مراسم خواستگاري در ميان ايلات كرد شمال خراسان

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: مراسم خواستگاري در ميان ايلات كرد شمال خراسان

1- مراحل مقدماتي در جامعه عشايري، بخش اعظم فعاليت هاي مرتبط باتوليد و كليه امور جاري منزل در دست زنان مي باشد و به بيان ديگر، زندگي عشاير،بدون وجود زنان ميسر نمي باشد. از اين رو، مرد كوچ نشين، بدون وجود زن خود ،هرگزنمي تواند گله را اداره كند و حتي ممكن است قادر به ادامه زندگي سنتي كوچ نشيني همنباشد. براي مرد كوچ نشين، ازدواج يا زندگي در خانواده اي كه قبلاً تشكيل شده،يكياز ضروريات تداوم كوچ نشيني است وبا توجه به اهميت نقش زن در زندگي عشايري، ازدواجمجدد مرداني كه همسرشان فوت نموده، خيلي زودتر از آنچه ميان شهرنشينان معمول است،انجام مي گيرد. در مورد جوانان نيزبه همين صورت است. هر گاه هنگام ازدواج جواني فرارسد، نزديكانش به فكرمي افتند تا همسري برايش انتخاب كنند و چنانچه پدر و مادر دراين زمينه كوتاهي كنند، خود جوان، مقصود خويش را از طريق دوستان، به گوش بزرگترهامي رساند و آنان نيز، براي داماد كردن جوان، آستين بالا مي زنند.
در ارتباط با ازدواج، درايلات كرد همانند ساير شهرهاي كوچك و روستاها و عشاير ايران، از قديم الايام رسمبراين بوده كه دختران هر طايفه را به پسران همان طايفه شوهر مي دادند و در رعايت وانجام اين رسم، حميت و تعصب داشتند.انتخاب همسر براي پسر، درميان كردهاي كوچ نشين،اغلب در ييلاق – كه طايفه ها، چادرهاي خود را در كنار يا نزديك يكديگر برپا ميكردند و به كار عشايري مي پرداختند – صورت مي گرفت. به اين ترتيب كه پسران و دخترانبه هنگام آوردن آب از چشمه، شيردوشي يا گذر گله ، يكديگر را مي ديدند و به هم دل ميبستند و همسر دلخواه خود را انتخاب مي كردند. پسر، پس از دل بستن به دختر دلخواه،موضوع را با مادر يا خواهر خود،مطرح مي كرد. منتهااز آن جايي كه ازدواج در ايلاتكرد خراسان ازنوع درون گروهي بود، خانواده ها مايل به ازدواج دخترانشان با افرادبيگانه نبودند. به همين علت، بيشتر ازدواج هايي كه در ايلات كرد رواج داشت، ازدواجدرون گروهي بود،مانند ازدواج دختر عمو با پسرعمو. هدف از اين نوع ازدواجها، علاوهبر اين عقيده كه «عقد دختر عمو و پسرعمو درعرش بسته شده»، بيشتر حفظ نام و ميراثخانوادگي بود.
خواستگاريدر ميان ايلات كرد شمال خراسان چه براي اقوام نزديك و چه دور، تقريبا يكسان بودهاست. خواستگاري با اقدام پدرو مادر پسر – كه معمولا در مرحله اول زنها هستند – وبارفتن به خانه دختر مورد نظر، شروع مي شود تا نظر پدر و مادر دختر را نسبت به خودجلب كنند.
خواستگاران ازنزديكان داماد يا پيرزنهايي كه ازاعتبار و تجربه كافي برخوردارند، انتخاب مي شوند ودر اغلب مواقع، مادر داماد به همراه خواستگاران نمي رود. خواستگاران وظيفه دارنددختر را از نظر اصالت خانوادگي، جمال، كمال و توانايي كار در عشيره بپسندند و پرس وجو نمايند كه دختر خواستگار ديگري نداشته باشد. البته واضح است در اين بررسي ها، بهگونه اي رفتار نمي كنند كه زننده و يا جنبه ي توهين آميزداشته باشد. پس از مقدمهچيني ها، اگر خواستگاران، دختر را نپسندند به زودي خداحافظي كرده و مي روند اما اگردختر مناسب و مورد پسندشان واقع شود، موضوع را بي پرده با مادر و خويشاوندان دختردر ميان مي گذارند و مي گويند آمده اند تا دخترشان را براي فلان شخص خواستگارينمايند. مادر و خويشان دختر اجازه مي خواهند و در جواب مي گويند بر روي چشم، اجازهبدهيد تا با دختر، پدر و ديگر خويشان، موضوع را در ميان بگذاريم. مهمانان نيز،اجازه رفتن گرفته، و قول مي گيرند چند روز بعد بيايند و خبر بگيرند. خانواده دختردر مدتي كه معين كرده اند موضوع را با بستگان خود در ميان گذاشته و شور و مشورت ميكنند.
در اين گونه گفتگوهااغلب ناسازگاري هاي شديدي اتفاق مي افتد. به ويژه هنگامي كه جواناني از خانواده خودمانند پسرخاله، پسردايي، پسرعمو و جز آنها به دختر نظر داشته باشد. در اين گونهمواقع، عاقبت مادر دختر نظر خود را موافق مي سازد و در هر حال در موعد مقرر تصميمنهايي گرفته مي شود. در روز مقرر پيكي از سوي خانواده پسر مي آيد كه: «شما قولي بهخانواده فلاني داده بوديد حالا اجازه مي دهيد كه خواستگاران رسما به خدمت برسند؟» اگر پاسخ خانواده دختر منفي باشد موضوع به كلي فراموش مي شود.چنانچه پاسخ مثبت باشدپدر دختر به پيك خانواده پسر مي گويد: «مانعي ندارد» ، و اگر پسري از اقوام عروس،داوطلب ازدواج با اين دختر باشد و خانواده دختر نيز موافق با وي باشد، خانواده پسرداوطلب در اين امر تعجيل مي كند و پا پيش مي گذارد.
2- خواستگاري رسمي
به هرصورت، خواستگاري رسمي شروع مي شود. پدر داماد، همراه چند نفر از ريش سفيدان وبزرگتران طايفه براي گفتگو و قول و قرار گذاشتن به منزل پدر دختر رفته و موضوعخواستگاري را مطرح مي كنند. خواستگاران – كه به اصطلاح، طرف هاي داماد هستند – ازطرف هاي دختر – كه پدر دختر براي مجلس دعوتشان كرده است – مي پرسند كه شما ميخواهيد چگونه رفتار كنيد؟ چرا كه جهيزيه و لوازم مورد نياز كلاً بر عهده خانوادهداماد است يعني داماد بايد جهيزيه را تهيه كرده يا پولش را بدهد. در اين ارتباطمعمولاً سه روش وجود دارد:
1- ممكن است خانواده دختر، قبلاً دختري شوهر داده باشند در اين صورت ميگويند: مثل فلان دختر كه پيشتر شوهر كرده است. بنابراين هر چه در مورد دختر قبليصورت گرفته در مورد اين دختر نيزانجام مي شود.
2- اگر پيش از آن، دختري شوهر نداده باشند به هم ترازانخود نگاه مي كنند كه چگونه و با چه شرايطي دختر شوهر داده اند پس به همان طريقرفتار مي كنند.
3- در غيراين صورت، با بحث و گفتگو و چانه زني به تفاهم مي رسند تا به «ده ده» يا «پنج پنج» يا «شش شش» يا رقمي ديگر مي رسند.
مثلا اگر «پنج پنج» توافق كرده باشند منظور اين است كه پنج من روغن، پنج دسترختخواب، پنج راس گوسفند، پانصد تومان پول. پنج مثقال طلا و جزآن.
اما چنانچه داماد متمكنبود، حتي پيشنهاد خانواده عروس را افزايش مي داد. سپس عده اي از خانواده دو طرفبراي خريد اثاث و لوازم تعيين شده روانه شهر مي شدند. اگر در ده يا ايل، ملايينبود، عروس و داماد را جهت عقد ازدواج به شهر مي بردند. چيزهاي لازم را خريداري ميكردند و به ده يا ايل مي آوردند و لوازم خريداري شده را به منزل داماد مي بردند.

3- مراسم شيريني خوري
روز بعد، پدر يا بزرگتر داماد، دعوتنامه ها را برايمهمانان راه دور مي فرستاد يا پيكي را همراه با كاغذ روانه مي كرد و خود، مابقيمهمانان را دعوت مي نمود و براي اهالي كاسه اي پر از شيريني و آب نبات كرده، تك تكخانواده ها را جهت مراسم شيريني خوري (قند شكستن) دعوت مي كردند. سپس در روز موعودهمه ي مهمانان به منزل پدر داماد مي آمدند. قبل از روز انجام مراسم، ابتدا از خانهداماد مقداري برنج، روغن، نان(ياآرد)، قند، چاي، شيريني و يك يا چند گوسفند به خانهپدر دخترفرستاده مي شود، تا براي شام آن شب مهمان دو طرف، تدارك لازم را ببينند.
در خانه داماد نيز شور وغوغايي به پا مي شد. مهمانان، در هنگام ورود به خانه داماد، با گفتن «مبارك باد! ميزبان خود را شاد مي كردند و در مقابل، ميزبانان هم با نقل و شيريني از آنانپذيرايي مي نمودند. آنگاه، مهمانان همراه با نوازندگان، دو تارچي ها (عاشقها)، سازو دهل و سرنا در پيش، و در حالي كه زنان با لباس محلي و چادر سفيد و خنچه اي كه درآن كله قندي قرار داده، و روي آن را با شال قرمز رنگي پوشانده و روي سرگذاشته، بهدنبال هم و حدود ساعت سه، چهار بعدازظهر روانه ي منزل عروس مي شدند.
در نزديكي خانه عروس، ريشسفيدان و بزرگان خانواده عروس، به پيشواز خانواده داماد مي آمدند و در برخي ازايلها گوسفندي نيز در پيش پاي ايشان قرباني مي كردند. سپس به همراه مهمانان به سويمنزل پدر عروس باز مي گشتند. در آستانه در منزل پدر عروس، خانمي با منقل برافروختهو اسفند در داخل سيني به انتظار مي ايستاد و به محض ورود مهمانان به آنان خوش آمدمي گفت.
4- شير بها
مهمانان به فراخور حال، با اهداي مبلغي پول و تبريك گفتن،وارد منزل پدر عروس مي شدند. نوازندگان نيز به استقبال مهمانان تازه وارد رفته،انعامي از آنان مي گرفتند سپس به داخل منزل، دعوت و با نقل و شيريني و چاي پذيراييمي شدند. بعد از پذيرايي، نوازندگان ساز و دهل، شروع به نواختن آهنگ هاي محلي ميكردند. سپس ريش سفيدي كه نقش بزرگتر را بر عهده داشت، دستور مي داد خوانچه ها را ازاتاق ديگر به اتاق پذيرايي بياورند و به يكي از خدمتكاران اشاره مي كرد تا پوششخوانچه را بردارد. پس از برداشتن خوانچه ها، ريش سفيد خانواده عروس، رو به مهمانانمي كرد و مي گفت:«اگر امانتي داريد تحويل بدهيد.»
يكي از اعضاي خانواده داماد كه آوردنده ي پول بود پيش ميرفت و پول را كه در دستمال ابريشمي پيچيده، تقديم مي كرد. ريش سفيدان خانواده عروس،به رسم احترام سر فرود مي آوردند و دستمال پول را مي گرفتند و به شمارش آن ميپرداختند. بعد مبلغي از آن را در همان دستمال پيچيده و بر مي گرداندند. اين رسم وسنتي است ديرين كه پدر عروس از مبلغ تعيين شده مقداري را تخفيف مي داد و در واقعنسبت به داماد خود گذشت مي كرد، ضمناً به اين طريق مي خواست دستمال را خاليبرنگرداند.
«دكتر محمدحسين پاپلي يزدي » ، مؤلف كتاب «كوچ نشيني در شمال خراسان» درباره اين مبلغ مينويسد: «در سال 1358(ش)، بين كوچ نشينان خراسان، مجموع پولي كه براي ازدواج با يكدختر از پسر مطالبه مي شد، مبلغ 450000 ريال بود كه علاوه بر آن ، پسر بايد چند راسدام هديه مي داد و هزينه هاي مربوط به ازدواج را نيز متقبل مي شد. در همين سال،هزينه هاي كلي ازدواج براي پسري كوچ نشنين از خانواده اي متوسط، بالغ بر 560000ريال ميشد. در حالي كه در همين سال، ازدواج براي يك پسر جوان روستايي از خانواده ايمتوسط حداكثر 128000 ريال هزينه در بر مي داشت…» در واقع چنانكه مرسوم است، پولي كهبه عنوان هديه يا شيربها به پدر دختر داده مي شد بايد هزينه خريد جهيزيه لازم براياستقرار زوج جوان شود كه معمولا وسايل يك زندگي عادي ايلياتي است. سپس دو نفر ملااز طرف عروس و داماد – اگر عروس و داماد از دو ده يا طايفه بودند – به ميان مجلس ميآمدند و پس از فرستادن چند صلوات، يكي از آنانكه از جهت علم، سن، مقام روحانيت ياسيد بودن بر ديگري مقدم بود، در آنجا مي ماند و ديگري به احترام ملاي اعلم كنار ميرفت و او دو كله قند را برداشته و سر آنها را طوري به هم مي زد تا بشكنند. وقتي قندشكسته مي شد،حاضران در مجلس هلهله مي كنند و دست مي زنند. ملا، نخستين تكه قند رابه داماد مي دهد. آنگاه چند نفر قندها را در تكه هاي بزرگ شكسته، در يك سيني ميگذارند و جلوي حاضرين مي گردانند. هر كس تكه اي بر مي دارد. نوك قندها را نيز بهعنوان تبرك به خانواده عروس و داماد مي دهند.
5- حنا بندان
درحنابندان رسم اين است كه در خانه داماد كمي از همان حنايي كه براي داماد تهيه شدهدر ظرفي ريخته و يكي از زنان وابسته به خانواده،آن را به خانه عروس مي برد. اين ظرفحنا، بايد با چند هديه مناسب و قيمتي براي عروس ،همراه باشد. در گذشته رسم بر اينبود كه چند سكه ناصرالدين شاهي هم به همراه حنا براي عروس مي فرستادند. در شبحنابندان، تعدادي از همسالان و دوستان عروس به دور او جمع شده و شادي مي كنند. زنانخانواده داماد هم به اتاق دختر هدايت شده و با كسب اجازه از مادر عروس ، حنابندانرا شروع مي كنند. پيش از شروع حنابندان، عروس دست راست خود را در حالي كه شال قرمزرنگي بر روي آن انداخته شده بالاي سر قرار مي دهد و حاضران، بخصوص زنان خانواده يداماد، هر يك به فراخور حال، هديه اي در كف دست او مي گذارند(قبلاً بيشتر، سكه هايطلا و نقره بود) بعد، يك نفر سكه ها را گوشه چارقد عروس مي بست و حنابندان آغاز ميشد.
درطول مدت زماني كهحاضرين مشغول حنابستن به دستهاي عروس بودند، برخي از زنان آواز مي خواندند وشعرهايي كه مي خواندند اغلب چند پهلو و طعنه آميز بود، مثلا خواهر عروس مي گفت: «دختر ما را به التماس برديد» و خواهر داماد مي گفت: «باالتماس، دخترتان را به ماداديد». سپس به مهمانان شام داده مي شد و پس از حنابندان، دختر و پسر رسماً نامزديكديگر به حساب مي آمدندو از همين روز عروس به رسم احترام، صورت خود رابه هنگامروبه رو شدن با بستگان داماد مي پوشانيد و با آنان طرف صحبت نمي شد و هرگاه در كوچهكسي از خانواده داماد را مي ديد، چنانچه راه گريزي داشت، از چشم او دور مي شد وگوشه چادر خود را طوري روي سر قرار مي داد كه صورتش معلوم نشود و در صورتي كه سوالياز وي مي شد فردي را واسطه قرار مي داد و اگر به چنين كسي دسترسي نداشت، با اشارهبه پرسش ها پاسخ مي داد. اين وضعيت، در گذشته گاهي تا تولد چندين فرزند نيز ادامهمي يافت و داماد نيز سعي مي كرد با پدر عروس مواجه نشود و چنانچه براي ديدن عروس بهمنزل آنها مي آمد مي بايست پاسي از شب گذشته به منزل يكي از نزديكان عروس مانندخاله يا خواهر او مي رفت. او هم به مادر عروس خبر مي داد تا جايي براي ديدار عروس وداماد تعيين مي كردند؛ آن هم به اين شرط كه پدر و برادران عروس بويي از قضيه نبرندو قبل از اذان صبح نيز مي بايست داماد، عروس را ترك كرده به منزل خود باز مي گشت. البته، گاهي داماد با انداختن چند پاره سنگ به پشت بام خانه يا چادر عروس، حضور خودرا اعلام مي كرد.
در فاصلهنامزدي تا عروسي هر قدر هم طول كشد، داماد موظف است هنگام فرا رسيدن جشن هاي ملي ومذهبي چيزهايي از قبيل قند، برنج و روغن، همراه هداياي قيمتي به خانه عروس بفرستد. البته، خانواده عروس نيز خنچه داماد را خالي بر نمي گرداندند و معمولاً يك قوارهپارچه پيراهني براي داماد در آن مي گذاشتند. به اين ترتيب مراسم ازدواج يك زوج راانجام مي دادند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 148]