ساختارهاي چندگانه در زندگي خانواده

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: گزارشي از نشست گروه جامعه‏شناسي خانواده
”ساختارهاي چندگانه در زندگي خانواده“ عنوان نشست گروه علمي ـ تخصصي جامعه‏شناسي خانواده انجمن

جامعه‏شناسي ايران در روز اول آبان ماه سال جاري بود. در اين نشست، دكتر اميد علي‏احمدي عضو هيأت علمي دانشگاه آزاد اسلامي به بحث و سخنراني پرداخت.
او در مقدمه سخنان خود ضمن ياد آوري اين نكته كه اين تحقيق با راهنمايي دكتر حسن سرايي انجام شده است، گفت بحث درباره چرخه زندگي خانواده و تغييرات آن را اولين بار در كتاب خانم سوسن سيف تحت عنوان نظريه رشدي خانواده ديده است . ضمن آنكه در روانشناسي اجتماعي و جامعه شناسي گروههاي كوچك ، رشد گروه‏ها معمولاً چهار مرحله رقابت، تعارض، هماهنگي و سازندگي را دارد. اين در حالي است كه دكتر علي‏احمدي نيز معتقد است مراحل گروهي شدن در خانواده، نه فقط يكبار، بلكه چندين بار اتفاق مي‏افتد چرا كه اگر تنها يك بار اين مرحله انجام شود، اين سئوال پيش خواهد آمد كه چرا ما همواره با بحران‏ها و تنش‏هايي در خانواده مواجهيم، و به بيان ديگر، بايد ديد اين بحران‏ها و تنش‏ها چگونه قابل توضيح‏اند.
وي ادامه داد: به نظر مي‏رسد در درون هر خانواده، رفتار اعضا ناشي از ساختار آن خانواده است. در عين حال، در نظريات مختلف مانند نظريه نظام‏ها، بحث پويايي نظام يكي از عناصر اساسي تشكيل دهنده هر نظام اجتماعي تلقي مي‏شود و بر اين اساس در خانواده هم نوعي پويايي وجود دارد كه آن را از مرحله‏اي به مرحله ديگر رسانده و امكان سازگاري با محيط‏هاي ديگر را براي آن فراهم مي‏كند. از سوي ديگر براساس نظريه نظام‏ها با افزوده شدن عضوي به خانواده، كليت ساختار دچار تغيير مي‏شود. البته با اين دقت كه خانواده را نظامي نيم بسته مي‏توان در نظر گرفت كه از محيط بيروني خود متمايز شده و مرز خود را با آنها حفظ مي‏كند.
دكتر علي‏احمدي با اشاره به نظريه كشمكش گفت: در اين نظريه نيز بحث بر سر نوع سمت‏ها و ميزان منافع هر شخص است كه عملاً باعث به وجود آمدن نوعي تنش در محيط خانواده مي‏شود. مثلاً در تفكيك نقش‏هاي خانوادگي كه بحث جدي خانواده معاصر است، مي‏توان زندگي خانوادگي را از نظر پايگاه‏هاي خانوادگي، الزامات، نقش‏هاي آنها و چشمداشت‏هاي ايجادكننده نقش، مورد مطالعه قرار داد. از سوي ديگر، در نظريه پديدارشناسي نيز با اصطلاح ”موقعيت‏هاي بحث‏انگيز“ مواجهيم كه در آن اعضا احساس مي‏كنند هنجارها و رويه‏هاي موجود ديگر براي آنها پذيرفتني نيست.
علي‏احمدي از بيان نظريه‏هاي مختلف اين گونه نتيجه گرفت كه در هريك از اين نظريه‏ها مي‏توان براي بحث، پاسخ‏هاي متفاوتي مشخص كرد اما يك موضوع همچنان پابرجا است و آن اينكه كدام مقاطع و حوادث را مي‏توان شاهد ايجاد يا شناسايي مراحل زندگي خانوادگي تلقي كرد.
وي در توضيح رويكرد خود در تحقيقش درباره ساختارهاي خانواده گفت: ما به خانواده به مثابه يك سازمان با كيفيتي نسبتاً متفاوت نگاه كرديم و براي اينكه شرايط خانواده را بررسي كنيم ناچار بوديم بر روي يك عنصر كليدي و مهم تأكيد كرده و آن را مورد بررسي قرار دهيم و به اين نتيجه رسيديم مهم‏ترين عنصر ساختي خانواده نقش است و درون خانواده اين بحث بسيار مهم است، ما با موضوع نقش‏هاي چندگانه و خصوصاً دو جانبه، در خانواده مواجهيم و هر تغيير درون خانواده ازطريق شناخت تغيير نقش‏ها، قابل بررسي است. در نتيجه تعريفي كه از ساخت تحت عنوان شبكه‏اي از نقش‏ها و پايگاه‏هاي به هم پيوسته ارائه شده بود به نظر قابل استناد آمد.
از سوي ديگر مفهوم چرخه زندگي خانواده دير زماني است در ادبيات جامعه‏شناسي مطرح است. مفاهيم مختلفي در كنار اين مفهوم مطرح شده که از جمله آنها ”خط‏مشي خانواده“ است. در اين تحقيق نظريه‏هاي جديد در مورد خانواده از جمله نظريه تكويني يا رشدي خانواده زاويه های ديگري را روشن کردند. در عین حال، مطالعه بر روي كاركردهاي خانواده متأثر از تغييرات ساختي خانواده بود. در نتيجه بنابر نظريه ونز درباره تكاليف ضروري نظام‏ها، به لحاظ نظري براي هر خانواده مثل هر نظام ديگري چهار تكليف ضروري را مورد بررسي قرار داديم. در گام اول 100 چشم داشت نقشي درون خانواده‏ها را از طريق مطالعه آنها پيدا كرديم. مراحل مختلف زندگي خانواده را در نظر گرفتيم و براي هر مرحله زندگي خانواده،90 خانواده مشابه را پيدا كرديم و در نهايت 540 خانواده در شش مرحله كه عبارت بودند از:بدو ازدواج،بزرگترين فرزند پيش دبستاني،بزرگترين فرزند دبستاني و راهنمايي،،بزرگترين فرزند دبيرستاني يا آماده ازدواج،،بزرگترين فرزند ترك منزل كرده و تمام فرزندان ترك منزل كرده، مورد بررسي قرار گرفتند. در عين حال مفهوم قشر، چرخه زندگي، ميزان مناسبات با شبكه خويشاوندي و ... بررسي شد. سپس اطلاعات را با اتكا به عمليات آماري تجزيه و تحليل كرديم. در تحليل عوامل با كمال تعجب ملاحظه كرديم كليه اين 100 چشم داشت ذيل 6 فاكتور قرار گرفتند كه مي‏توان آنها را 6 دسته از نقش‏ها معرفي كرد. وقتي به محتواي اين نقش‏ها دقت كرديم ديديم برخي ريشه اقتصادي، مناسبات عاطفي دروني، بيروني، وظايف فرهنگي و فراغتي دارد. اين 6 دسته در واقع 6 كاركرد خانواده را براي ما تعريف مي‏كرد كه با نظريه ونز قابل تحليل بود.
به گفته دکتر علی احمدی این شش كاركرد كه هم به لحاظ نظري وهم از نظر تجربي توصيف و طبقه بندي جديدي از كاركردهاي خانواده هسته اي محسوب مي شدند، شامل كاركرد اقتصادي،كاركرد رفاهي_ مراقبتي،كاركرد سياستي_ مديريتي، كاركرد زيستي_ عاطفي_ رابطه اي،كاركردجنسي و كاركردفرهنگي_فراغتي بودند.
وي افزود: به دنبال اين هريك از 100 چشمداشت ها و كاركردها را در طول زندگي خانواده مورد بررسي قرار داديم به اين ترتيب مشخص شد چشم داشت‏ها، نقش‏ها و كاركردها در 6 مرحله چرخه زندگي خانواده دچار تحول جدي مي‏شوند.
حدود 5000 آزمون آماري براي تشخيص معني داري تفاوت هر مرحله نسبت به مرحله ديگر و تحولات و تغييرات چشم داشت‏ها و كاركردها انجام شد و در نتيجه آن، تعريفي از هويت كاركردي خانواده در هر مقطع ارائه شد و تحول اين هويت راكه در طول زندگي خانواده ملاحظه كرديم.
دكتر علي‏احمدي خاطر نشان كرد: نتايج متنوعي به دست آمد از جمله اينكه كاركرد عاطفي در مراحل اول به طور مساوي زنانه ـ مردانه است، در مراحل مياني زنانه‏تر بوده و سپس دوباره به مرحله اول باز مي‏گردد. كاركردهاي سياستي مديريتي ـ جنسيتي زناشويي، اقتصادي و ... نيز در طول چرخه زندگي تحولاتي داشتند. آنچه كه در پايان در بازبيني نتايج مورد ملاحظه قرار گرفت، در بخش نقش‏ها و كاركردها، تحولات دروني اين نقش‏ها بود. نكته جالب اينجاست كه اين تحول به گونه‏اي است كه درون خانواده همواره نوعي تعادل وجود دارد. مثلاً كاركرد اقتصادي در مرحله اول زندگي فوق‏العاده مهم است و به همين مناسبت از تعداد نقش‏هاي مردانه كاسته مي‏شود و نتيجه اينكه در هر مقطع با نوعي تحول مواجهيم.
علي‏احمدي تأكيد كرد: تنش‏هاي خانوادگي معمولاً در گذر از يك مقطع به مقطع ديگر به وجود مي‏آيند كه در ادبيات اين موضوع تحت عنوان ”بحران‏هاي بهنجار“ نام‏گذاري شده اند چرا كه همه خانواده‏ها اين مقاطع را پشت سر مي‏گذارند. اما توانايي خانواده‏ها براي حل يا گذر از اين مراحل بحراني بسيار متفاوت است و در نتيجه خانواده اي كه نتواند از طريق مذاكره يا طرق ديگر بحران‏ها را حل كند و به توزيع مناسب نقش‏ها برسد، بامشكل جدي مواجه خواهد شد. وي تصريح كرد كه در مطالعه خانواده، بايد به درستي تشريح كنيم در مراحل مختلف، تعريف خانواده چيست، مهم‏ترين وظايف مردانه و زنانه كدام‏هاست و هر مرحله در جوامع و حتي اقشار مختلف اجتماعي مختلف چقدر طول مي‏كشد و در نهايت اينكه خانواده معمولي هسته‏اي در جامعه ما كدام مراحل را پشت سر مي‏گذارد كه در اين زمينه به نظر مي‏رسد مطالعات جامعه‏شناختي در موضوع چرخه زندگي و ساختارهاي چندگانه خانواده امكان پيش‏بيني و آگاهي‏بخشي از آن را فراهم مي‏كند. بنابر اين در مطالعه هر خانواده سوال نخست اين است كه خانواده در كدام مرحله از زندگي خود قرار دارد يا به عبارت ديگر با كدام ساختار از ساختارهاي ممكن و چند گانه خانواده مواجهيم.
در ادامه اين نشست، دكتر باقر ساروخاني مدير گروه جامعه‏شناسي خانواده در راستاي سخنان دكتر علي‏احمدي گفت: عصاره كلام اين است كه خانواده يك واحد پويا است و ما اگر آن را در زمان مطرح نكنيم نمي‏توانيم مسائل و بحران‏هاي آن را بشناسيم. در واقع مي‏توان گفت به نوعي يك خانواده مطرح نيست بلكه چند خانواده پياپي با ساختارهاي خود تشكيل مي‏شوند. از زاويه ديگر ارتباط انساني در آغاز بين زن و مرد پديد مي‏آيد اما در طول زمان تغييرات خاص خود را مي‏يابد و به عبارتي ملاك‏ها جابجا شده، تحول يافته، دگرگون و از حالت ساده به پيچيده تبديل مي‏شوند.
وي افزود: به نظر من هرم قدرت در خانواده هم اينگونه است. يعني با ازدواج دو نفر هرم قدرت ثابتي در خانواده وضع نمي‏شود بلكه اين هرم دستخوش تغييرات خاص خود خواهد شد كه در تعيين و تشخيص اين ساختارهاي چند گانه پياپي ملاك‏هاي مختلفي مي‏توان شمرد يكي از آنها آمدن فرزندان به فضاي خانواده است كه ساختار تازه‏اي را در خانه شكل مي‏دهد. همچنين با رفتن بچه‏ها باز خانواده ساختار جديدي مي‏يابد كه ديگر همان ساختار اوليه نخواهد بود.
در ادامه اين نشست جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد. دكتر علي احمدي در پاسخ به يكي از پرسش‏ها، مهم‏ترين راهكار براي حل بحران‏ها را گفتگو در خانواده‏ها دانست و گفت: تصور من بر اين است كه در خانواده‏هايي كه مرد و زن از موقعيت يكديگر و تجربيات هم آگاهند، گفتگو راحت‏تر صورت مي‏گيرد. اما عوامل ديگري مانند شرايط اقتصادي خانواده و ... نيز در عدم درك متقابل و انباشته شدن مسائل مي‏توانند موثر باشند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 375]