بررسي نشانه--هاي ظهور (2)

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: انواع نشانه هاي ظهور

همان گونه كه پيش از اين اشاره كرديم، نشانه هاي ظهور گوناگونند: كلي، جزئي، خاص، مجمل و كنايي، مقيد و مشروط به تحقق شرايط ديگر، منفصل و متصل، عادي و غير عادي.

بر شمردن همه اين اقسام، نه چندان مفيد است و نه لازم; چه آن كه بسياري از آنها، نشانه هاي قطعي ظهور نيستند. افزون، بر اين، از نظر سند و محتوا اشكال دارند و درستي و نادرستي آنها، خيلي روشن نيست. از اين روي، ما، به چند نوع از اقسام نشانه هاي ظهور كه مهم ترند و در روايات، روي آنها بيشتر تأكيد شده، اشاره مي كنيم آن گاه به بررسي مهم ترين آنها، بويژه نشانه هاي حتمي و متصل به ظهور مي پردازيم. و در پايان به اشكالها و شبهه هايي كه به نشانه هاي ظهور و پيش گويي آنها در روايات شده است، پاسخ خواهيم گفت.

1. نشانه هاي حتمي

در ميان نشانه ها شماري از آنها به روشني به عنوان: (علائم حتمي ظهور)، ياد شده اند. منظور از نشانه هاي حتمي در مقابل غيرحتمي، ظاهراً آن است كه تحقق پديدار شدن آنها، بدون هيچ قيد و شرطي، قطعي و الزامي خواهد بود، به گونه اي كه تا آنها واقع نگردند، حضرت مهدي (ع) ظاهر نخواهد شد. اگر كسي پيش از واقع شدن نشانه هاي حتمي، ادعاي ظهور مهدي (ع) را بكند، ادعايي است نادرست.

در برابر اينها نشانه هاي غيرحتمي است، يعني مقيد و مشروط به اموري هستند كه در صورت تحقق آنها، به عنوان نشانه، پديد مي آيند. به عبارت ديگر، نشانه هاي غيرحتمي، شايد پديد آيند و شايد پديد نيايند و امام زمان (ع) ظهور كند. امامان معصوم (ع) به خاطر مصالحي، از پديد آمدن آنها در دوره غيبت، خبر داده اند.

گروهي، نشانه هاي حتمي را نشانه هايي دانسته اند كه در آنها (بداء) حاصل نمي شود. برخلاف نشانه هاي غيرحتمي كه ممكن است (بداء) حاصل شود و تغيير يابند و يا به كلي حذف شوند.

(ولعلّ المراد بالمحتوم مالابدّ من وقوعه ولايمكن ان يلحقه البداء.)

شايد منظور از حتمي آن باشد كه از پديد آمدن آن گريزي نيست و امكان ندارد كه (بداء) در مورد آن حاصل شود.

در روايتي (محتوم) در برابر (موقوف) به كار رفته است61.

امام باقر (ع) در تفسير آيه شريفه:

(ثم قضي أجلاً وأجل مسمّي عنده62.) مي فرمايد:

(انّهما أجلان، أجل محتوم و أجل موقوف.

قال له حمران: مالمحتوم؟

قال: الذي لايكون غيره.

قال: وما الموقوف؟

قال: هو الذي للّه فيه مشية63….)

آنها دو هنگامند: هنگام محتوم و هنگام موقوف.

حمران از آن حضرت پرسيد: محتوم چيست؟

فرمود: آن كه غير از آن نمي بوده باشد؟

عرض كرد: موقوف چيست؟

فرمود: آن [رخدادهايي است] كه در آنها مشيتي از خداوند است. شايد پديد آيند و شايد نيايند].

از ظاهر اين روايت و روايات به اين مضمون، استفاده مي شود كه منظور از (حتمي)، يعني قطعي و مسلم كه خداوند تغيير و تبديل آنها را اراده نكرده است.

البته بايد توجه داشت كه حتمي و يا مسلم و قطعي بودن وقوع اين نشانه ها، به اين معني نيست كه پديدنيامدن آنها محال است، بلكه به حسب فراهم بودن شرايط و مقتضيات و نبودن بازدارنده ها، پديد آمدن آنها اگر خداوند اراده كند، قطعي خواهد بود.

براي روشن شدن اين مطلب، بايسته مي نمايد شرح دهيم كه رخدادهايي كه از پديد آمدن آنها خبر داده شده سه حالت دارند:

1. برخي از امور مسلم، به همان گونه كه خبر داده اند، پديد مي آيند و هيچ تغييري در آنها داده نمي شود. اين دسته از امور، حوادثي هستند كه شرايط اقتضاي آنها فراهم است و مانعي در كار نيست. چنين اموري را هر چند خداوند قادر است تغيير دهد و يا آنها را اصلاً بردارد، ولي چون مخالفت و تغيير و حذف آنها با اصول مسلم: (عدالت) (حكمت) و (لطف) خداوند ناسازگار است، تغيير آنها از سوي خداوند، محال خواهد بود. مانند ظهور حضرت مهدي (ع) كه امكان ندارد تغيير كند، يا اصلاً برداشته شود، چنانكه خداوند، توان به انجام ظلم را دارد، ولي انجام آنها بر وي محال است.

2. دسته اي از رخدادها، مانند حالت نخست، اموري حتمي و قطعي هستند، ولي تبديل و برداشتن آنها ناسازگاري با حكمت و عدالت خداوند ندارد. اين امور، هر چند از جهت اين كه اسباب و شرايط ايجاد آنها، وجود دارد و باز دارنده اي هم بر سر راه پيدايش آنها نيست و از اين جهت، حتمي هستند، ولي هيچ اشكالي ندارد كه اراده خداوند آنها را تغيير دهد، يا آن را بردارد. نشانه هاي حتمي ظهور، از اين گونه اند يعني از نظر فراهم بودن شرايط و مقتضيات در آن زمان، پيش بيني شده با نبودن بازدارنده بر سر راه پديد آمدن آن، تحقق آن قطعي و الزامي خواهد بود. با اين حال، امكان دارد به اراده خداوند، تغيير كنند و يا محقق نشوند، پس حتمي بودن، به معناي آن نيست كه محال است رخ ندهند.

3. دسته اي از رخدادها، آنهايي هستند كه پديد آمدن آنها، در صورتي كه بازدارنده اي پيش نيايد و با مقتضيات آنها موجود باشد، واقع خواهند شد. شمار زيادي از نشانه هاي ظهور كه در روايات، پديدار شدن آنها در طول دوره غيبت، پيش بيني شده است و به عنوان نشانه هاي غير حتمي شمرده مي شوند، از اين گونه اند; از اين روي امكان دارد، پديد آيند و امكان دارد پديد نيايند.

بنابراين، مي توان نتيجه گرفت كه نشانه هايي حتمي، از جهت فراهم بودن شرايط و نبودن بازدارنده ها، پديد خواهند آمد. ولي محال نيست كه خداوند آنها را تغيير دهد.

از آن جا كه در روايات فراواني، امامان (ع)، بر مسلم بودن پديد آمدن آنها تأكيد كرده اند، مي توان گفت كه اراده خداوند، بر پديد آمدن آنهاست64.

اين نشانه هاي حتمي به چه مقدارند؟ در روايات اختلاف است. در شماري از اخبار، نشانه هاي حتمي ظهور، پنج عدد شده اند.

عمربن حنظله مي گويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه فرمود:

(لايخرج المهدي حتي تطلع مع الشمس آية65.)

در اين روايت، گرچه تعبير (حتمي) به كار رفته، ولي از سياق آن پيداست كه تا چنين نشانه اي با خورشيد ظاهر نشود، حضرت مهدي (عج) ظهور نخواهد كرد.

در ميان نشانه هايي كه بدانها اشاره كرديم، حتمي بودن نشانه هاي پنجگانه: خروج سفياني خروج يماني، صيحه آسماني، قتل نفس زكيه و خسف در بيداء روشن است، زيرا از روايات فراواني كه در ميان آنها روايات صحيح نيز وجود دارد، حتمي بودن آنها استفاده مي شود.

نعماني مي نويسد:

(… ثم حققوا كون العلامات الخمس التي اعظم الدلائل والبراهين علي ظهور الحق بعدها، كما بطلوا امر التوقيت66.)

سپس نشانه هاي پنجگانه را كه بزرگ ترين دليل و نشانه بر آشكار شدن حق است، ثابت كرده اند همان گونه كه مسأله مشخص كردن زمان معيّن را براي ظهور، باطل كرده اند.

نعماني، در اين سخن، ضمن آن كه بر مسلم بودن علائم پنجگانه تاكيد مي ورزد، آنها را بزرگ ترين و مهم ترين نشانه هاي ظهور نيز مي داند.

ولي حتمي بودن ساير نشانه ها مورد اشكال است; زيرا طلوع خورشيد از مغرب، ندا و اختلاف بين حاكمان بني عباس، از روايت ابي حمزه استفاده مي شود كه مرسله است و نمي توان بر آن اعتماد كرد. افزون بر اين، چنانكه خواهيم گفت، احتمال مي رود منظور از (نداء)، همان صيحه آسماني باشد كه از نشانه هاي پنجگانه بود و (طلوع خورشيد از مغرب) نيز، گذشته از ضعف سند آن، بر ظهور خود حضرت مهدي (ع) تطبيق شده است. از آن جا كه اين نشانه ها در برخي روايات در رديف (و خروج القائم من المحتوم) آمده اين احتمال وجود دارد كه از نشانه هايي حتمي برپايي قيامت، باشند نه نشانه هاي ظهور.

همچنين روايت (ظاهر شدن دستي با خورشيد) اولاً، زيادبن مروان67 در سند روايت توثيق نشده، ثانياً، در برخي از نسخه ها، به جاي (كف يطلع من السماء)، كسف يطلع من السماء) است; از اين روي، احتمال دارد، مراد پديد آمدن كسوف باشد68.

(ظاهر شدن نشانه اي با خورشيد)، كه به عنوان نشانه حتمي ذكر شده، سخن معصوم (ع) نيست، سخن ابن عباس است.

غير از اين مواردي كه ياد كرديم، موارد ديگري نيز در كتابهاي روايي، به عنوان نشانه هاي حتمي آمده، ولي با توجه به اسناد ضعيف آنها، نمي توان به حتمي بودن آنها، بلكه به اصل نشانه بودن آنها مطمئن شد بر همين اساس، شيخ مفيد، اصل تقسيم نشانه ها به حتمي و غيرحتمي را امري مسلم دانسته، ولي بر اين باور است كه حتمي بودن همه آنها روشن نيست69. بنابراين ظاهراً علائم حتمي ظهور همان پنج تا است كه در ادامه مقاله آنها را مورد بحث قرار خواهيم داد.

2. نشانه هاي متصل به ظهور

برابر روايات، شماري از علائم ظهور، متصل به ظهور خواهند بود، به گونه اي كه بين آنها و ظهور فاصله زيادي نباشد. البته اين كه فاصله آن نشانه ها، تا ظهور چه مدت و يا چند روز است. به راستي روشن نيست، ولي قدر مسلم آن است كه فاصله زياد نيست و احتمالاً، مجموعه نشانه هاي متصل به ظهور، در همان سال ظهور، يا سال پيش از آن رخ مي دهند. از پديدار شدن نخستين نشانه متّصل، تا ظهور مهدي (ع) نشانه ها همچون حلقه هاي زنجير بدون فاصله پي در پي پديد مي آيند، چنانكه در روايتي، محمد بن صامت از امام صادق (ع)، پس از آن كه برخي نشانه ها را امام (ع) بيان كرده بود، پرسيد: فدايت شوم مي ترسم اين امر (تحقق نشانه هاي ظهور مهدي) به طول انجامد؟

امام (ع) فرمود:

(لا، انّما [هو] كنظام الخرزَ يتبع بعضه بعضا70.)

نه محققاً، همچون مهره هاي تسبيح، يكي پس از ديگر مي آيد.

حتي در مورد برخي از نشانه هاي متصل به ظهور، مقدار فاصله آن با ظهور نيز، بيان شده است. امام باقر (ع) درباره قتل نفس زكيه، فرمود:

(ليس بين قيام القائم (ع) و قتل النفس الزكية اكثر من خمس عشرة ليلة71.)

فاصله ميان كشته شدن نفس زكيه و قيام قائم بيش از 15 شب نيست.

خروج سفياني و يماني نيز، برابر آنچه از روايات استفاده مي شود72. در يك محدوده زماني در آستانه ظهور صورت مي گيرد و فاصله آن تا قيام قائم (ع)، از پانزده ماه، بيشتر نخواهد بود73. در روايات، فاصله يك سال، 9ماه74، هشت ماه گفته شده است75.

بر اين اساس، ترديدي نيست كه شماري از نشانه هاي ظهور، كه بيشتر نشانه هاي حتمي نيز هستند، نزديك ظهور و متصل به آن واقع مي شوند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 202]