نگاهي به چالش هاي زيست محيطي قرن بيست و يكم ساده در گفتار، مشكل در اجرا

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: نگاهي به چالش هاي زيست محيطي قرن بيست و يكم ساده در گفتار، مشكل در اجرا
زينب همتي

با وجود شش ميليارد و هفتصد ميليون نفر كه متكي به منابع اين كره زنده كوچك هستند، اكنون بشر به اين دريافت رسيده است كه منابع كافي براي تامين مايحتاج انسان در دست نيست. محاسبه ها نشان داده است مجموع محصولات كشاورزي، دامپروري و ديگر مواد مصرف شده توسط انسان تقريباً 20 درصد بيشتر از آن چيزي است كه كره زنده مي تواند به طور طبيعي جايگزين سازد. اين بدان معني است كه 4/14 ماه طول مي كشد تا آنچه انسان طي 12 ماه از زمين مي گيرد به آن بازگردانده شود. اگر منابع جهاني را همچون يك سپرده مشترك تلقي كنيم، جامعه بشري نه تنها سود حاصل از آن بلكه بخشي از سرمايه را نيز به مصرف مي رساند. هدف توسعه پايدار معكوس كردن اين نحوه برداشت از حساب مشترك جهاني است. نگرش قديمي طرفداران محيط زيست متكي بر جدا كردن انسان از طبيعت بوده است ولي ديدگاه هاي جديد اولويت را به انسان داده و محيط زيست را در مرحله دوم قرار مي دهد، گو اينكه بر اين واقعيت آگاهي دارد كه در هر جايي كه منابع طبيعي از ميان برود، انسان نيز نابود خواهد شد. اين ديدگاه جديد در قرن بيست و يكم با مشكلات متعددي روبه رو است، برخي از اين مشكلات به شرح زير است.

جمعيت و بهداشت

در حالي كه جمعيت انسان هنوز هم در برخي از كشورهاي در حال توسعه به ويژه در آسيا رو به افزايش است، ميزان رشد جمعيت انساني در حال كاهش است. طي سال هاي 1975 تا 2000 جمعيت جهان 48 درصد افزايش يافته، در حالي كه طي 25 سال قبل از آن (1950 تا 1975) ميزان افزايش جمعيت انسان 64 درصد بوده است. از آنجا كه اين كاهش تدريجي رشد جمعيت انساني ادامه دارد، انتظار مي رود در نهايت جمعيت جهاني در سطح حدود 11 ميليارد نفر در ميانه قرن بيستم و يكم به رشد برابر با صفر دسترسي پيدا كند. برنامه هاي توسعه اقتصادي- اجتماعي و كنترل مواليد باعث كاهش رشد جمعيت در جوامع انساني شده است، ولي در برخي از كشورها به دلايل مختلف نرخ افزايش جمعيت كاهش محسوسي داشته است. در برخي از فقيرترين كشورهاي جهان به ويژه در آفريقا بيماري هاي عفوني نظير ايدز، مالاريا، وبا و سل تاثيري مالتوسي بر جاي گذاشته است. تخريب زمين هاي كشاورزي، روستاييان را به مناطق شهري ( كه انسان ها در محيط هاي آلوده زندگي فلاكت باري را مي گذرانند) كوچانده است. انتظار مي رود در سطح جهاني در سال 2020 ، 68 ميليون نفر به دليل بيماري ايدز از پا درآيند. از اين ميان 55 ميليون نفر در كشورهاي آفريقايي جنوب صحرا قرار دارند. در حالي كه هرگونه تلاش محلي براي كاهش ميزان افزايش جمعيت مي تواند زيان هاي زيست محيطي را كاهش دهد، كمك هايي كه كشورهاي ثروتمند مي توانند در اختيار اين كشور قرار دهند، بسيار حائز اهميت است. كمك هاي خارجي مي تواند در زمينه كنترل مواليد و كاهش دامنه گسترش بيماري هاي عفوني تمركز يابد. اين تلاش ها مي تواند شامل گسترش بيشتر دسترسي اهالي در كشورهاي عقب مانده به تسهيلات مربوط به كنترل مواليد و بهداشت محيط باشد. در حالي كه زنان در كشورهاي فقير همچنان داراي فرزندان زيادي هستند، نرخ زادآوري آنها در مقايسه با سال 1969 ، 50 درصد كاهش يافته و انتظار مي رود اين كاهش تا سال 2050 باز هم ادامه يابد. برخي ديگر از برنامه ها مي تواند شامل آموزش و تربيت زنان باشد. زنان آموزش يافته نه تنها ممكن است راهي براي گريز از فقر بيابند، بلكه ممكن است صاحب بچه هاي كمتري شوند.

غذا

واقعيتي كه معمولاً در كشورهاي توسعه يافته ناديده گرفته مي شود، اين است كه قريب به يك سوم جمعيت انساني در خطر گرسنگي قرار دارند. قريب به دو ميليارد انسان فاقد منابع مطمئن براي تامين غذا هستند. از اين عده 800 ميليون نفر (كه 300 ميليون آنها كودك هستند) دچار سوءتغذيه مزمن هستند. سياست هاي كشاورزي كنوني به واقع بيان كننده توسعه ناپايدار است. تنها 15 محصول زراعي پول ساز مانند ذرت، گندم و برنج بيش از 90 درصد از محصولات كشاورزي جهان را تشكيل داده اند. كشت مداوم زمين هاي كشاورزي به وسيله اين اقلام كشاورزي آنها را نسبت به آفت ها آسيب پذير مي سازد.

تكنيك هاي متكي بر تخريب همه جانبه سيستم هاي طبيعي و اتكاي بيش از اندازه به مواد شيميايي، زمين هاي زراعي را تضعيف و در نهايت نابودي آنها را سرعت مي بخشد. حل مشكل مربوط به تخريب خاك هاي زراعي، مشكل بزرگي است. راه حل هاي پيشنهادي متفاوت و در برخي موارد بسيار بحث برانگيز است. طرفداران بيوتكنولوژي راه حل مشكل مربوط به غذا را در ايجاد واريته هاي دستكاري شده يي مي دانند كه بتواند مواد مورد نياز و همچنين محصول بالايي داشته باشد، از طرف ديگر طرفداران محيط زيست از اين مي ترسند كه ناداني ما از عواقب دستكاري هاي ژنتيكي مخاطرات زيست محيطي بزرگ تري را موجب شود. در حال حاضر اميد مي رود هر دو جبهه بتوانند به سهم خود، منشاء اثر باشند. تناوب زراعي بهتر و همچنين استفاده از شيوه هاي آبياري مناسب تر مي تواند از تضعيف و تخريب خاك ها پيشگيري كند. شيوه هاي قديمي اصلاح نژاد همچنان مي تواند واريته هايي را معرفي كند كه محصولات بيشتري داشته و همچنين نسبت به آفات مقاوم تر باشد، وليكن در دنيايي كه با سرعت تغيير مي يابد بايد مهندسي ژنتيك هم سهمي داشته باشد. واريته هاي اصلاح شده نه تنها به وسيله موسسه هاي بزرگ بيوتكنولوژي، بلكه به وسيله گروه هاي كوچك محلي نيز به وجود مي آيد. سازمان تحقيقات كشاورزي اوگاندا به تازگي نوعي ذرت به وجود آورده است كه مقاومت زيادي نسبت به بيماري ها دارد و مي تواند در خاك هاي بسيار ضعيف نيز رشد كند. در ميان اين تلاش ها مي توان به انتخاب براي ايجاد مواد غذايي اشاره كرد كه داراي ويتامين بيشتر، مقاومت بالاتر به خشكي و بيماري باشد. اين مواد غذايي معمولاً در غرب ناشناخته اند. به زعم برخي از مسوولان نكته كليدي آن است كه سياست تغذيه محلي را نبايد از غرب گرفت، بلكه بايد به اين كشورها كمك كرد تا با اتخاذ روش هاي مناسب بيوتكنولوژي و اصلاح روش هاي كشاورزي، مواد غذايي مورد نياز خود را به دست آورند. اقلامي كه در غرب به شيوه دستكاري ژنتيكي به وجود آمده اند، ضرورتاً مناسب ترين محصول قابل كشت در كشورهاي در حال توسعه نيست.

آب

در دنيايي كه 70 درصد از سطح آن از آب پوشيده شده است همه با سرعت به سوي كم آبي پيش مي روند. تنها 5/2 درصد آب موجود در كره زمين شيرين و تنها بخش كمي از آن قابل استحصال است، در عين حال هر انسان روزانه براي مصارف شست وشو، نوشيدن و آشپزي به بيش از 50 ليتر آب احتياج دارد. در حال حاضر بيش از يك ميليارد و يكصد ميليون نفر به آب آشاميدني سالم دسترسي ندارند. علاوه بر اين بيش از 4/2 ميليون نفر فاقد تسهيلات بهداشتي مربوط به آب (آب لوله كشي و فاضلاب) هستند. اگر اقدام سريعي صورت نگيرد، بيش از دوسوم جامعه بشري تا سال 2050 با مشكل كمبود آب روبه رو مي شوند. پاسخ محتمل به مشكل كمبود آب، استفاده تيزهوشانه از آب است. بيش از دوسوم آب شيرين به مصرف كشاورزي مي رسد. به اعتقاد بسياري از محققان، كشورها بايد از شيوه هاي آبياري كارآمدتر و كشت گياهان مقاوم به خشكي استفاده كنند. اصلاح سيستم هاي انتقال آب و همچنين پايش رطوبت خاك زمينه هاي ديگر مدنظر محققان است.

انرژي و آب و هوا

در بسياري از مناطق جهان انرژي مورد نياز براي مصارف خانگي از طريق الكتريسيته تامين نمي شود. بيش از 5/2 ميليارد نفر از جمعيت انساني هنوز به منابع انرژي جديد دسترسي ندارند. با اين وجود تقاضا براي مصرف انرژي در كشورهاي در حال توسعه سالانه 5/2 درصد افزايش مي يابد. اگر تمامي نيازهاي انرژي براي جمعيت انساني تامين شود، سوخت هاي فسيلي بيشتري به مصرف رسيده و درپي آن، گاز كربنيك و ديگر گازهاي گلخانه يي به ميزان بيشتري در جو پراكنده مي شود. افزايش ميزان گازهاي گلخانه يي باعث گرمايش جهاني بيشتر، افزايش خشكسالي و توفان هاي شديدتر مي شود. استفاده فراوان از چوب و زغال سنگ در بعضي از مناطق جهان موجب آلودگي بيشتر هوا شده است. سازمان ملل متحد طي گزارشي اثرات زيانبار ذرات معلق ناشي از آتش سوزي در جنوب آسيا را گوشزد كرده و بيان مي كند كه ابر قهوه يي آسيايي، عامل مرگ و مير صدها هزار نفر است كه به دليل بيماري هاي تنفسي هر ساله از پاي در مي آيند. احتمالاً راه بهتر براي تامين انرژي جامعه انساني، توسعه منابع ارزان تر و پاكيزه تر انرژي است. علاوه بر اين سياست هاي تشويقي يا كاهش ماليات براي منابع آلترناتيو انرژي نيز مي تواند موثر باشد. در هندوستان رشد قابل توجهي در توليد برق بادي صورت گرفته است. فناوري هاي ديگر نيز مي توانند اثرات خود را (هرچند كوچك) داشته باشند. كارخانه هاي كوچك توليد انرژي برقابي در بسياري از كشورهاي جهان به راه افتاده است. در اين كارخانه ها، بدون ساختن سدهاي بزرگ، مسير نهرها و رودخانه هاي كوچك را به منظور توليد انرژي برقابي منحرف مي كنند. هر يك از اين واحدها مي توانند 200 كيلووات برق توليد كند. اين ميزان برق مي تواند روشنايي 200 تا 500 منزل مسكوني را براي 20 سال تامين كند. اتحاديه جهاني انرژي روستايي (كه به وسيله بانك جهاني و بنگاه توسعه سازمان ملل متحد حمايت مي شود) اميدوار است كه بتواند در 10 سال آينده براي 300 ميليون نفر در 50 هزار روستا برق توليد كند. كليد موفقيت اين برنامه، انتخاب منابع مناسب انرژي براي مصرف كننده محلي است. براي نمونه در مناطق دورافتاده ممكن است صفحه هاي مبدل انرژي خورشيدي به انرژي الكتريكي بهترين انتخاب باشد، در حالي كه براي برخي از شهرها، گسترش شبكه توسعه برق انتخاب مناسب تري است.

تنوع زيستي

بيش از يازده هزار گونه گياهي و جانوري با خطر انقراض روبه رو هستند. قريب به يك سوم صخره هاي مرجاني طي 30 سال آينده از بين مي روند و هر ساله 15 ميليون هكتار جنگل پاك تراشي مي شود. «ادوارد ويلسون» زيست شناس معروف دانشگاه هاروارد در كتاب خود به نام آينده حيات، نگراني خود را از تداوم حيات روي كره زمين بيان مي دارد. «ويلسون» مي گويد؛ «چنانچه انسان شيوه هاي كنوني استفاده از منابع را تغيير ندهد تا پيش از پايان قرن جاري بيش از نيمي از گونه هاي موجود منقرض خواهد شد.» خسارت هاي ناشي از انقراض گونه ها تنها جنبه زيباشناسي ندارد. بسياري از گونه هاي منقرض شده منبع غذا و مواد دارويي اند. علاوه بر اين انقراض يك گونه ممكن است تاثيرهاي بسيار گوناگوني بر بقاي ديگر گونه ها داشته باشد. اين واقعيتي است كه اكولوژيست ها در دهه هاي گذشته بارها به زبان آورده اند و تنها پس از مشاهده آنها است كه اينك گوش هاي شنواي بيشتري پيدا شده است.

نمونه هاي موفقي از تلاش هاي بخش هاي دولتي و خصوصي در فراهم آوردن شرايط لازم براي توسعه پايدار در مناطق استوايي وجود دارد. بنياد حفاظت جهاني اميد دارد تا پايان سال جاري 260 ميليون دلار براي كمك به پروژه هايي جمع آوري كند كه هدف آنها حفاظت از منابع ژنتيكي است. از ديدگاه زيست محيطي، توسعه پايدار يك مشكل جهاني است، ولي از نظر عملي اين افراد محلي هستند كه بايد آنها را در نظر گرفت. اگر اين پيامي است كه طرفداران محيط زيست مايلند آن را به گوش جهانيان برسانند، بايد پذيرفت كه واكنش مناسب صورت پذيرفته است. گروه هاي اجتماعي بيش از هر زمان ديگري مايلند مسائل زيست محيطي به صورت سياسي يا غير از آن مدنظر قرار گرفته شود. در برخي از ايالت هاي امريكا قوانيني وضع شده است تا ميزان خروج گازهاي گلخانه يي از اگزوز اتومبيل ها را كمتر از ميزان موجود كند. بسياري از كشورهاي ديگر نيز در اين زمينه دست به كار شده اند. براي نمونه كشور شيلي تسهيلاتي براي استفاده پايدار از آب و برق فراهم كرده است. در ژاپن براي كساني كه مايلند اتومبيل هاي سبز (اتومبيل هايي كه مصرف بنزين كمتري دارند) خريداري كنند، تسهيلات مالي قابل توجهي فراهم مي شود. حتي در كشور كوچك موريس استفاده از دستگاه هاي مولد حرارت خورشيدي تشويق مي شود و مصرف بي رويه پلاستيك نهي شده است. پيشرفت هايي نيز در زمينه حفاظت از محيط زيست به چشم مي خورد. به تازگي مركز هدايت محيط زيستي در اقتصاد در واشنگتن، از شركت هاي بزرگ اتومبيل سازي و نفتي نظير فورد، تگزاكو و شل خواسته است تا پيش نويس دستورالعمل مربوط به حفاظت از تنوع زيستي در عمليات استخراج نفت و گاز را تدوين كنند. همين مركز برنامه يي را براي حمايت از توليدكنندگان قهوه فراهم آورده است به گونه يي كه شيوه كشت آنها كمترين تاثير نامناسب زيست محيطي را برجاي مي گذارد. آيا واقعاً اميدي به آينده وجود دارد؟ اگرچه تلاش ها در سطح جهاني براي از ميان بردن مشكلات زيست محيطي كافي به نظر نمي رسد، اما دورنماي حل اين مشكلات براي همگان روشن تر به نظر مي رسد.

www.emagazine.com

www.enn.com
سه شنبه 29 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 169]