پایان دوره صنعتی

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: پایان دوره صنعتی

خطوط راه آهن در سراسر قاره ها کشیده شد و به سرعت تیرها و سیم های تلفن و تلگراف برافراشته و در کنار آن کیلومترها جاده سنگفرش ساخته شد که نتیجه ی آن تغییر تصور ما از زمان و فاصله بوده است. برادران «رایت» از بال برای پرواز بهره بردند و چند سال بعد بود که «هنری فورد» بر آن شد تا برای هر خانواده ی آمریکایی اتومبیلی با سوخت بنزین و بر طبق استانداردهای لازم فراهم آورد. تعیین قاچ های ساعتی و گسترش خدمات پستی، پیام آور فرهنگ سریع حیات بود. در مدارس، دفاتر کار و منازل صحبت اصلی، بازده و کارایی و ورود زبان مردم، ظهور قرن کارامد و سریع و قرنی که نگاه به آینده دارد، بود.

خطوط راه آهن در سراسر قاره ها کشیده شد و به سرعت تیرها و سیم های تلفن و تلگراف برافراشته و در کنار آن کیلومترها جاده سنگفرش ساخته شد که نتیجه ی آن تغییر تصور ما از زمان و فاصله بوده است. برادران «رایت» از بال برای پرواز بهره بردند و چند سال بعد بود که «هنری فورد» بر آن شد تا برای هر خانواده ی آمریکایی اتومبیلی با سوخت بنزین و بر طبق استانداردهای لازم فراهم آورد. تعیین قاچ های ساعتی و گسترش خدمات پستی، پیام آور فرهنگ سریع حیات بود. در مدارس، دفاتر کار و منازل صحبت اصلی، بازده و کارایی و ورود زبان مردم، ظهور قرن کارامد و سریع و قرنی که نگاه به آینده دارد، بود.

پی های بتنی حفر شد، داربست ها افراشته شد و زمینه ی ساخت دنیایی عمودی و جدید فراهم آمد. دنیایی که مظهر آن کلیساهای پرزرق و برق، غیردینی و ناسوتی ساخته شده از آهن، فولاد، آلومینیوم و شیشه بود. پس از قرن ها کار، زندگی و معاشرت در کنار یکدیگر، تجربه ی اساسی و جدیدی را آغاز کردیم و همواره در پی یافتن هدفی فرار که اگر به دنبال نامی بهتر برای آن باشیم، با تسامح آن را «خودکامیابی» می نامیم.
عصر صنعتی، عصر فراوانی بسیار برای برخی و فقر و نداری رو به تزایدی برای برخی دیگر بود. ابتدا فروشگاه های غول آسا و سپس مراکز فروش آثار و اشیای عجیب، خرت و پرت، محصولات غذایی، صنایع دستی و آثار هنری شکل گرفت و بدین صورت برای میلون ها نفر «مد» جایگزین «نیاز» شد.
دانشمندان و مهندسان تقریباً در همه عرصه ها، به اولیای امور ما مبدل شده اند به نحوی که ایده ها و نظرات آنان همواره دنبال شده، تقدیس شده، تعالی بخشیده شده و از هر انتقادی نیز مصون نگه داشته شده است. در این قرن فیزیک و شیمی، نگاه خود را به دنیای کوچک اتم ها و الکترون ها معطوف کردیم و کتاب طبیعت را با کشفیات حاصله از مکانیک کوانتوم و نظریه نسبیت بازنویسی کردیم. دانشمندان اتم ها را شکاف داده و نوعی جدید از انرژی را که بسیار نیرومندتر از هر نوع دیگری که بشر تا آن زمان تجربه کرده بود مهار کردند و بالاخره، به تولید ------ اتمی نایل آمدند. مهندسان و فیزیکدانان، بشر را به کره ی ماه فرستاده و دوباره به زمین بازگردانیدند و این در حالی بود که شیمدانان سرگرم تولید انواع جدید مواد مصنوعی چندمنظوره بودند. از این محصولات می توان به پلاستیک اشاره کرد که تحفه ای در آغاز این قرن محسوب می شد و در دهه های میانی به کالایی رایج در همه جا تبدیل شد و ظاهراً به همان میزان که هوا برای تنفس ضروری است، این کالا نیز یک ضرورت حیاتی است. کودهای شیمیایی و حشره کش های ساخته ی دست بشر همه شکلی دیگر به مزارع کشاورزی بخشیدند. بسیاری از حامیان استفاده از این گونه محصولات ادعا می کنند که مصرف این مواد برای تأمین جمعیت در حال رشد بشر یک ضرورت می باشد چرا که به ازای هر دو نسل، جمعیت کره ی زمین به دو برابر می رسد.
به ساخت سیستم های عظیم فاضلاب در زیرزمین مبادرت کردیم، به گازدار کردن و تصفیه آب هایمان پرداختیم، تغذیه خود را بهبود بخشیدیم و متوسط طول عمر خود را بیش از بیست سال افزایش دادیم. مهندسان دستگاه عکس برداری اشعه ایکس را اخترع کردند و سپس به فناوری عکسبرداری MRI دست یافتند. محققان فعال در حوزه ی پزشکی، واکسیناسیون، داروی بیهوشی، آنتی بیوتیک و دیگر داروهای عجیب و معجزه آسا را در اختیار ما گذاشتند. سرانجام، به پایان این دوره ی منحصر به فرد از تاریخ جهان نزدیک می شویم. گستره ی عصر صنعتی، پنج قرن و شش قاره را فراگرفت و در نهایت، نحوه ی زندگی، کار و نگرش بشر به خویشتن و دنیایش را تغییر داد. نکته ی اساسی و مهم آن است که این دوران به مدد انرژی قابل استخراج ارزان قیمت و فراوان این عصر توانست به راه خود ادامه دهد. اگرچه زمانی این نوع انرژی در نظر همگان تقریباً پایان ناپذیر تلقی می شد اما منابع انرژی شکل گرفته در دوره ی زغالینه نه تنها به تدریج در حال اتمام است، بلکه استخراج آن نیز بسیار پرهزینه و مصرف آن نیز بسیار گران قیمت شده است. تماشای صحنه های جنگ خلیج فارس در صحنه ی تلویزیون در شب های متمادی که صدها دکل نفت در سراسر بیابان های کویت شعله ور بودند و میلیون ها شبکه نفت گرانبها را برای هفته ها و سپس ماه ها در خود فرو می خوردند، خود یادآور خوبی است تا به این نکته پی ببریم که دنیای مدرن صرفاً تا چه حد به این سوخت های ارزشمند وابسته است. با تقلیل این منابع انرژی، موعد پرداخت صورت حساب های عصر صنعتی فرا می رسد و ما را وادار می سازد تا به لیست بدهکاری های دفتر کل این عصر نوین نیز توجهی نماییم. انرژی مصرف شده ناشی از استفاده از سوخت های فسیلی در طول صدها سال گذشته در قالب گازهای گلخانه ای رو به افزایش، در زیست کره انباشته می شود. افزایش دمای زمین به تغییر «زیست ـ شیمی» کره ی زمین انجامیده که تغییرات پیش بینی ناپذیری در میزان دما و تغییرات شدید جوی از تهدیدات این افزایش دما محسوب می شود. حتی تغییر ۵/۳ درجه فارنهایت در دمای کره ی زمین به واسطه ی گازهای گرم کننده ی منتشر شده در سطح جهان ـ که اکثر دانشمندان آن را به عنوان یک پیش بینی محتاطانه از واقعه ای که در شرف وقوع است تلقی می کنند ـ بیانگر مهم ترین تغییر ممکن در آب و هوای زمین در طی هزاران سال می باشد. این میزان تغییرات جوی، احتمالاً به ذوب شدن کره های یخی، یخ های قطبی، افزایش سطح آب دریاها در سراسر جهان، به زیر آب رفتن برخی کشورهای جزیره ای، کاهش میزان خطوط ساحلی، بروز تغییرات و نوسانات اساسی در شرایط جوی همچون خشکسالی های شدیدتر، وقوع تندبادها و توفان های هولناک می انجامد. گویی همه ی اکوسیستم می رود تا قربانی تغییرات اساسی در جو شود. همچنین این احتمال وجود دارد که مناطق کشاورزی به سمت شمال کشیده شوند که نتیجه ی آن خلق فرصت های جدید برای برخی و از دست رفتن وسیله ی امرار معاش برخی دیگر خواهد بود. کاهش تدریجی در منابع سوخت های فسیلی و افزایش آلودگی در سطح جهان، حداقل تا حدی تمدن را برای یافتن شیوه هایی جدید به منظور استفاده از سوخت های مشابه و جایگزین هدایت می کند تا در قرن جدید نیز انرژی موجود را در زیر یوغ خود کنترل کند. واقعیت تلخ آن است که ما به پایان عصر سوخت های فسیلی نزدیک می شویم و به تبع آن به پایان عصر صنعتی، یعنی عصری که بر پایه این گونه سوخت ها شکل گرفته نیز نزدیک می شویم. اگرچه این عصر به ناگاه از هم فرو پاشیده نمی شود و حتی در طول یک نسل هم نخواهد شد، اما دیگر ادعایی هم برای اظهار وجود و حفظ بقای خود در آینده ندارد. البته این بدان معنا هم نیست که عصر صنعتی دیگر همراه ما نیست بلکه این عصر به عنوان دوره ی اقتصادی مهمی وجود خواهد داشت، همان طور که می توانیم هنوز هم به جاهای دورافتاده ی این کره ی خاکی سفر کنیم و به طور اتفاقی با حفره های باقیمانده از عصر نوسنگی و حتی دیرینه سنگی برخورد کنیم. عصر صنعتی در واقع بیانگر آخرین مرحله از عصر آتش می باشد. پس از هزاران سال افروختن آتش در کوره ها، دیگر این «عصر فناوری آتش» نیز آرام آرام به پایان خود نزدیک می شود. در آن زمان، آتش تعیین کننده ماهیت و تمامیت وجود انسان بود. افلاطون در اثرخود به نام «پورتاگوراس» به تشریح چگونگی دستیابی بشر به آتش و هنرهای استفاده از فناوری آتش پرداخته است. بر اساس یک افسانه، هنگامی که خدایان شروع به پرداختن و شکل دادن موجودات زنده از خاک و آتش نمودند، از «اپیمتوس» و «پرامتوس» خواسته شد تا بهترین امتیازات را برای آدمی فراهم آورند. سپس این خدایان نزد انسان ها آمدند. پرامتوس در اینجا به این مسأله اشاره می کند که اپیمتوس تاکنون همه ی امتیازات تحت اختیار خود را در بین دیگر گیاهان و حیوانات توزیع کرده است. پرامتوس که نمی خواست آدمیان تنها و بی کس بمانند، آتش را دزدیده و به مردان و زنان می بخشد. با این دستیابی، بشر به دانش نایل آمد که اساساً متعلق به خدایان بود. لوئیس مامفرد می گوید: آتش برای آدمی، نور، نیرو و گرما یعنی سه نیاز اساسی حیات را به ارمغان آورده است. وی در اظهار نظرخود در مورد نقش آتش در پیشرفت بشر، اینگونه نتیجه گیری می کند که استفاده از آتش به عنوان پیشرفت تکنولوژیکی منحصر به فرد آدمی محسوب می شود، پیشرفتی که در دیگر گونه های حیات بی سابقه و بی همتا بوده است. به کمک آتش است که بشر می تواند جهان بی جان را ذوب نموده و آن را به دنیایی پرفایده مبدل سازد. در این مورد «تئودور ورتایم» تاریخدان فقید مؤسسه «اسمیت سونیان» اظهار داشت که:
«تقریباً چیزی وجود ندارد که به کمک آتش به مرحله ی نهایی تکامل خود نرسیده باشد. آدمی خاک را گرفته و ذوب می کند و بر طبق نیاز به شیشه، نقره، شنجرف، سرب، رنگ و دارو تبدیل می کند. این آتش است که سنگ معدن را ذوب و به مس مبدل می سازد، آتش است که آهن را تولید و شکل می دهد. آتش است که طلا را تصفیه می کند و بالاخره آتش است که سنگ را می سوزاند و زمینه روی هم قرار گرفتن بلوک ها به کمک سیمان را فراهم می آورد».
عصر فناوری آتش با جدیت تمام، حدود سه هزار سال پیش از میلاد مسیح در مدیترانه و خاور نزدیک یعنی، زمانی که مردم با استفاده ی محض از نیروی بازو و با یاری گرفتن از آتش به شکل دادن طبیعت بی جان می پرداختند، آغاز شد. کوبیدن، فشردن، شکستن، له کردن و خرد کردن، راه را برای گداختن، ذوب کردن، ترکیب کردن، سوزانیدن و ساختن هموار نمود. با از نو گرم کردن منابع سردی که خود زمانی گوی های آتشین بودند، بشر فرایند بازیافت از پوسته ی کره ی زمین را آغاز کرد تا بدین وسیله زادگاه خود را شکل دهد. اکنون نیز بشر زادگاه دوم خود را شکل داده است، زادگاهی که از سویی با کمبود سوخت های فسیلی لازم برای روشن ماندن کوره های اقتصادی اش و از سوی دیگر با آسیب پذیری فزاینده ی ناشی از تأثیرات انباشت گازهای گرم کننده گل خانه ای مواجه است. گازهایی که از اساس تهدیدی جدی برای تغییر در وضعیت کره ی زمین محسوب می شود. زندگی صنعتی به نحوی فزاینده برای بقیه جانداران زمین نیز اوضاعی نابسامان به وجود آوردهاست، موجوداتی که عمدتاً دیگر قادر به تطبیق خود با محیط زیست ساخته ی دست بشر نیستند. افزایش فزاینده ی جمعیت، قطع درختان جنگل ها، استفاده ی بیش از حد از منابع بکر به عنوان چراگاه های احشام، افزایش زمین های نابارور، همه و همه به تخریب شدید جنگل ها و گسترش عرصه ی بیابان ها انجامیده است. چنین روندی نه تنها به انقراض بسیاری از گونه های حیاتی بازمانده بلکه به تهدیدی در جهت کاهش گسترده ی تنوع زیستی زمین که بشر در جهت تأمین منابع غذایی، الیاف و فراورده های دارویی سخت به آن متکی می باشد، می انجامد. به منظور نشان دادن عمق این فاجعه، برآورد می شود که در عصر دایناسورها، انقراض گونه های جاندار با آهنگی معادل یک گونه، در هر هزار سال همراه بوده است. با آغاز مراحل اولیه عصر صنعتی، به طور متوسط این میزان به انقراض یک گونه در عرض هر دو سال افزایش یافت و امروزه در هر یک ساعت، سه گونه جاندار منقرض می شوند.
بنابراین انسان به طور همزمان با سه بحران مواجه می شود: کاهش تدریجی منابع انرژی تجدیدناشدنی، انباشت زیانبار گازهای گلخانه ای گرم کننده دمای زمین و کاهش تدریجی تنوع زیستی. در چنین وضعیت بحرانی ای است که ضرورت یک رویکرد اساسی به منظور نظم بخشیدن به کره ی زمین افزایش می یابد. رویکردی جامع و همه جانبه که اساساً می تواند نحوه ی تعامل و برخورد بشر با کره ی زمین را تغییر دهد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 475]