اخلاق به روايت كانت

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: اخلاق به روايت كانت

نويسنده : سيد مهدي ساداتي نژاد

دكتراي علوم سياسي

پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي

بسمه تعالي اخلاق به روايت كانت

اهميت اخلاق در زندگي بشر موضوعي است كه هيچگاه انسانهاي انديشمند و صاحب فكر در طول تاريخ نتوانسته اند بدون دغدغه و تعلق خاطر از كنار ان بگذرند گذشته از مواضع فكري كه از يونان باستان از انديشمندان قبل و بعد از سقراط در خصوص اخلاق بصورت پراكنده و يا منسجم ارائه گرديده است بر اساس انديشه ديني خداوند تمام انبيا’ را بمنظور تعليم و تربيت بشر كه خود مهمترين موضوع علم اخلاق است نازل نموده است . روح دستورات تورات, انجيل و قران در همين بحث اخلاق است در قران مجيد مي فرمايد: ” هو الذي بعث في الاميين رسولا منهم يتلو عليهم اياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمه و ان كانوا من قبل لفي ضلال مبين “ (سوره جمعه/ ايه 2 )و در سوره قصص ايه 164مي فرمايد: ” ولقد من الله علي المومنين اذ بعث فيهم رسولا من انفسهم يتلوا عليهم اياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمه وان كانوا من قبل لفي ضلال مبين“

اين ايات كريمه قران به اضافه ان كلام ارزشمند كه توسط پيامبر اسلام نقل شده است. ” اني بعثت لاتمم مكارم الاخلاق “ ارزش و اهميت اخلاق را در زندگي و غايت ان از لحاظ اديان مشخص مي نمايد.

ايمانوئل كانت يكي از مهمترين فلاسفه قرن 18 فيلسوفي است كه از اين قاعده فوق الذكر خارج نيست و در كنار مباحث بسيار مهمش در خصوص فلسفه نقادي بحث فلسفه اخلاق را مورد توجه قرار داده است و به بحث در مورد ان پرداخته است. ״وي يكي از بزرگترين فيلسوفان مغرب زمين است كه در تحول فلسفه غرب سهم بزرگي دارد وي انقلابي را در عالم فكر بوجود اورده كه انرا به انقلاب كپرنيك در عالم افلاك تشبيه كرده اند يعني براي اينكه اشيا’ موضوع علم و ادراك قرار گيرند بايد با ذهن مطابقت بكنند نه اينكه ذهن با اشيا’ مطابقت نمايد. او معتقد است كه ما راهي براي اثبات مفاهيمي چون خدا, نفس, اختيار و خلود از طريق استدلال نظري نداريم بلكه فقط از طريق تحليل مفاهيم اخلاقي است كه مي توانيم به اين مفاهيم برسيم پس بايد مابعدالطبيعه را بر اخلاق بنا سازيم نه مانند فلسفه هاي پيشين اخلاق را بر مابعدالطبيعه “ . [1]

با اين حساب نگاه كانت به مقوله اخلاق با نگاه پيشينيان كاملا متفاوت است و نوعي اخلاق مستقل بنا نهاده است اخلاق وي حتي با انچه اديان مطرح كرده اند فرق دارد و حتي نگاه اديان موجود به اخلاق را نفي مي كند.

كاپلستون در اين خصوص مي گويد: ” از نظر كانت اخلاق مستلزم دين نيست يعني انسان براي شناختن تكليف خود محتاج مفهوم خدا نيست و محرك نهايي عمل اخلاقي تكليف في حد ذاته است نه اطاعت از احكام الهي. در عين حال اخلاق مودي به دين مي شود. قانون اخلاقي از طريق خير اعلي بعنوان مقصود و غايت نهايي عقل عملي مودي به دين يعني به شناختن كليه تكاليف بعنوان احكام الهي مي شود اما نه بعنوان ضامن اجرا يعني اوامر تحكمي يك اراده بيگانه كه في حد نفسه ممكن و مشروط اند بلكه بعنوان قوانين ذاتي هر اراه ازاد في نفسه كه بايد انها را اوامر يك وجود اعلي دانست. “ [2]

جناب اقاي دكتر كريم مجتهدي نيز در كتاب فلسفه نقادي كانت به همين معنا اشاره مي نمايند كه اصول اخلاق كانت خود بنياد است وي مي نويسد:

” بر حسب نظر كانت اخلاق نه متكي بر علم است و نه متكي بر مابعدالطبيعه, بلكه خود بنيانگذار اصول خود است ما كلا با دو قلمرو سروكار داريم بدون اينكه الزاما يكي با ديگري تناقض و تنافي داشته باشد. عقل محض محدود و مقيد به تجربه حسي و داده هاي ان است در صورتي كه عقل عملي چنين محدوديت و قيدي ندارد و به كمك اراده و امكان اختيار و ازادي ان با اتكا به اصول خاص خود منشا ايمان و اعتقاد قرار مي گيرد. “ [3]

در اين گزارش مجمل برانم كه در مورد فلسفه اخلاق كانت مطالبي را مورد تنقيح قرار دهم بدين منظور كتابهاي متعددي را مطالعه كردم ولي تنها كتابي كه بيشتر از همه نظر راقم اين سطور را بخود جلب كرد كتاب ” درسهاي فلسفه اخلاق كانت“ ترجمه اقاي منوچهر صانعي دره بيدي بود. جذابيت اين كتاب بيشتر از اين نظر است كه گرچه كانت مبناي اخلاقيش با مبناي اخلاق اسلامي متفاوت است ولي به شيوه اي بسيار عالي در حيطه عقل عملي به همان نتيجه اي ميرسد كه اخلاق اسلامي بدنبال ان است. اين كتاب و بحث و بررسي تطبيقي مطالب ان با انچه در حد بضاعت علمي نويسنده در مورد اخلاق اسلامي ميداند عامل انصراف توجه به ساير كتب و تمركز بر مطالب اين كتاب گرديد همانطور كه مي دانيم مفسرين و صاحبنظران در خصوص كانت معتقدند بحثهاي فلسفه اخلاق كانت در درجه دوم قرار دارد ولي براي شروع سخن در اين مقال ذكر مطلبي در مورد انگيزه و هدف كانت و بيان دغدغه خاطر او براي مباحث فلسفه نقادي كه هموار كننده مسير براي مباحث فلسفه اخلاق است خالي از لطف نيست.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 178]