شیمی تجزیه

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: ● دید کلی
هدف یک تجزیه شیمیایی، فراهم آوردن اطلاعاتی درباره ترکیب نمونهای از یک مادهاست. در بعضی موارد اطلاعات کیفی در مورد حضور یا عدم حضور یک یا چند جزء در نمونه کافی است. در مواردی دیگر، اطلاعات کمی مورد نظر است. بدون در نظر گرفتن هدف نهایی، اطلاعات مورد نیاز در انتها، توسط اندازه گیری یکی از خواص فیزیکی بدست میآیند که این خاصیت بطور مشخص به جزء یا اجزاء سازنده مورد نظر مربوط است.
● زمینههای تاریخی تجریه کیفی
به ابتکار «پروفسور رونالد بلچر» که به نارساییهای متعدد سیستمهای تجزیه کیفی معدنی موجود پی برده و تصمیم به اصلاح این سیستمها از طریق تحقیقات تجربی و به بحث گذاشتن موضوع در یک گروه از آنالیستهای باتجربه گرفته بود، موسسه maqa (موسسه تجزیه کیفی میدلندز) تأسیس شد. هدفهای موسسه عبارت بود از تهیه طرحهایی برای توصیه در:
▪ بررسی سیستماتیک کاتیونهای معمولی مبتنی بر روشهای کلاسیک جا افتاده.
▪ بررسی آنیونها.
▪ بررسی عناصر غیر معمول.
▪ بررسی نامحلولها.
طرح maqa یکی از سلسله سیستمهای تجزیه کیفی هدف است که برخی از آنها به قرن هیجدهم برمیگردد. طرحهای قدیمیتر از بعضی جهات جالباند، به این معنی که بسیاری از جداسازیها و واکنشهای انتخابی که هنوز هم جای خود را در اعمال تجزیه کیفی حفظ کردهاند، از آنها نشات گرفتهاست.
نیاز مبرم به تشخیص سنگها و مواد معدنی مفید موجب پدید آمدن تجزیه کیفی معدنی شد. در نتیجه، در جاهایی که صنایع پیشرفته استخراج شکوفا میشد، این هنر رشد سریعی کرد که نمونه بارز آن، در سوید بود. بدون آن که حق سایر بنیانگذاران تجزیه را فراموش کرده باشیم، شیمیدان سویدی به نام «توربون برگمن» را ممکن است بتوان بهعنوان بنیانگذار تجزیه کیفی سیستماتیک معرفی کرد.
● رده بندی روشهای تجزیهای
رده بندی روشهای تجزیهای معمولاً بر طبق خاصیتی است که در فرآیند اندازه گیری نهایی مشاهده میشود. در جدول زیر فهرستی از مهمترین این خاصیتها و همچنین نام روشهایی که مبتنی بر این خاصیتها هستند، دیده میشود. بر این نکته توجه داشته باشیم که تا حدود سال ۱۹۲۰ تقریباً تمام تجزیهها براساس دو خاصیت جرم و حجم قرار داشتند. در نتیجه، روشهای وزنی و حجمی به نام روشهای کلاسیک تجزیهای شهرت یافتهاند.
بقیه روشها شامل روشهای دستگاهی است. علاوه بر تاریخ توسعه این روشها، جنبههای معدودی روشهای دستگاهی را از روشهای کلاسیک جدا و متمایز میسازند. بعضی از تکنیکهای دستگاهی حساستر از تکنیکهای کلاسیک هستند. ولی بعضیها حساستر نیستند. با ترکیب خاصی از عناصر یا ترکیبات، یک روش دستگاهی ممکن است بیشتر اختصاصی باشد. در مواردی دیگر، یک روش حجمی یا وزنی، کمتر در معرض مزاحمت قرار دارد. مشکل است که گفته شود که کدامیک از نظر صحت، راحتی و صرف زمان بر دیگری برتری دارد.
همچنین این مساله درست نیست که روشهای دستگاهی، الزاما دستگاههای گرانتر یا پیچیدهتری را بکار میگیرند و در حقیقت، استفاده از یک ترازوی خودکار نوین در یک تجزیه وزنی شامل دستگاه ظریفتر و پیچیدهتری در مقایسه با بسیاری از روشهای دیگری است که در جدول زیر ثبت شدهاند.
روشهای تجزیهای مبتنی بر اندازه گیری خاصیت خاصیت فیزیکی که اندازه گیری میشود. وزنی جرم حجمی حجم طیف نورسنجی (اشعه ایکس، ماوراء بنفش، مریی، ir)؛ رنگ سنجی ؛ طیف بینی اتمی ؛ رزونانس مغناطیسی هسته و رزونانس اسپین الکترون جذب تابش طیف بینی نشری (اشعه ماوراء بنفش، ایکس، مریی)؛ نور سنجی شعلهای؛ فلویورسانس (اشعه ایکس، فرابنفش و مریی) ؛ روشهای رادیوشیمیایی نشر تابش کورسنجی، نفلومتری، طیف بینی رامان پراکندن تابش شکست سنجی و تداخل سنجی شکست تابش روشهای پراش اشعه ایکس و الکترون پراش تابش قطبش سنجی، پاشندگی چرخش نوری و دو رنگی نمایی دورانی چرخش تابش پتانسیل سنجی، پتانسیل سنجی با زمان پتانسیل الکتریکی رسانا سنجی رسانایی الکتریکی پلاروگرافی، تیتراسیونهای آمپرسنجی جریان الکتریکی کولن سنجی کمیت الکتریسیته طیف سنجی جرمی نسبت جرم به بار.
روشهای رسانایی حرارتی و آنتالپی خواص گرمایی روشهای جداسازی در بیشتر موارد، تجزیه یک نمونه از ماده، قبل از اندازه گیری فیزیکی نهایی آن، ابتدا احتیاج به یک یا چند مرحله زیر دارد:
▪ نمونه برداری، برای فراهم کردن نمونهای که ترکیب آن، نماینده توده ماده باشد.
▪ تهیه و انحلال مقدار معینی از نمونه
▪ جداسازی گونه مورد اندازه گیری از اجزاء سازندهای که در سنجش نهایی مزاحمت ایجاد میکنند.
این مراحل معمولاً بیشتر از خود اندازه گیری نهایی تولید مزاحمت میکنند و خطاهای بزرگتری را باعث میشوند. روشهای جداسازی به این دلیل مورد احتیاجاند که خواص فیزیکی و شیمیایی مناسب برای اندازه گیری غلظت معمولاً بین چندین عنصر یا ترکیب مشترک است. در بررسی مواد بسیار نزدیک و مرتبط به هم، مشکل جداسازی بیشترین اهمیت را مییابد و لذا نیاز به تکنیکهایی نظیر کروماتوگرافی، تقطیر جزء به جزء، استخراج ناهمسو و یا الکترولیز در پتانسیل کنترل شده دارد.
انتخاب روش برای یک مسیله تجزیهای جدول مذکور، حاکی از این است که برای شیمیدانی که با یک مسیله تجزیهای روبرو است، غالبا روشهای متعددی وجود دارند که وی میتواند یکی از آنها را انتخاب کند. مدت زمانی که او باید برای کار تجزیه صرف کند و کیفیت نتایج حاصل، بنحوی حساس، به این انتخاب بستگی دارد. شیمیدان برای اخذ تصمیم خود در مورد انتخاب روش، باید پیچیدگی ماده مورد تجزیه، غلظت گونه مورد نظر، تعداد نمونههایی که باید تجزیه شوند و دقت مورد نیاز را در نظر گیرد.
پس از این، انتخاب وی به دانش او در مورد اصول اساسی که زیر بنای هر یک از این روشهای قابل دسترسی است و در نتیجه قدرت و محدودیت این روشها بستگی خواهد داشت.
● دستگاهوری در تجزیه
در مفهومی بسیار وسیع، یک دستگاه که برای تجزیه شیمیایی مورد استفاده قرار میگیرد، دادههای کمی تولید نمیکند، بلکه در عوض بسادگی اطلاعات شیمیایی را به شکلی تبدیل میکند که آسانتر قابل مشاهدهاست. بنابراین به دستگاه میتوان به صورت یک وسیله ارتباطی نگریست. دستگاه این هدف را در مراحل مختلف زیر انجام میدهد:
▪ تولید یک علامت
▪ تبدیل این علامت به علامتی با ماهیت متفاوت (تبدیل نامیده میشود).
▪ تقویت علامت تبدیل شده
▪ ارایه این علامت به صورت یک جابجایی بر روی یک صفحه مندرج یا صفحه یک ثبات.
لزومی ندارد که تمام این مراحل مجموعا در هر دستگاه انجام گیرد. در نتیجهٔ ظهور این همه مدارات الکترونیکی در آزمایشگاه، یک شیمیدان امروزی خود را با این سوال روبرو میبیند که چه مقدار الکترونیک باید بداند تا بتواند موثرترین استفاده را از وسایل موجود برای تجزیه، بکند. مهم برای یک شیمیدان این است که قسمت عمده کوشش خود را به اصول شیمیایی، اندازه گیریها و محدودیتها و قوتهای ذاتی آن معطوف دارد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 557]