پريفيتون periphyton قسمت اول: مقدمه و معرفي وتعاريف

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: پريفيتون periphyton
قسمت اول: مقدمه و معرفي وتعاريف
مهدی مؤمن نیا- شقایق نوروزی-شهره اشرف زاده
سازمان شیلات ایران- معاونت آبزی پروری
تهران- خیابان فاطمی غربی- شماره 250- طبقه سوم
Tel:021-66943854,5
E-mail :momennia @ mail.fisheries.ir
پریفیتون به اجتماعی از موجودات گیاهی و جانوری اطلاق می شود که به سطوح مختلف سنگ ها، چوب ها، گیاهان آبزی، جانوران آبزی و سایر چیزهای موجود در آب می چسبند. در اکوسیستم های آبی از نظر اکولوژیکی، پریفیتون یکی از حلقه ها در زنجیره بیولوژیکی بین پلانکتون و بنتوز می باشد. این موجودات نقش زیادی را به عنوان پالاینده ها در اکوسیستم های آبی ایفاء می کنند. پریفیتون ها موادآلوده کننده و سمی را پس از تصفیه کردن در داخل بدن خود به صورت فضولات از بدن خارج می کنند و در کف آب رسوب می دهند و این امر باعث تمیز شدن آب می گردد. اکثر انواع بچه ماهیان، ماهی سفید، ماهیان خاویاری و سایر ماهیان نیز از این گروه جانداران تغذیه می نمایند.
مقدمه
پریفیتون Periphyton از دو کلمه Peri و Phyton تشکیل یافته است. Peri پیشوندی است به معنی اطراف، در حدود، نزدیک، روی، گرداگرد، آنسوی، پیش از، ماوراء و در تشریح به معنی «احاطه کننده عضو»می باشد. Phyton واحد گیاهی یا پیوند گیاه معنی شده است (آریانپور، 1365).
تعاریف مختلفی از پریفیتون شده که اساس کار ما بر این تعریف بنا نهاده شده است. «پریفیتون به مجموعه ای از موجودات گیاهی و جانوری گفته می شود که به اجسام سخت موجود در داخل آب می چسبند.» (باقراف، 1988)
تاریخچه:
پیدایش مبحث علمی پریفیتون نسبت به مباحث علمی دیگر، از تازگی برخوردار است اما اهمیت این مسأله در زمان های قدیم ثابت شده است و در زمینه مبارزه با این گروه از موجودات در مورد چسبیدن پریفیتون به زیر کشتی ها از قرن پنجم تا عصر حاضر آثار مکتوب زیادی وجود دارد.» (باقراف، 1988) «قدیمی ترین منبع در زمینه پریفیتون در ارتباط با یک ماهی به نام «Remora» می باشد که این ماهی باعث کاهش سرعت و توقف کشتی ها بوده است و ارسطو در قرن چهارم قبل از میلاد و بسیاری از نویسندگان قدیمی و جدید این ماهی نسبتاً کوچک را معرفی کرده اند.» (تورپایوا، 1987)
«Plutarch در این مورد متذکر می شود که ماهی ها موجب کندی سرعت کشتی ها نبودند بلکه، این پریفیتون ها بودند که موجب کندی سرعت کشتی ها می شدند لذا با دور کردن پریفیتون گیاهی و گل و لای از بدنه کشتی ها موجب می شدند که سرعت آنها افزایش یابد و به طور کلی بهتر حرکت کنند.» (تورپایوآ، 1987)
در سال 1559 میلادی Laevinus می نویسد: نرمتنان و ماهیان کوچک (Remora) به کشتی ها چسبیده، مانع از حرکت کشتی ها می شوند. این نرمتنان و ماهی ها را از کشتی ها جدا می کنند تا سرعت کشتی ها افزایش یابد و بهتر حرکت کنند.
«در سال 1758 میلادی بر روی یک کشتی انگلیسی به نام «Alarm» یک لایه نازک مسی را برای آژمایش به منظور مبارزه با پریفیتون به بدنه کشتی چسباندند. این عمل برای اولین بار در زمینه مبارزه با پریفیتون انجام گرفت.» (Guder، 1918). «این روش مبارزه با پریفیتون تا اواخر قرن هجده که کشتی های آهنی به وجود آمدند ادامه یافت. در ابتدای پیدایش کشتی های آهنی ثابت شد که این پوشش مسی باعث زنگ زدگی بدنه آهنی و تخریب همان لایه های مسی می شود.» (تورپایوآ، 1987). در سال 1862 میلادی یک کشتی انگلیسی به نام تریتون دارای پوشش مسی بود و این امر باعث شد که بدنه کشتی به اندازه ضخامت یک برگ کاغذ نازک شود و به همین دلیل فرمانده کشتی گفته بود: «به حدی بدنه کشتی نازک شده بود که فقط این موجودات چسبیده (پریفیتون ها) به آن بودند که کشتی را از غرق شدن نجات دادند تا به ساحل برسد.» (Young، 1867).
در ادامه به چند تعریف دیگر که در منابع علمی مختلف آورده شده می پردازیم.
تعاریف:
در سال 1993 میلادی Wetzel در مورد پریفیتون می گوید. پریفیتون گرچه به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته، معمولاً به رشد میکروفلور روی سوبسترا اطلاق می شود. ارجاع به تقسیم بندی های اختصاصی تر با عبارات پیچیده (مثل: Epiphytic periphyton) باعث نامگذاری نادرست و اغلب بیهوده می شود. یک بیان بسیار روشن تر از «Round» ارائه شده که عبارت است از: اطلاق به ارگانیسم هایی با تغییرات مناسب که توصیف گر سوبستراهایی در محیط های طبیعی است که بر روی آنها رشد می نمایند.
بنابراین بین جمعیت های جلبک ها به آسانی می توان تمایز و تفکیک زیر را قائل بود:
(a جلبک epipelic به عنوان فلوری که روی رسوبات رشد می کند.
(b جلبک epilithic که در سطح سنگ ها یا صخره ها رشد می کند.
(c جلبک epiphytic که روی سطوح ماکروفیتیک رشد می کند.
(s جلبک epizootic که روی سطح بدن حیوانات رشد می کند.
(e جلبک epipsammic به صورت ارگانیسم های اختصاصی تر در داخل خاک رشد و یا حرکت می کنند.
گروهی از جلبک ها که به صورت گیاهی در سواحل یافت می شوند متافیتون هستند که نه بسختی در سوبستراها چسبیده اند و نه واقعاً مستقل هستند. متافیتون معمولاً از گروه های جلبک شناور منشاء می گیرند که بین ماکروفیت ها و مواد زائد کنار ساحل که از حرکات آب از وزش باد ناشی می شود، تجمع می یابند. تحت شرایط دیگر، جلبک های متافیتونیک می توانند از تکه تکه شدن جلبک های اپی پلیک و اپی فیتیک منشاء بگیرند. دلایل متعددی در مورد تجمع جلبک های متافیتونیک و ماکروفیت ها به شکل «گلوله های دریاچه ای» وجود دارد که اینها عبارتند از تجمع گروه های به هم پیوسته و منسجم جلبک ها، بخش گیاهی یا هر دوی آنها. این گلوله ها با حرکات چرخشی متناوب موج در کنار سواحل ایجاد می شود.
- در کتاب STANDARD METHODS پریفیتون بدین صورت تعریف شده است: پریفیتون اجتماعی از گیاهان و جانوران میکروسکوپی است که در روی سطوح اشیاء غوطه ور در آب می چسبند. تعدادی به آن متصل می باشند و بعضی دوروبر آن در حال حرکتند. تعداد زیادی از تک یاخته ایها و بی مهرگان و جلبک های کوچک دیگر که به صورت پلانکتون یافت می شوند نیز شامل پریفیتون می باشند.
در قسمت دیگری از همین کتاب آورده شده است که: بخش عمده ای از میکروارگانیسم های در حال رشد روی سنگ ها، چوب ها، ماکروفیت های آبزی و دیگر سطوح غوطه ور در آب به طور قابل توجهی جهت تأثیر کیفیت آب قرار گرفته، در ارزیابی اثرات آلاینده ها بر روی دریاچه ها و رودها بسیار مفید هستند. در این گروه از موجودات که در اینجا به پریفیتون موسوم می باشند باکتری های Zoogleal و رشته ای، تک یاخته ایهای چسبنده، روتیفرها (Rotifera) و جلبک ها و همچنین میکروارگانیسم هایی که زندگی آزاد، شناور و خزنده دارند، یا در بین اشکال متصل و چسبیده قرار گرفته اند را شامل می شود (Neberg، 1989).
همان طور که در ابتدا گفتیم کار ما بر مبنای این تعریف بوده است: پریفیتون به مجموعه ای از موجودات گیاهی وجانوری گفته می شود که به اجسام سخت موجود در داخل آب می چسبند (باقراف، 1988).
این موجودات نقش بسیار مهمی در اکوسیستم های آبی ایفاء می کنند و در افزایش تولیدات بیولوژیکی و در مرحله خود پالایی آب بسیار موثراند. همچنین در اکوسیستم های دریایی نیز نقش اکولوژیکی خیلی مهمی را ایفاء می کنند و به عنوان یکی از حلقه ها در زنجیره بیولوژیکی بین پلانکتون و بنتوز می باشند. این گروه در میان سایر گروه های بیولوژیکی (پلانکتون، بنتوز و ...) از نظر تعداد و بیوماس غالباً برتری دارد (کوچایوا و سایرین، 1977).
برخلاف پلانکتون که اغلب به تمام و کمال به اثرات آلودگی در رودخانه ها در مسافت زیادی نسبت به پایین رود پاسخ نمی دهد، پریفیتون بلافاصله در پایین منشاء آلودگی واکنش شدیدی نشان می دهد. چون فراوانی و ماهیت پریفیتون در یک محل مشخص و معین با کیفیت آب در محل مزبور ارتباط نزدیکی دارد، بررسی وضعیت این موجودات عموماً در ارزیابی شرایط موجود در رودها بسیار مفید است (Neberg و سایرین، 1989).
معمولاً در اکوسیستم های آبی پالاینده ها نقش اساسی در فعل و انفعالات حیاتی دارند و در این ارتباط موجودات پریفیتونی نقش زیادی را ایفاء می کنند که از مهمترین و فعالترین این پالاینده ها در یسنا «Dreissena» می باشد که در طی یک شبانه روز 9 10 × 23/5 لیتر و خزه شکلان 7 10×90/9 لیتر آب را می توانند فیلتر کنند. به طوری که آنها قادرند در طول یک شبانه روز حدود 6 درصد حجم آبی یک آبگیر را نیز فیلتر نمایند (تورپایوآ، 1987). تقریباً همه موجودات پریفیتونی گونه های انبوهی هستند که نقش بسیار مهمی را در تولید اکوسیستم و مراحل طبیعی خودپالایی آن دارند (کوچایوا و سایرین، 1977).
نرمتن «Mytilaster lineatus» می تواند از 0003/0 تا 037/0 میلی گرم نفت را در شبانه روز ذخیره کند. نرمتنان قادر هستند نفت را در مدت زمان طولانی در بدن خود نگه دارند. نرمتن Abra ovata قادر است که 73/1 لیتر آب خالص و 3/0 تا 4/0 لیتر آب حاوی 6/0 تا 6/1 میلی گرم لیتر نفت را در مدت یک شبانه روز از بدن خود عبور دهد (قاسم اف و لیخودیه وا، 1983). مواد سمی و نفتی پس از فیلتر شدن در داخل بدن بعضی از گونه های پریفیتونی به صورت فضولات از بدن خارج و در کف آب رسوب داده و در حقیقت باعث صاف شدن آب می گردد. یک مترمربع پریفیتون در طی یک شبانه روز بیش از 5 تن آب را فیلتر می کند (تورپایوآ، 1987).
تاکنون بیش از 2000 گونه پریفیتونی در دنیا شناسایی شده است که 70 درصد آنها را گونه های جانوری تشکیل می دهد. در دریاهایی که شوری آب آنها کم می باشد (لب شور) مثل دریای بالتیک، آزوف، خزر و .. پریفیتون به تعداد کمتری مشاهده می شود. کمی ترکیب جانوران پریفیتونی در دریای خزر به خاطر شرایط تاریخی شکل گیری فون این اکوسیستم و به خاطر جدا بودن آن از دریاهای دیگر می باشد. در اوایل قرن بیستم پریفیتون شناساسیی شده در دریای خزر شامل چند گونه جانوری بود که مهمترین آنها Cardylophora , Dreissena و Corophium بودند. تغییر پریفیتون جانوری در دریای خزر به خاطر ورود Mytilaster lineatus بوده است که در سال 1919 میلادی همراه با کشتی های کوچکی به وسیله راه آهن از دریای سیاه به دریای خزر منتقل می شدند و بیوماس کل آن در مدت کوتاهی (15-10 سال) به 5/1 میلیون تن رسید. تغییرات جدیدی در فون و فلور موجودات دریای خزر در حدود سال های 1930 میلادی روی داد که این به خاطروجود جلبک های دیاتومه ای Rhizosolina و دو گونه میگوی Palaemon elegans و Palaemon adspersus و همینطور پلی کیتنها، ترئیس و نرمتن دو کفه ای abra ovata در دریای خزر بوده است. این گونه ها، خیلی خوب سازگاری یافته اند ولی تأثیر قابل توجه و اساسی روی ترکیب پریفیتون دریای خزر نگذاشتند (باقراف ، 1988). تغییرات اساسی در ترکیب فون پریفیتون دریای خزر در سال 1954 میلادی بعد از گشایش کانال ولگا بوجود آمد. از طریق کانال و بوسیله بدنه کشتی ها مهاجرت انبوه جانوران پریفیتونی به دریای خزر از دریاهای سیاه و آزوف شروع شد. موجودات مهاجر خیلی سریع یعنی در طول چند سال در تمامی سواحل دریای خزر انتشار یافتند. یعنی به میزان زیادی ترکیب کمی و کیفی این اکوسیستم را تغییر دادند (باقراف، 1988).
در حال حاضر در بیوسنوز پریفیتونی دریای خزر بیش از 400 گونه گیاهی و بیش از 200 شناسايي شده است كه از ميان آن ها مهاجرين درياي سياه و آزوف انبوه ترين اين گونه ها را تشكيل مي دهند مثل Cardylophora، Mytilaster، Balanus، Dreissena، Conopeum، Bowerbankia، Nereis، Bougainvillia(باقراف، 1988).
پریفیتون تا سال 1902 میلادی جزء گروه بنتیک محسوب می شد. از آن زمان به بعد گروه موجوداتی که پریفیتون را تشکیل می دادند مستقلاً مورد مطالعه قرار گرفتند. اولین سمپوزیوم بین المللی در زمینه صدمات بیولوژیکی از جمله پریفیتون در سال 1968 میلادی در انگلیس تشکیل شد و بعد از آن در سال 1970 میلادی اولین تحقیق و شناسایی رسمی صدمات بیولوژیکی پریفیتون ها انجام گرفت (کوچایوا و سایرین، 1977).
پایه و اساس پریفیتون ها موجودات ثابتی مانند Balanus، Dreissena می باشد ولی موجودات متحرکی مانند خرچنگ و نرئیس نیز می توانند جزء پریفیتون شمرده شوند. پریفیتون ها از نظر اندازه در دو گروه میکرو و ماکرو مورد مطالعه قرار می گیرند (باقراف، 1988).
بررسی یک اکوسیستم آبی و مشخص کردن زنجیره های غذایی در یک محیط آبی مستلزم شناسایی گروه های مختلف گیاهی و جانوری منطقه و ارتباط آنها با یکدیگر می باشد. در مطالعه ابتدایی گروه های جانداران ناشناخته، نیاز به شناسایی گونه های هر گروه می باشد. پریفیتون نیز جزء آن دسته از جانداران می باشد که تاکنون هیچگونه مطالعه ای در ایران بر روی آنها نشده است. نیاز به شناسایی و پراکنش گونه های گیاهی و جانوری پریفیتونی یکی از ملزومات در بررسیهای آتی آن می باشد. این امر مهمترین هدف مطالعاتی در اینجا بوده است.
در پایان مقدمه متذکر می شوم که این گروه با اهمیت، که اولین مطالعات را در مورد آن در ایران به طور متمرکز انجام شد دارای نقش های مثبت و منفی می باشند که استفاده بهینه از فواید و مبارزه با آثار منفی آن در آینده باید با مطالعه و تدبیر صورت گیرد.
مطالعات بر روی این موجودات برای اولین بار در ايران در تالاب انزلي و درسال 1376 توسط نگارنده انجام گرفت.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1450]