جشنواره 24 موسيقي فجر و 30 سال انقلاب تكرار تجربه‌هاي‌ نادرست

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: جشنواره 24 موسيقي فجر و 30 سال انقلاب تكرار تجربه‌هاي‌ نادرست
جام جم آنلاين: شايد سخن گفتن و نوشتن در مورد جشنواره‌اي كه حدود 3 ماه ديگر برگزار مي‌شود، زود باشد. با اين حال اظهارنظر دبير بيست و چهارمين جشنواره موسيقي فجر در روزهاي گذشته و طرح سياست‌ها، شيوه و شرايط اجرا و همچنين موعد ثبت‌نام گروه‌هاي متقاضي بخش مسابقه كه پيش از اين پايان شهريور اعلام شده بود، فضا را مناسب هرگونه تحليل و نقد و بررسي مي‌سازد.

اين تحليل از آن رو اهميت دارد كه برخي از موارد طرح شده در آيين‌نامه جشنواره موسيقي فجر جاي بحث و پرسش‌هاي بسياري باقي گذارده و موسيقيدانان، پژوهشگران و منتقدان را به عكس‌العمل و اظهارنظر واداشته است.

اين اظهارات تاكنون بيشتر جنبه شفاهي دارد بنابراين با طرح اين موضوع همراه با پرسش‌هاي بنيادين درخصوص شيوه برگزاري جشنواره موسيقي، از موسيقيدانان، كارشناسان و صاحب‌نظران دعوت مي‌شود تا ديدگاه‌هاي خود را در عرصه عمومي ارائه كنند تا مجال نقد، فضاي كنكاش، تفهيم موضوع و تغيير و تحول را به وجود آورند.

امسال سي‌امين جشن سالگرد انقلاب است. از اين‌رو بسياري از جشنواره‌ها، همايش‌ها و برنامه‌هاي فرهنگي هنري با محوريت جشن‌هاي 30 ساله انقلاب برگزار مي‌شود.

در اين ميان مي‌توان به ستاد جشن‌هاي 30 ساله در وزارت كشور اشاره كرد كه قصد برگزاري جشنواره‌هاي متعدد از جمله جشنواره موسيقي در ابعاد بين‌المللي دارد.مجموعه جشنواره‌هاي فجر نيز امسال با موضوع و محور 30‌سال دستاورد آثار هنري برگزار مي‌شود.

از همين‌رو در بيست و چهارمين جشنواره موسيقي فجر، يك بخش اختصاص به اين موضوع دارد و مسابقه آثار برتر، اجراي آثار برگزيده دهه اول انقلاب و اجراي موسيقي با اين عنوان ازجمله برنامه‌ريزي‌ها و پيش‌بيني‌هاي ستاد اجرايي است.

ترديدي وجود ندارد كه در اين 3 دهه در عرصه‌هاي مختلف موسيقي شاهد تغيير و تحول بوده‌ايم. در حوزه موسيقي ايراني نيز در برخي مواقع آثاري پديد آمده‌اند كه نشان از رشد و شكوفايي اين موسيقي مي‌دهند.

با اين حال نبايد از نظر دور داشت پس از گذشت 3 دهه با موارد و مشكلاتي روبه‌رو شده‌ايم كه بسياري از استادان و دست‌اندركاران موسيقي از آن به عنوان بحران موسيقي ياد مي‌كنند.

به نظر مي‌رسد توليد و ارائه آثار ارزشمند و در خور تامل كه حتي باعث ايجاد جريان موسيقايي و اثرگذاري در عرصه عمومي شده‌‌اند، بيشتر محصول تلاش و تكاپو‌هاي شخصي، اما متاثر از شرايط محيطي و اجتماعي بوده است.

بهترين شاهد بر اين مدعا، نقد و گلايه‌هاي همواره ناتمام اهل موسيقي نسبت به سياست‌هاي كلان و مراكز سياستگذار موسيقي است؛ چنان كه پس از گذشت 30 سال، هنوز بسياري از موسيقيدانان برجسته و شاخص نه تنها در جشنواره‌هاي رسمي و مراكزي نظير صدا و سيما و مركز موسيقي آن حضور نمي‌يابند كه همواره به عنوان منتقد، اين‌گونه مراكز و برنامه‌هاي اجرايي آن همچون جشنواره فجر را به چالش مي‌كشند.

شايد بهتر بود در كنار طرح برگزاري موسيقي 30 ساله انقلاب، طرح بررسي مشكلات و موارد بحث برانگيز موسيقي در اين سه دهه نيز مورد كنكاش قرار گيرد. امروزه كه مباحث مربوط به آسيب‌شناسي همه‌گير شده، چه اشكال دارد كه آسيب‌شناسي موسيقي 3 دهه پس از انقلاب نيز برگزار شود.

نبود انسجام ميان گروه‌هاي موسيقي، همكاري نكردن هنرمندان برجسته با يكديگر، توليد و ارائه‌نكردن آثار ارزشمند طي سال‌هاي اخير ، عدم توليد و ارائه آثار برجسته هنري متناسب با انقلاب در مراكز دولتي علي‌رغم بودجه‌هاي دولتي قابل توجه ، نبود سياستگذاري و برنامه‌ريزي علمي مبتني بر فرهنگ موسيقايي ايران در جشنواره‌هايي نظير فجر، از مهم‌ترين مواردي است كه از آن به عنوان بحران يا آسيب ياد مي‌كنند.

دوره بيست و چهارم موسيقي فجر

بيست و چهارمين جشنواره موسيقي فجر اواخر آذر و اوايل دي ماه 87 برگزار خواهد شد. كامبيز روشن‌روان كه دبير 2 دوره پيشين اين جشنواره بوده، سال گذشته و در پايان جشنواره 23 به طور رسمي ابلاغ دبيري دوره 24 را دريافت كرد تا براي نخستين بار يك‌سال فرصت برنامه‌ريزي، امكان پربارتر كردن جشنواره را فراهم آورد.

هفته گذشته، روشن‌روان با اعلام سياست‌ها و بخش‌‌هاي اجرايي جشنواره 24، ديدگاه‌هاي حاكم بر اين دوره از جشنواره را نماياند. بخش مسابقه، بخش جنبي، موسيقي پاپ، موسيقي 30 ساله انقلاب و بخش پژوهش و سخنراني با محوريت موسيقي و انقلاب در جشنواره 24 اجرا خواهد شد.

1 - از سال گذشته بخش مسابقه پس از چند سال توقف همراه با تغييرات اساسي به مرحله اجرا درآمد. اين بخش در قالب گروه‌نوازي 3 نوع موسيقي ايراني، كلاسيك غربي و پاپ به رقابت پرداختند و گروه‌هاي برگزيده اول تا سوم هر نوع موسيقي، جوايز ارزنده‌اي دريافت كردند. در جشنواره امسال، روشن‌روان اعلام كرده كه گروه‌هاي شركت كننده در موسيقي ايراني حداكثر 8 نفر باشند.

او دليل اين امر را تعداد ساز‌هاي ايراني به شكل از هر ساز يك عدد عنوان كرده است. تار، سنتور، كمانچه، ني، عود، رباب، قانون و تمبك مد نظر ايشان بوده است؛ بنابراين سازهاي سه‌تار، قيچك، دف و بم تار يا ايراني محسوب نمي‌شوند يا دلايلي براي عدم حضور دارند. بم‌تار، ساز رسمي نيست، سه‌تار مناسب گروه نوازي نيست، قيچك بلوچي و دف كردي است و به كار موسيقي ايراني نمي‌آيد.

اگر از سازهاي جديد و ابداعي (نظير شورانگيز، سلانه و انواع سازهاي كوبه‌اي يا زهي)‌ هم صرف‌نظر كنيم؛ عنوان كردن مساله تعداد سازها براي گروه ايراني بسيار عجيب به نظر مي‌رسد.

طبق اين استدلال، اگر كشوري چهل‌ساز داشته باشد بايد گروه چهل نفره يا كشوري كه 3 ساز رسمي دارد، گروه 3 نفره تشكيل دهد. در اين ميان تكليف دستاوردهاي گروه‌نوازي و آهنگسازي و امكان بهره‌‌گيري از ساز‌هاي مختلف چه سرنوشتي دارد؟ ظاهرا چندان مهم نيست البته جاي شكرش باقي است كه به همين تعداد هم اكتفا كرده‌اند، چون معلوم نيست براي برخي مشاوران مركز موسيقي كه معتقدند موسيقي ايراني و سازهاي آن مناسب تكنوازي و بداهه‌پردازي است و كاربرد گروهي ندارد،‌ گروه‌هاي موسيقي ايراني چه سرنوشتي مي‌يافتند.

مهم‌ترين موضوع در طرح مساله اين است كه افرادي با چنين نگرشي علاوه بر آن كه نگاهي كاملا غرب‌گرايانه و بيروني به موسيقي ايراني دارند،‌ اغلب با موسيقي ايراني و نوازندگي و شناخت سازهاي آن بيگانه‌اند و برخي از آنها حتي با هيچ ‌سازي (ايراني يا غربي)‌ آشنايي ندارند.

از اين رو، از دستاوردها و تلاش‌هاي موسيقيدانان غافل و نسبت به آن بيگانه‌اند. حال كه موضوع موسيقي 30 ساله انقلاب مدنظر است،‌ چنين نگرش‌هاي غلط و غيركارشناسانه، به حذف بسياري از آثار ماندگار و ارزشمند و دستاوردهاي گروه‌نوازي هنرمنداني چون عليزاده، لطفي، مشكاتيان،‌ متبسم و كامكارها مي‌‌انجامد.

2 - از سال گذشته بخش پاپ در جشنواره موسيقي فجر قرار گرفت. اين مساله واكنش‌هاي مثبت و منفي فراواني در برداشت؛ اما بيشتر موسيقيدانان ضمن واكنش انتقادي، حضور اين بخش را غيرهنري و غيركارشناسانه قلمداد كردند.

روشن‌روان و مسوولان مركز موسيقي، اهميت موسيقي پاپ از منظر مخاطبان گسترده و حضور فعال و چشمگير اين موسيقي را هدف اصلي چنين نگرشي عنوان كردند. روشن‌روان طي مصاحبه‌هاي متعدد مي‌پرسد: «مگر مي‌توان چنين استقبال و حضور پررنگ در جامعه را نديده گرفت و انكار كرد؟»

اين پرسش اگرچه درست به نظر مي‌رسد و نمي‌توان نسبت به پرمخاطب‌ترين نوع موسيقي در ايران بي‌تفاوت بود،‌ اما سياست‌ها و ظرفيت‌هاي هر جشنواره‌اي را بايد در نظر گرفت. در اغلب جشنواره‌ها و فستيوال‌‌هاي موسيقي دنيا كه تخصصي، موضوعي و جنبه هنري دارند موسيقي پاپ حضور ندارد.

برعكس در جشنواره‌هايي كه جنبه جشن و سرگرمي و مناسبتي آنها فعال است، همه انواع موسيقي و از جمله پاپ در كنار هم حضور دارند،‌ به عنوان مثال در جشنواره مراكش يا جشنواره موسيقي برلين از موسيقي پاپ اجتناب مي‌شود و در جشنواره‌هاي عام نظير جشنواره‌اي در اسپانيا يا ايتاليا كه هفته‌ها به طول مي‌انجامد و در شهرهاي مختلف اجرا مي‌شود همه نوع موسيقي حضور دارند.

مصداق چنين جشنواره‌هايي جشنواره تابستاني كيش با موضوع‌هاي متعدد اقتصادي، اجتماعي، تفريحي و اجراي انواع موسيقي است. جشنواره فجر در كدام دسته از جشنواره‌ها مي‌گنجد و آيا جنبه هنري آن غالب است؟ وزير ارشاد تاكيد بر موسيقي فاخر دارد.

آيا موسيقي پاپ به اين ادعا كمك و ياري خواهد كرد؟ شايد بهترين پاسخ را مسوولان مركز ارائه كرده‌اند. معاون مركز موسيقي در مصاحبه‌اي راديويي عنوان فجر در جشنواره و بحث سالگرد پيروزي انقلاب را محور اصلي دانست كه جشنواره‌هاي فجر بر اين اساس شكل گرفته‌اند؛ بنابراين حضور انواع موسيقي در راستاي چنين نگرشي امكان‌پذير و قابل اجراست.

3 - دو بخش جنبي و مسابقه جشنواره فجر با محدوديت‌ها و موارد و پرسش‌هاي فراواني روبه‌رو هستند. حضور نداشتن گروه‌هاي برجسته و شاخص و حضور هميشگي گروه‌هاي درجه 2 و 3 در جشنواره هر سال از ارزش موسيقايي جشنواره فجر مي‌كاهد.

در بخش مسابقه نيز تنوع تركيب گروه‌ها و سازها و تنوع موسيقي و شيوه اجرا مساله است. چگونه مي‌توان يك گروه 3 نفره را كه مثلا موسيقي دوره قاجار اجرا مي‌كند با يك گروه بزرگ‌تر كه موسيقي معاصر و تنظيم شده اجرا مي‌كند، مقايسه كرده و يكي را بهتر از ديگري دانست؟

سال گذشته در بخش موسيقي ايراني، يك گروه اركستر مجلسي (با سازهاي غربي)‌ كه آثار دهلوي را اجرا مي‌كردند، گروه برگزيده شد و گروهي كه موسيقي كردي را با سازهاي ايراني اجرا مي‌كردند در مقام دوم قرار گرفتند.

در سال‌هاي نخستين جشنواره فجر، بخش مسابقه جالب توجه بود. در اولين دوره (1364)‌ سيدخليل عالي‌نژاد با ساز تنبور كرمانشاه مقام اول و دكتر مجيد تكه با دوتار تركمني مقام دوم را كسب كردند! به نظر مي‌رسد بعد از 30 سال موسيقي پس از انقلاب و 24 دوره جشنواره، همچنان تجربه‌هاي غلط را تكرار مي‌كنيم.

جواد بشارتي
چهارشنبه 17 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 108]