آب‌گرفتگی در مرکز فرماندهی

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: آب‌گرفتگی در مرکز فرماندهی

هیدروسفالی از تشخیص تا درمان

بدن انسان پر از شگفتی است. حتی در زمان عادی زندگی کردن شما و آرام نشستن شما هم اعضا و ارگان‌های مختلف بدن‌تان با یک هارمونی و نظم بی‌نظیر در حال کار کردن هستند. اما گاهی یک مشکل کوچک می‌تواند تمام این نظم را به هم بزند؛ مشکلی مانند بسته شدن یک شکاف کوچک درون مغز...
مغز مرکز فرماندهی بدن است. این ارزشمندترین عضو بدن در صندوقچه‌ای محکم و پوشیده به نام جمجه حفاظت می‌شود و به غیر از این درون این صندوقچه هم روش‌های دیگری برای محافظت از مغز وجود دارد. مثل روزنامه‌هایی که کنار یک ظرف چینی ارزشمند داخل یک کارتون می‌گذارند تا مانع ضربه خوردن آن شود، در درون جمجمه هم سیستم مشابهی وجود دارد. ترشح مایع مغزی نخاعی که از عروق مغزی به داخل جمجمه و بطن‌های مغزی ترشح می‌شود، به غیر از سیستم ایمنی و تغذیه و یا شستشوی سلو‌ل‌های مغزی، کنترل فشار داخل مغز و نخاع را هم تامین می‌کند اما گاهی در اثر حوادث مختلفی مسیر تخلیه این مایع مسدود می‌شود و با افزایش ترشح مایع به داخل مغز بیماری خاصی به نام هیدروسفالی به وجود می‌آید.

● هیدروسفالی چیست؟
کلمه هیدروسفالی از ریشه دو کلمه یونانی هیدرو به معنی آب و سفالوس به معنی سر است و در اصطلاح یعنی آب درون‌سر. مسیر حرکت مایع مغزی‌نخاعی از اطراف مغز به درون بطن‌های مغزی و سپس از یک شکاف باریک به قسمت قاعده مغز و از آنجا به اطراف نخاع است. هنگامی که به هر دلیلی تعادل بین ترشح مایع مغزی‌نخاعی و تخلیه و بازجذب آن به خون به هم بخورد، هیدروسفالی به وجود می‌آید. به غیر از مسایل ژنتیکی و بعضی مشکلات مادرزادی، مسایلی مثل آسیب به سر، خون‌ریزی‌های مغزی، عفونت مثل مننژیت و یا تومورهای مغزی می‌توانند با مکانیسم‌های مختلف (بستن مسیر تخلیه، یا ترشح بیش از حد) باعث افزایش مایع مغزی نخاعی درون جمجمه شوند. اما شایع‌ترین علت هیدروسفالی و معروف‌ترین آن، علت مادرزادی است که معمولا یک مورد از هر پانصد مورد تولد را درگیر می‌کند. هیدروسفالی مادرزادی اغلب زمینه ژنتیک دارد و یا نقصی در جریان تکامل سیستم عصبی جنین باعث آن می‌شود اما مشکلاتی مثل خون‌ریزی‌های مغزی هنگام زایمان و عفونت مادر هم هیدروسفالی را به وجود می‌آ‌ورند.

● چه علایمی دارد؟
علایم هیدروسفالی بسته به سن بیمار متفاوت است. سیر بیماری و نوع تطابق هر فرد با هیدروسفالی هم در بروز علایم تاثیر دارند. مثلا در نوزادان که جمجمه هنوز نرم است و شکل نگرفته است، افزایش فشار داخل جمجمه باعث بزرگ‌تر شدن آن می‌شود (شکل معروف هیدروسفالی). بطن‌های مغزی نوزادان هم قابلیت تطابق بیشتری دارد اما به طور کلی علایم این بیماری از همان فشار بر سلول‌های مغزی به وجود می‌آید. در نوزادان، استفراغ، بی‌خوابی، تحریک‌پذیری، پایین‌ رفتن چشم‌ها و تشنج از علایم شایع‌اند. اما در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان چون جمجمه قابلیت تغییر ندارد، سردرد، تهوع و استفراغ، تورم اعصاب ته چشم، دوبینی یا تاری‌دید، اختلال تعادل، اختلال در راه رفتن، بی‌اختیاری ادرار، خستگی شدید، تحریک‌پذیری و یا حتی اختلالات مزمن‌تری مثل تغییر شخصیت یا از دست رفتن حافظه و همچنین دمانس ممکن است به وجود بیاید.

● روش تشخیص و درمانش چیست؟
معمولا هیدروسفالی‌ خفیف که هنوز جمجمه تغییر نکرده است براساس علایم‌ عصبی و معاینات پزشکی و سپس انجام سونوگرافی از بطن‌های مغز تشخیص داده می‌شود. تشخیص قطعی این بیماری انجام سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی از مغز است که در آن شکل بطن‌های مغزی و میزان مایع مغزی‌نخاعی مشخص می‌شود.
روش‌ها و تکنیک‌های جدیدی وجود دارند که می‌توانند شکل هیدروسفالی مادرزادی را از همان دوران جنینی تشخیص دهند. روش تشخیص هیدروسفالی براساس تصمیم پزشک و با توجه به سن، علایم بالینی و حدس در مورد علت بیماری انتخاب می‌شود.
هدف اصلی در درمان هیدروسفالی کاهش فشار مایع مغزی‌نخاعی است. این کار معمولا توسط روش‌های جراحی و با استفاده از وسیله‌ای به نام شانت انجام می‌شود که مایع مغزی‌نخاعی اضافه را از درون جمجمه به ناحیه‌ای دیگری در بدن که مایع بتواند در آنجا جذب شود، منتقل می‌کنند. در واقع شانت مثل یک ناودان می‌ماند که مایع اضافه را در جایی دیگر (مثلا درون قفسه سینه یا درون فضای شکمی) تخلیه می‌کند.
یک روش درمان خاص هم وجود دارد که در آن با کمک دوربین‌های میکروسکوپی جراح حفره‌ای در کف بطن سوم مغزی‌ ایجاد می‌کند تا مایع از آنجا تخلیه شود البته این روش در بعضی افراد خاص کاربرد دارد. به غیر از این روش‌های درمانی، در درمان هیدروسفالی، علت اصلی به وجود آورنده بیماری هم باید برطرف شود. مثلا تومور مغزی که در صورت امکان باید برداشته شود.

● پیش‌آگهی بیماران چگونه است؟
آینده بیماران مبتلا به هیدروسفالی در مورد هر کسی کاملا متفاوت است. عوامل مختلفی می‌توانند روی پیش‌آگهی این بیماران و کیفیت زندگی آنان تاثیر بگذارند تا با توجه به علت بیماری، زمان تشخیص، روش درمان، نوع پاسخ به درمان و عوارض به وجود آمده برای هر بیماری متفاوت است.
خانواده کودکان مبتلا به هیدروسفالی باید هوشیار باشند که ممکن است در روند رشد فیزیکی و شناختی فرزندشان مشکلاتی به وجود بیاید اما این مساله برای همه بیماران صادق نیست. بسیاری از کودکانی که بیماری‌شان به موقع تشخیص و درمان شده است با اقدامات بازپروری و فیزیوتراپی و گفتاردرمانی و کاردرمانی (با توجه به نوع عوارض) توانسته‌اند زندگی عادی و طبیعی داشته باشند. این مساله با توجه به این نکته که هیدروسفالی درمان نشده می‌تواند منجر به مرگ شود، اهمیت درمان و حمایت‌های بعد از آن و میزان موفقیت آن را نشان می‌دهد و می‌تواند برای خانواده بیماران امیدبخش باشد. با درمان‌هایی مثل استفاده از شانت اگر چه در مواردی عوارضی مثل گرفتگی شانت یا عفونت را به دنبال دارند که آنها هم البته با جراحی مجدد قابل اصلاح است اما استفاده به موقع از آنها می‌تواند ضامن یک زندگی با کیفیت خوب باشد. هم‌اکنون موسسات بین‌المللی مختلفی در حال تحقیق و بررسی برای روش‌های جدید درمان، تشخیص زودتر و درنهایت جلوگیری از به وجود آمدن هیدروسفالی هستند.
بیشتر بخوانید
درباره ساختار و کارکرد مغز می‌توانید مطالب بیشتری در همین شماره در صفحه ۲۴ (اینجا مغز، صدای ما را از مرکز فرماندهی می‌شنوید) بخوانید.

● یک مورد نادر
این عکس، تصویر سی‌تی‌اسکن مغز یک آقای ۴۴ ساله فرانسوی است. قسمت‌های سیاه، مایع مغزی‌نخاعی است و حاشیه خاکستری دور آن، بافت مغزی. این آقا که متاهل و دارای دو فرزند است دچار هیدروسفالی مادرزادی بوده و در ۱۴ سالگی بعد از آنکه شانت مغزی‌اش آسیب دید جراحان آن را خارج کردند و دیگر وی درمانش را ادامه نداد. به مروز زمان و با بزرگ شدن بطن مغزی، بافت مغز وی تحلیل رفت و در جاهایی حتی به اندازه یک صفحه نازک شد. پزشکان با مشاهده تصویر مغز وی کاملا شگفت زده شدند. بررسی‌ها نشان داد بهره‌ هوشی این مرد حدود ۷۵ درصد بوده است اما وی از نظر ذهنی عقب‌افتاده به حساب نمی‌آید.
دکتر مونکه، پزشک این مرد، می‌گوید: «ما از این اتفاق می‌فهمیم که اگر یک مشکل در گذر زمان و به‌طور مزمن به وجود بیاید مغز می‌تواند تا حدودی خود را با آن تطبیق دهد.»

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 272]