ديگر هيچ صدائى انسان ساز براى شنيده شدن طنين نمى‏اندازد

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: ما امروزه اين تقسيم اساسى را در جوامع انسانى مشاهده مى‏كنيم :
1 جوامعى كه در آسايش و رفاه مادى چنان غوطه ورند كه حيات را جز لذت‏هاى زودگذر كه عمده آنها از رنج و آلام ديگران بدست مى‏آيد ، نمى‏شناسند .
دردآورتر از همه مصيبت‏ها و دلخراش‏تر از همه بانگ‏هاى شوم اين است كه اين جوامع مى‏گويند :

-----------
( 1 ) القيامة آيه 36 .
[ 11 ]پرچم پيشرفت و تكامل بشرى به دوش ما است و همگان بايستى دنبال ما راه بيافتند به كجا ؟ به قهوه خانه نهيليستى كه مدتى است با دست فرويد افتتاح شده ، هر گونه مشروبات ماكياولى و هابسى و داروينى و نيچه‏اى [ 1 ] را در زيباترين شيشه‏هاى علم نما و قشنگ‏ترين پياله‏هاى هواخواهى از انسانيت ؟ در اختيار همگان مى‏گذارند . گوش اين افراد اين جوامع را بهم خوردن آن شيشه‏ها و پياله‏ها پر كرده مجالى براى شنيدن صدائى انسان‏ساز باقى نمى‏گذارد . وضع اينگونه جوامع در همين جا ختم نمى‏گردد . بلكه بنظر خواب رفتگان يا مستان آن جوامع ، ديگر انسان‏ها بايستى اجازه حق حيات منطقى را از آنان دريافت نمايند 2 جوامعى وجود دارند كه فشار قوانين پيش ساخته و بى اعتنا به خواسته‏هاى قانونى مردم ، افراد آنها را از شنيدن هر گونه صدايى كه داراى طنين آزادى و ساير ارزش‏هاى انسانى بوده باشد ، محروم ساخته است . تنها يك بانگ نافذ شب و روز در فضاى اينگونه جوامع مى‏پيچد كه مى‏گويد : فقط ما چند نفر انگشت شماريم كه انسان و صلاح و فساد او را مى‏شناسيم و كسى دلسوزتر از ما براى نفوس انسانى وجود ندارد ، يعنى نمى‏تواند وجود داشته باشد ، يعنى نبايد وجود داشته باشد 3 جوامع ديگرى مشاهده مى‏شوند كه به خيال خودشان خوبى‏هاى دو نوع جوامع ( يكم و دوم ) را دارا بوده از بدى‏هاى آنان بركنار مى‏باشند . اگر وضع عمومى اينان بطور دقيق رسيدگى شود ، باين نتيجه خواهيم رسيد كه تفكيك خوبيها از بديهاى دو نوع جوامع مزبور كه مورد ادّعاى آنان مى‏باشد ، جز پندار و خيالات فريبنده‏اى كه در راه تسليت استخدام مى‏شوند ، چيز ديگرى نيست .

( 1 ) ماكياولى نويسنده سياسى كه مى‏گفت : بايستى سياستمدار براى رسيدن به هدف خود ، همه واقعيات را وسيله قرار بدهد .
هابس متفكرى كه مى‏گويد : انسان گرگ انسان است .
داروين حيوان شناسى كه انتخاب طبيعى ( تنازع در بقا ) را قانون مطلق معرفى ميكند .
نيچه متفكر يا نويسنده‏اى كه تنازع در بقا را شكل فلسفى هم مى‏دهد .
[ 12 ]همه اين جوامع سه گانه در يك واقعيت مشتركند و آن اينست كه براى حيات انسانى در اين كره خاكى منطق لازم الاجرائى سراغ ندارند ، تا گوش براى شنيدن صداهاى آن منطق فرا بدهند . 5 ربط جنان لم يفارقه الخفقان ( پيوسته با خدايش باد دلى كه از لرزش و هيجان محبت الهى و عظمت خداوندى جدا نمى‏گردد ) .

الهى سينه‏اى ده آتش افروز
در آن سينه دلى و آن دل همه سوز در مغز آدمى فعاليت‏هاى بسيار گوناگون وجود دارد ، مانند فعاليتهاى متنوع آگاهى ، انديشه و تصورات و تعقل و تخيل و تجسيم و تجريد و غير ذلك . هر يك از اين فعاليت‏ها در نتيجه وجود عوامل مخصوص به خود در مغز انسان به جريان مى‏افتد و كار خود را انجام مى‏دهد و سپس جاى خود را به فعاليت ديگرى كه بجهت استمرار عوامل بروز مى‏كند ، خالى مى‏نمايد .
مغز آدمى با هيچ يك از محصول آنها چنان رابطه‏اى برقرار نمى‏كند كه موجب تأثر مغز بوده كيفيت مخصوصى در آن به وجود بياورد ، بلكه مانند محصول يك كارگاه از مغز توليد مى‏شود و در شئون حيات مادى و معنوى تجسم مى‏يابد . بعنوان مثال فرض كنيم كه انديشه‏اى منظم و نتيجه بخش در كارگاه مغز به فعاليت افتاد و اين محصول ( كار خردمند با ارزش است ) را از دو قضيه : « كار خردمند مفيد است » و « هر كار مفيد با ارزش است » بوجود آورد . محصول مزبور چه در ضمن نتايج ديگر و چه بطور منفرد ، با فرض صحيح بودن آن ، در شئون حيات آدمى وارد ميشود ،
و ارتباط خود را از كارگاه مغز قطع مى‏كند ، باين معنى كه مغز چنان تأثرى از محصول مزبور ندارد كه مانند جزء يا حالت مستمرى براى آن محسوب گردد .
همچنين است تصورات و تعقل‏ها چيزهائى را كه مغز تصور مى‏كند مانند ماه و درخت و شير . . . هيچ يك از آن‏ها جزء يا حالتى از خود كارگاه مغز نمى‏گردد . وقتى كه ماه را تصور مى‏كنيم ، صورت ماه در ذهن ما براى لحظاتى منعكس مى‏شود ، يعنى آگاهى خاصى در مغز ما به وجود مى‏آيد ، هنگامى كه از موقعيت آن آگاهى منصرف
[ 13 ]مى‏شويم ، ممكن است صورت ماه در حافظه يا ضمير ناخود آگاه ما بماند ، ولى جزء يا حالتى ثابت از ذهن ما نمى‏باشد . در صورتى كه در فعاليت‏هاى مربوط به دل ( قلب ) موضوع فعاليت مانند جزئى يا حالتى از دل مى‏باشد .
پديده‏ها و مفاهيم زير را در قلمرو دل مى‏بينيم ، نه در فعاليت‏هاى مغزى :
تپش ، آرامش . اضطراب ، سكون . اميدوارى ، نوميدى . روشنايى ، تاريكى . شور زدن ، اطمينان . باضافه اينگونه پديده‏ها ، كلماتى را مى‏توانيم با لفظ دل تركيب كنيم كه آنها را با فعاليت‏هاى مغزى مانند انديشه و تعقل و تصور نمى‏توان مركب نمود .
مانند : دلاور ، دلسوز ، دلارام ، دلبر ، دلاميز ، دلهره ، دلدار ، دلير ، دلشاد ، دلگير ،
دلداده . . .
مسلم است كه مشابه اين تركيبات درباره دل ، در همه زبان‏هاى دنيا وجود دارد و نمى‏توان درباره فعاليّت‏هاى مغزى آن تركيبات را بكار برد .
حال اگر موضوعاتى را كه عامل پديده‏ها و تركيبات مزبور در دل ميگردند ،
مورد دقت قرار بدهيم ، خواهيم ديد كه آن پديده‏ها و تركيبات به خوبى رابطه وجودى آن موضوعات را با دل ، نشان مى‏دهند . وقتى كه دل مادر براى بيمارى كودك مضطرب مى‏شود ، موضوعى كه به وجود آورنده اضطراب است ، حيات كودك است .
در حقيقت حيات كودك رابطه‏اى با حيات مادر دارد كه تزلزلش موجب اضطراب دل مادر مى‏گردد . هنگامى كه يك انسان تكامل يافته كه رهبرى جامعه‏اى را به عهده گرفته است ، مصائب و ناگوارى‏هاى جامعه خود را مى‏بيند ، مضطرب مى‏شود ،
علت اين پديده روانى اساس احساس رابطه‏اى است كه رهبر ميان حيات مردم جامعه و حيات ايده‏آل خود ، دارا مى‏باشد .
در همين خطبه كه مورد تفسير ما است ، اين جمله را مى‏بينيم :
لم يوجس موسى عليه السلام خيفة على نفسه ، بل اشفق من غلبة الجهّال و دول الضّلال .
( هراس موسى ( ع ) براى ترس از خويشتن نبود ، بلكه او از آن بيمناك بود كه
[ 14 ]مبادا پرچم پيروزى بدست نادانان بيافتد و دولت‏هاى ضلال بر مردم حكومت نمايند ) .
سوزش دل پديده‏ايست كه از احساس سوختن يك موضوع آرمانى بوجود ميآيد كه دل آدمى آن را جزء يا كيفيتى از خود مى‏داند [ 1 ] .
اكنون مى‏توانيم معناى جمله امير المؤمنين عليه السلام را در اين خطبه :
ربط جنان لم يفارقه الخفقان .
( پيوسته با خدايش باد دلى كه از لرزش و هيجان محبت الهى و احساس عظمت خداوندى جدا نمى‏گردد ) دريابيم .
بتوضيح اينكه هيجان و تپش دائمى ، « نه زود گذر و بى اساس » دل را براى ارتباط با خدا شايسته نموده است . يعنى اگر ارتباطى ميان آن دل و خدا نبود ،
هيجان و بى‏قرارى و تپش در آن دل دوام پيدا نمى‏كرد .
تبصره اغلب شارحين نهج البلاغه دو جمله :
وقر سمع لم يفقه الواعية . و ربط جنان لم يفارقه الخفقان . را انشائى گرفته‏اند .
يعنى جمله اول ( ناشنوا باد گوشى كه نصايح رسا و سازنده را در نيابد ) را نفرين و جمله دوم ( پيوسته با خدايش باد دلى كه از لرزش و هيجان محبت الهى و احساس عظمت خداوندى جدا نمى‏گردد ) را دعا مى‏دانند .
بنظر ميرسد كه هر دو جمله مى‏تواند خبرى بوده باشد ، زيرا دو واقعيت را بيان مى‏كند :
( گوشى كه نصايح رسا و سازنده را در نيابد كر و ناشنوا است ) و ( دلى كه از لرزش و هيجان الهى و احساس عظمت خداوندى جدا نمى‏گردد ، قطعا پيوندى با خدا دارد ) . 6 ما زلت انتظر بكم عواقب الغدر و اتوسّمكم بحلية المغترّين ( من همواره انتظار بروز نتايج خيانتگرى شما را مى‏كشيدم و آثار فريب
( 1 ) بررسى مشروح اين مباحث مربوط به دل در تفسير موضوعى خواهد آمد .
[ 15 ]خوردگى شما را به فراست دريافته بودم ) .

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 437]