تاريخ ايران قبل از اسلام

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

بومیان ساکن ایران قبل از آریاییها
پیش از مهاجرت آریائیان به فلات ایران، اقوامی با تمدن.های متفاوت در ایران می.زیستند. سرزمين کنونى ايران بخشى بزرگى از يک واحد جغرافيايى بنام فلات ایران است ، اين واحد طبيعى با تنوع اقليمى و زيستى خود داراى ويژگيهاى بارزى است که در نتيجه آن وحدت فرهنگى ايران را سبب شده است، بى شک تمدن بشرى مرهون نبوغ و خلاقيت مردمانى بوده است که ساليان دراز در اين سرزمين زندگى کرده اند و در تعامل با جغرافيا و نظام طبيعى حاکم بر آن و در جريان روزگار، تاريخ فرهنگى وتمدن خود را آفريده اند.
پیش از تاریخ
اولين رفتارهاى فرهنگی انسان در ايران با ساخت ابزارهای سنگى گوناگون در دوران پارينه سنگی آغاز شد، دوران پارينه سنگی شامل سه دوره کهن ، ميانى و نوین مى شود، آثار بدست آمده از اين دوران در ايران بیش.تر از دورهٔ پارينه سنگى نوین است که از کاوشگاه.هايی چون کشف رود خراسان ، لديز سيستان، هوميان کوهدشت و دره هليلان در لرستان و... بدست آمده اند. در اين دوران آدمی افزون بر گردآورى خوراک و شکار بخشی از خوراک خود را ذخيره مى.کند، با گذر از دوران پارينه سنگی و فرا پارينه سنگی از حدود دوازده هزار سال پيش ساکنان خاور نزديک از جمله ايران دوره فرهنگى و تمدنى نوسنگى، را آغاز مى کنند. دوران نوسنگى با اهلى کردن گياهان و حيوانات و شکل گيرى نهايى روستا ها همراه بود و تا هزاره پنجم قبل از ميلاد ادامه يافت. در دوران نوسنگی بشر با ساخت سفال ، ايجاد فضاهای معماری و ارتقاء سطح صنعت خود گامی ديگر در ترقی خود برداشت. یادگارهای دوره نوسنگی در ايران از محوطه هايى چون تپه سیلک در کاشان، چشمه على تهران، تپه حصار دامغان، تپه گیان نهاوند، تپه باکون فارس، شهرستان سراب، گودين و گوران و گنج دره در کرمانشاه و شوش در خوزستان و... بدست آمده است. با گذر از دوران نوسنگى ايران همچون سرزمينهاى اطراف خود در آسياى غربى وارد دورانى شد که توليد انبوه فلز، گذر از روستانشينى به شهرنشينى ، استفاده از خط و نگارش و به کار بردن نشانه.ها ، گسترش بازرگانی، معمارى، بهره.مندى از تاريخ ، ادبيات و هنر از ویژگی.های آن دوران است.
بدست آمدن شهرک ویژهٔ ذوب و دستاورد فلز در اريسمان ، ساخت سفالينه.های برنگاریده و منقوش و چیزهای دینی و ... گوياى نقش ايران در گردونه رشد و گسترش دانشوارانه، صنعتی و معنوی بشر است. روندى که در آینده با آغاز دوران آهن و ورود گروه.های آريايى به پشته و فلات ايران ادامه پيدا کرد. در دوران آهن اوجی ديگر از نیرو و نوآوری و سازماندهى شهرنشینی ايرانى نقش می.بندد و یادگارهای باشکوهى همچون زیگورات چغازنبيل، (1250 قبل از ميلاد) معبد باباجان و ... شکل می.گيرند.
در آغاز هزاره یکم دولت.هایی همچون مادها، ايلامى.ها(ايلام نوین) و ... در جاهای گوناگون ايران ساخته می.شوند و به رودررویی با فرمانروایی دستدراز و متجاوز آشوری در میانرودان(بين النهرين) مى پردازند و کم کم براى رودررویی بهتر در برابر فرمانروایی آشورى و دستدرازی.های آنان به ايران بايکديگر در قالب فرمانروایی ماد يکى مى.شوند.
عیلامیان
ظهور دولت عیلام (640 –3200) قبل از ميلاد به عنوان اولين قدرت متمرکز در عرصه فلات ايران (جنوب غربى سرزمين کنونى ايران) آغازى بود براى تأثير فکر، هنر و تمدن مردم فلات ايران بر ساير تمدن هاى اطراف همچون تمدن بين النهرين و مصر، ارتباطى که هميشه با کش و قوس هاى فراوانى همراه بود و گاهى باعث تسلط تمدنى بر تمدن ديگر مى شد. بطوريکه امروزه مى توان آثار تبادل فرهنگى دولت ايلام و ساير اقوام ساکن در کوهستان هاى فلات ايران همچون کاسی.ها ، لولوبیان، و اورارتو و... را در ميان نقوش برجسته سومرى ها، اکدى ها،آشورى ها، بابلى ها و... در بين النهرين و يا در ميان آثار مکشوفه از شهرهاى کهن شوش ، انشان، دورانتياش، نينوا، بابل و ... مشاهده کرد هرچند در اين دوران تمدنهاى قدرتمند ديگرى همچون تمدن جیرفت و يا تمدن سرزمين هاى جنوب شرقى ايران در شهر سوخته وجود داشته اند و به طور حتم بسيار قدرتمند بوده اند اما به دليل نبود شناخت کافى از ارتباط آنها با ساير تمدن هاى همجوار صحبت هنوز زود است.
ا عیلامی.ها اقوامی بودند که از هزاره چهارم پ. م. تا هزاره نخست پ. م. ، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب و غرب ایران فرمانروایی داشتند. بر حسب تقسیمات جغرافیای سیاسی امروز، ایلام باستان سرزمین.های خوزستان، فارس، ایلام و بخش.هایی از استان.های بوشهر، کرمان، لرستان و کردستان را شامل می.شد.
آثار کشف .شده تمدن ایلامیان، در شوش نمایانگر تمدن شهری قابل توجهی است. تمدن ایلامیان از راه دریایی و شهر سوخته در سیستان، با تمدن پیرامون رود سند هند و از راه شوش با تمدن سومر مربوط می.شده است. عیلامیان نخستین مخترعان خط در ایران هستند.
به قدرت رسیدن حکومت عیلامیان و قدرت یافتن سلسله عیلامی پادشاهی اوان در شمال دشت خوزستان مهم .ترین رویداد سیاسی ایران در هزاره سوم پ. م. است. پادشاهی اَوان یکی از دودمان.های ایلامی باستان در جنوب غربی ایران بود. پادشاهی آوان پس از شکوه و قدرت کوتیک ـ این شوشینک همچون امپراتوری اکد، ناگهان فرو پاشید؛ این فروپاشی و هرج و مرج در منطقه در پی تاخت و تاز گوتیان زاگرس نشین رخ داد. تا پیش از ورود مادها و پارسها حدود یک هزار سال تاریخ سرزمین ایران منحصر به تاریخ عیلام است.
سرزمین اصلی عیلام در شمال دشت خوزستان بوده. فرهنگ و تمدن عیلامی از شرق رودخانه دجله تا شهر سوخته زابل و از ارتفاعات زاگرس مرکزی تا بوشهر اثر گذار بوده است. عیلامیان نه سامی نژادند و نه آریایی آنان ساکنان اوليه دشت خوزستان هستند.
مهاجرت آریائیان به ایران
آریائیان، مردمانی از نژاد هند و اروپایی بودند که در شمال فلات ایران می..زیستند. دلیل اصلی مهاجرت آنها مشخص نیست اما به نظر می..رسد دشوار شدن شرایط آب و هوایی و کمبود چراگاه ها، از دلایل آن باشد. مهاجرت آریائیان به فلات ایران یک مهاجرت تدریجی بوده است که در پایان دوران نوسنگی (7000 سال پیش از میلاد) آغاز شد و تا4000 پیش از میلاد ادامه داشته است.
نخستین آریایی.هایی که به ایران آمدند شامل کاسی.ها (کانتوها ـ کاشی.ها)، لولوبیان و گوتیان بودند. کا.سی.ها تمدنی را پایه گذاری کردند که امروزه ما آن را بنام تمدن تپه سیلک می..شناسیم. لولوبیان و گوتیان نیز در زاگرس مرکزی اقامت گزیدند که بعدها با آمدن مادها بخشی از آنها شدند. در حدود 5000 سال پیش از میلاد، مهاجرت بزرگ آریائیان به ایران آغاز شد و سه گروه بزرگ آریایی به ایران آمدند و هر یک در قسمتی از ایران سکنی گزیدند: مادها در شمال غربی ایران، پارس.ها در قسمت جنوبی و پارت.ها در حدود خراسان امروزی.
شاخه.های قومِ ایرانی در نیمه.های هزاره.ی اول قبل از مسیح عبارت بوده.اند از: باختریان در باختریه (تاجیکستان و شمالشرق افغانستانِ کنونی)، سکاهای هوم.کار در سگائیه (شرقِ ازبکستانِ کنونی)، سُغدیان در سغدیه (جنوب ازبکستان کنونی)، خوارزمیان در خوارزمیه (شمال ازبکستان و شمالشرق ترکمنستانِ کنونی)، مرغزیان در مرغوه یا مرو (جنوبغرب ازبکستان و شرق ترکمستان کنونی)، داهه در مرکز ترکمستان کنونی، هَرَیویان در هَرَیوَه یا هرات (غرب افغانستان کنونی)، دِرَنگِیان در درنگیانه یا سیستان (غرب افغانستان کنونی و شرق ایران کنونی)، مکائیان در مکائیه یا مَک.کُران (بلوچستانِ ایران و پاکستان کنونی)، هیرکانیان در هیرکانیا یا گرگان (جنوبغربِ ترکمنستان کنونی و شمال ایرانِ کنونی)، پَرتُوَه.ئیان در پارتیه (شمالشرق ایران کنونی)، تپوریان در تپوریه یا تپورستان (گیلان و مازندران کنونی)، آریازَنتا در اسپدانه در مرکزِ ایرانِ کنونی، سکاهای تیزخود در الانیه یا اران (آذربایجان مستقل کنونی)، آترپاتیگان در آذربایجان ایرانِ کنونی، مادایَه در ماد (غرب ایرانِ کنونی)، کُردوخ در کردستانِ (چهارپاره.شده.ی) کنونی، پارسَی در پارس و کرمانِ کنونی، انشان در لرستان و شمال خوزستان کنونی. قبایلی که در تاریخ با نامهای مانناها، لولوبیان.ها، گوتیان.ها، و کاسی.ها شناسانده شده.اند و در مناطق غربی ایران ساکن بوده.اند تیره.هائی از شاخه.های قوم ایرانی بوده.اند که زمانی برای خودشان اتحادیه.های قبایلی و امیرنشین داشته.اند، و سپس در پادشاهی ماد ادغام شده.اند.
مادها در ایران نزدیک 150 سال (708- 550 ق.م) هخامنشی.ها کمی بیش از دویست سال (550-330 ق.م) اسکندر و سلوکی.ها در حدود صد سال (330 -250 ق.م) اشکانیان قریب پانصد سال (250 ق.م – 226 م) و ساسانیان قریب چهار صد و سی سال فرمانروایی داشتند.
اورارتورها(دولت آرارات- حدود 1270 تا 75 ق م)
اورارتو نام تمدنی است که در غرب آذربایجان امروز، شرق آناتولی، و شمال کردستان،احتمالاً اجداد ارامنه وگرجی های کنونی بوده اند و حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد، قدرت گرفت. بیشتر اطلاعات ما از تمدن اورارتو، از نوشته.های آشوری است. قدرت اورارتو آنها را قادر به در اختیار گرفتن تجارت قفقاز و حوزه اطراف دریای خزر می.کرده.است. شهرهای اورارتو معماری خاص و شاهانه.ای دارند که باقیمانده بعضی از آنها در شمال کردستان، حکایت از پیشرفته بودن آن و تأثیرش بر معماری ماد و هخامنشی می.کند. زبان اورارتو احتمالاً از زبانهای «هورانی» بوده (که از زبانهای مرده، قفقازی هستند) و نزدیکترین زبان مدرن به آنها، زبان گرجی است.
پادشاهان اورارتو در زمان فترت آشور، با گسترش حوزه قدرت خود به شمال بین النهرین و شرق سوریه، عملاً نبض تجارت در منطقه آناتولی و بین النهرین را در دست گرفتند و قدرت گیری آنها تا حدی سبب کاهش قدرت امپراتوری مقتدر و جنگجوی «هیتی» در مرکز آناتولی شد. کلمه اورارتو، ریشه نام کوه آرارات است.
سلطنت اورارتو بعد از سالها جنگ و رقابت با آشور، بعد از حمله کیمری.ها، در اثر حمله قوم ایرانی «سکاها» در قرن هشتم قبل از میلاد، از بین رفت و باقیمانده آن، به زیر قدرت مادها در آمد.
هیتی ها
هیتیان تمدنی باستانی بودند که به زبانی هند و اروپای صحبت می.کردند و یک پادشاهی در آناتولی و میان.رودان شمالی و سوریه در سدهٔ ۱۸ پ.م. تا ۱۲ پ.م. تأسیس کردند.
هیتی.ها معروف به مهارتشان در ساختمان و استفاده کردن از ارابه بودند و پیشروان عصر آهن و ساخت مصنوعات از آهن بودند.
پادشاهی هیتیایی به سه دوره قراردادی تقسیم شده.است:
۱ - پادشاهی قدیمی هیتیایی. ۱۷۵۰ ق. م. - ۱۵۰۰ ق. م.
۲ - پادشاهی میانی هیتیایی. ۱۵۰۰ ق. م. - ۱۴۳۰ ق. م.
۳ - پادشاهی جدید هیتیایی ۱۴۳۰ ق. م. - ۱۱۸۰ ق. م.
پس از ۱۱۸۰ ق. م. امپراتوری هیتی در چندین دولت-شهر (نوهیتیایی)، مستقل خرد شد.
نوهیتیایی، کشور.هایی بودند که با زبان لوویان حرف می.زدند و در سوریه عصر آهن، پس از سرنگونی امپراتوری هیتی سر بر آوردند و تا اشغال شدن به دست کیمری.ها بر پا بودند(۱۱۸۰ - ۷۰۰ پیش از میلاد).
بین حتیان (Hattians) که زودتر تا آغاز هزاره دوم ق. م. در همان ناحیه ساکن شدند و به یک زبان غیر هندو - اروپایی صحبت می.کردند با هیتیان (Hittites) باید فرق گذاشت.
کاسی ها :
کاسی ها در حدود هزاره سوم پیش از میلاد و پیش از آن از راه قفقاز وارد فلات ایران شدند، از نواحی آذربایجان و طالش عبور کردند و سپس در غرب و جنوب غربی دریای خزر اسکان نمودند و به تدریج به نواحی استان قزوین و همدان آمدند، نخستین بار همدان را ساختند و آن را آکسیان نام نهادند. سر انجام در هزاره دوم پیش از میلاد در نواحی جنوبی تر در لرستان، کوهستانهای شمالی جلگه شوش در لرستان و در حدود استان کرمانشاه در مرز شرقی سوبی گالایان (در حدود جنوب کرمانشاه) ساکن شدند. این منطقه تا پیش از ظهور آنها، در هزاره سوم ق.م بخشی از قلمرو کشور ایلام بوده.است.
آنها این منطقه را تا شمال خوزستان تصرف کردند و آن را کاشن نام نهادند در اواسط هزاره سوم پیش از میلاد و در سال ۲۴۰۰ ق.م. در شمال کشور عیلام و جنوب قلمرو کاسیان (درشمال خوزستان و جنوب لرستان) به محلی برمیخوریم که کاشن نام داشت که به عنوان نشانه.ای از کاسی.ها است.
آنها در جنوب با مقابله کشور عیلام روبرو شدند و در نتیجه به نواحی شمالی کوهستانهای لرستان رانده شدند و نواحی لرستان و همدان را به طور ثابت دراختیار داشتند. جابجایی آنها در فلات ایران در اوایل هزاره سوم پیش از میلاد صورت گرفت. در هزاره سوم پیش از میلاد قدرت مقابله با کشورهای همسایه را نداشتند، در اواسط هزاره دوم پیش از میلاد کاشن را از اطراف گسترش دادند. کاسیان در سال ۲۱۹۷ ق.م. به بین النهرین حمله کردند و اکد فتح شد. در سال ۱۹۰۰ پیش ازمیلاد عیلام بین.النهرین را به تصرف خود درآورد.
قلمرو کاسیان در حدود استان.های کردستان (بیت همبان) و آذربایجان (ناحیه آلا بریا در جنوب دریاچه ارومیه) و و بخش شرقی ترکیه آشنوناک (این ناحیه توسط کاسی.ها مسکون شد و به نام کاسی توپلیاش موسوم گردید)، همچنین در بخش وسطای رود دیاله یعنی نامار (کرمانشاه) (نامرو، ناوار باستانی حاکم شدند).
در سال ۱۷۵۰ ق.م. سپاه کاسی به ریاست گانداش از راه دشت ذهاب و شمال استان ایلام برای فتح بابل حمله کرد و بابل فتح شد. سر انجام در سال ۱۷۵۰ ق.م. جایگزین دولت بابل شدند و به سلطنت سلسله حمورابی پایان دادند. حکومت کاسی.ها (از ۱۲۵۰-۱۷۵۰) بر بابل ۵۰۰ ساله شد.[1]
کاسیان بر ایلام نیز مسلط شدند و شوش را مدت.ها اداره نمودند. در شمال بین النهرین با دولت تازه تأسیس آشور که در اواسط قرن پانزدهم پیش از میلاد در میانه.های رود دجله دولت آشور بنیان نهاده شد هم مرز شدند.
طبق آثار بدست آمده از هزاره اول پیش از میلاد آنها در نواحی دور دست ماد سکونت کردند. آنهادرنیمه هزاره اول پیش از میلاد تا حاشیه کویر مرکزی وتا نواحی اصفهان و کاشان وحتی نواحی استان تهران و مرکزی پیش روی کردند. آنها در برخی مناطق کشور ماد آینده سکونت کردند و آن را کاردونیاش نامیدند و پس از فتح آن دولت خویش را کاردونیاش نامیدند.
آرامی ها
مردم سامی نژاد ساکن در سرزمین آرام ( از بین النهرین تا مرتفعات آسیای غربی ) بوده اند. خط و زبان آنها تاثیر بسیار زیادی بر خط پهلوی داشته است. زبان آرامی زبان رسمی پادشاهان هخامنشی بوده است. خط پهلوی نیز از خط آرامی اقتباس شده است. میتانی ها ، سوباری ها ، هوری ها ، لولوبی ها ، تپوری ها و آماردها هم از دیگر اقوام قدیمی ساکن در مناطق مختلف فلات ایران بوده اند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 248]