلاش هاي قابل توجهي – اگر چه ناكام – براي انطباق آن با شرايط روز انجام گرفت. از ديدگاه اقتصادي ايران جزيي از دنيايي شد كه بايد زير تأثيرات شگرف جهان سرمايه داري باشد و به مثابه يك كشور پيراموني و ساير منابع خام كشور بودند. كشف نفت همزمان با مشروطيت ايران – و نيز همزماني رقابت هاي شركت هاي بزرگ چند مليتي در پهنه كشور با اين تحول تاريخي-نقش بسيار تعيين كننده اي در جهت گيري مشروطه داشت. براي نخستين بار در ايران گامهاي عملي براي ادغام در نظام جهاني سرمايه برداشته شد.
با اين حال به مشروطيت ايران نمي توان به صورت يك رويداد تك عاملي نگريست. اين تحول تاريخي محصول بستر سازي هاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي، ديني و اجتماعي بود كه دست در دست يكديگر به آن خيزش تاريخي منتهي گرديد. در واقع همه عوامل لازم براي تحول اجتماعي در اين مقطع از تاريخ كشور وجود داشت تا آن جنبش را خلق كند. البته همزماني مشروطه با اين تحولات نبايد اين ذهنيت را به وجود آورد كه مشروطه ايران زاده عواملي بود كه براي توده هاي مردم ناشناخته بود. مردم به صورت ملموس با واقعيات زندگي خود مواجه بودند و نياز به تحول را احساس مي كردند. از سوي ديگر آنان به اين واقعيت ادغان داشتند كه با وجود شرايط موجود شرايط موجود راه بر هرگونه احقاق حقي مسدود است. آنان دريافته بودند كه بايد زمامداران را حتي به زور وادار به پذيرش حقوق خود كنند.
از دوره هاي گذشته علما به عنوان پناهگاه قدرتمند مردم بارها در حوادثي مثل جنبش ضد رژي و يا قبل از آن امتيازنامه رويتر صريحآ با ادغام ايران در نظام جهاني سرمايه به مخالفت برخاسته بودند. از سوي ديگر آنان هميشه بر مقوله اي به نام حفظ تماميت اعتقادي و ديني مردم تأكيد داشتند و بارها نسبت به احتمال سست شدن باورهاي مذهبي مردم تحت تأثير شرايط جهاني جديد، هشدار داده بودند. براي آنان مشروطه مجالي بود تا بار ديگر دعاوي تاريخي خود را عليه دستگاه قاجار مطرح كنند. البته مخالفت با سياست هاي سلاطين قاجار منحصر به اين گروه از جامعه نبود، بلكه ديوانسالاران و روشنفكران نيز از روند موجود ابراز نارضايتي مي كردند. اينان نيز طيف گسترده اي از بابيان تا روزنامه نگاران و نويسندگان و سياستمداران را دربرمي گرفتند، اما بدون ترديد نمي توان كليه تحولات اين زمان را به فعاليت هاي اين دسته از افراد فروكاست.
از دوره ناصرالدين شاه بسياري از مناسبات خارجي ايران تحت تأثير كمپانيهاي بزرگ اروپايي كه براي راه يابي به بازار ايران تلاش مي كردند، قرار داشت. اين كمپاني ها البته با يك مشكل عمده روبه رو بودند و آن هم روسيه بود. اين شركت ها براي كسب سود از هر فرصتي بهره برداري مي كرند. براي آنها نه قانون خواهي مردم ايران مهم بود و نه مشروطه طلبي آنان؛ مهم اين بود كه چگونگه مي توان قدرت روسيه را تضعيف كرد تا از بازار ايران سهم بيشتري عايد آنان گردد. اين شركت ها بدون ترديد از برهم خوردن نظم موجود براي نيل به اهداف منفعت طلبانه خود بهره برداري مي كردند و ورود آنان به جنبش مشروطه و حمايت لفظي شان از اين جنبش، نه از زاويه باور به ضرورت استقرار قانون در ايران بلكه براي يافتن جاي پايي محكم به منظور سرمايه گذاري در كشور بود. در همين راستا تلاش اقليت هاي ديني را نبايد چنان عمده كرد كه گويا هر چه در اين دوره اتفاق افتاد، محصول زد و بندهاي آنان بوده است. حوادث تاريخي به خواسته اين و آن و به صورت تصادفي روي نمي دهد. بنابراين فروكاستن مشروطه ايران به دسيسه هاي يك قدرت خارجي و يا فلان اقليت ديني كاري غير معقول است. واقعيت امر اين است كه جنبشي روي داد و هر كس از زاويه مورد نظر خود به آن اقبال نشان داد: يكي براي تضعيف موقعيت روسيه در ايران، ديگري براي يافتن فرصتي جهت استقرار اصول شرع، سومي براي ادغام ايران در نظام جهاني سرمايه داري، آن يكي براي تضعيف و مالآ نابودي حكومت قاجار و …
هدف اثر حاضر اين است كه لايه هاي مختلف در مشروطه ايران بازشناسي شوند و هر كدام به تفكيك مورد نقد و ارزيابي قرار گيرند. تلاش بر اين بوده است كه انگيزه نيروهاي درگير در مشروطه ايران بازكاوي شوند و هر كدام با معيار منافع و مصالح ملي ايران به سنجش درآيند. بديهي است در آن تكاپوي فراگير هيچ گروهي اقدامات خود را مغاير با منافع ايران نمي شمرد؛ اما مي خواهيم در پرتو يك تجربه تاريخي سخنان هر گروه سياسي را با عمل آنان بسنجيم و ببينيم كدام بيان و عمل سياسي بيشتر با مصالح ايران سازگار بود؟ براي نيل به اين مهم تنها انگاره ما همانا رعايت مصالح ملي است. با اين وصف شرايط تاريخي ايران در آستانه مشروطه مورد بازبيني قرار گرفته، اوضاع بين المللي آن روزگار تحليل مي شوند. نقش انجمن هاي سري و مجامع ديگر در همين راستا ارزيابي و مواضع احزاب سياسي به بوته نقد گذارده شده است. در اين جريان به طور كلي دو خط متمايز از هم، يكي به رهبري انجمن هاي سري و ديگري به رهبري روحانيون مقيم نجف، به طور مشروح توضيح داده شده است.
در همين راستا از اين نكته نيز سخن به ميان مي آيد كه مراد بريتانيا در دفاع صوري از مشروطه ايران چه بود و مواضع محافل و احزاب سياسي آن كشور در برابر تحولات ايران چه مبنايي داشت؟ از سوي ديگر تلاش شركت هاي بزرگ سرمايه سالار براي راهيابي به بازار ايران، تبيين و همسويي منافع آنان با مواضع برخي جريانات سياسي توضيح داده شده است. بحث اقليتهاي مذهبي و انجمن هاي برخاسته از آنان در همين راستا تحليل گرديده و همگرايي آنان با برخي احزاب سياسي برجستگي خاصي يافته است. تلاش بر اين است تا مشروطه را آن گونه كه بود معرفي نماييم. تاريخ ايران در اين مقطع با ابعاد جهاني بايد مورد بررسي قرار گيرد زيرا همزماني تحولات بين المللي با مشروطه ايران و تأثير آن بر حوادث كشور در همين دوره حايز اهميت است. در رساله حاضر در بخش هاي مختلف نظري، اقتصادي و سياسي با مقولات خاص همان بخش به مشروطه نظر شده است زيرا بر اين باوريم كه تحليل مشروطه ايران با ابزاري واحد غير ممكن است و براي ايضاح هر بخش آن روش شناسي خاص همان بخش مورد عنايت قرار گيرد. مثلآ در باب مخالفت برخي از روحانيون با مشروطه از ابزار فكري خاص خود آنان استفاده شده است و نيز در باب شركت هاي چند مليتي و يا احزاب سياسي، نظريه هاي رايج دراقتصاد سياسي و تحزب مورد توجه بوده است. شايان توجه است كه پرداختن به تيوريها به هيچ وجه ما را از لزوم نگاه جزيي به حوادث مشروطه بي نياز نم كند، از اين رو براي هر سخن و نظريه اي بايد مصداق با مصاديقي عيني در مشروطه ايران ارايه گردد.
جزيي نگري و ريشه يابي حوادث و تحولات خصلت عمومي كتاب حاضر است، به همين دليل تا حد امكان تبار تحولات و حوادث شناسايي شده اند و ارتباط آنها با حوادث بين المللي مورد بازكاوي قرار گرفته است. روش ما در اين پژوهش برقراري پيوند بين بخش هاي مختلف تحولات اجتماعي دوره مورد بحث است. اين امر سبب مي شود تا از نگاه تك بعدي به اين واقعه اجتناب ورزيم و هر تحول را در كنار ديگري مورد ارزيابي قرار دهيم و همچنين مجال لازم را براي نقد و ارزيابي مشروطه در پرتو برقراري ارتباط بين اجزاي آن تحول تاريخي ممكن كنيم. ؛ زيرا فهم هر پاره از مشروطه ايران در گرو نقد اجزاي مرتبط با آن است. در اين ارتباط به صورت متقاطع تحولات مربوط به هر حادثه با اتكاء به منابع اصلي همان حادثه مورد موشكافي قرار مي گيرد. به طور نمونه وقتي بحث اقليت هاي مذهبي مطرح مي شود از منابع اصلي خود آنان بهره برداري مي گردد و هنگامي كه از مقوله منافع انگليسي ها از مشروطه ايران سخن به ميان مي آيد، از اسناد و منابع خود انگليسي ها سود مي جوييم. اين روش ما را از شايبه يك سونگري در تحليل حوادث، مبرا مي كند و نشان مي دهد كه هدف ايضاح موقعيت تاريخي ايران در مقطع مورد بحث است و لاغير. اگر قرار است تاريخ را به مثابه چراغ راه آينده بدانيم لازم است تحولات را آن گونه روي داده اند عرضه نماييم نه آن گونه كه خود مي خواهيم. ما براي هرگونه برنامه ريزي جهت آينده كشور نيازمند اين هستيم كه واقعيات اجتماعي خود را همان گونه كه بوده اند بازسازي نماييم، در غير اين صورت چيزي جز مشغول كردن خود عايد مورخ نخواهد شد. مهم اين نيست كه محقق تاريخ چه چيزي را مي پسندد؛ مهم اين است كه آيا او توانسته است آنچه را كه در گذشته روي داده فارغ از تعلقات فردي خود منعكس سازد يا خير؟ در حقيقت، شناخت واقعيات گذشته به همان گونه كه رخ داده اند راه را بر شناخت تاريخي درست و تحليل سياسي واقع بينانه مي گشايد و افق و امكانات پيش روي را به منظور برنامه ريزي در اختيار برنامه ريزان و سياستمداران قرار مي دهد.
اطلاع/1863
يکشنبه 10 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 77]