مفاهيم علوم تربيتي/‌١ جهاني شدن و تعليم ‌و تربيت

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: مفاهيم علوم تربيتي/‌١ جهاني شدن و تعليم ‌و تربيت

خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: مسائل راهبردي ايران

اشاره:
آن چه كه در پي مي‌آيد، ويرايش نخست مقاله‌ي «جهاني شدن و تعليم و تربيت » است؛ از مجموعه‌ي متون آموزشي مفاهيم علوم تربيتي، ويژه‌ي خبرنگاران سياستي و سياست‌پژوهان در بخش آموزش و پرورش و آموزش عالي كه در سرويس مسائل راهبردي دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران، تدوين شده است.
اين مقاله سعي مي‌كند ضمن توصيف پديده‌ي جهاني شدن در تعليم و تربيت، به توضيح درباره‌ي اصول حاكم بر جهاني شدن تعليم و تربيت، چالش‌هاي پيامد اين پديده و نسبت فرهنگ و تعليم و تربيت در اين فرآيند بپردازد.
سرويس مسائل راهبردي ايران، آشنايي با مفاهيم تخصصي در هر حوزه را مقدمه‌ي ايجاد يك عرصه‌ عموميبراي گفت وگوي دانشگاهيان وحرفه‌مندان با مديران وسياست‌گزاراندرباره‌ي سياست‌ها و استراتژي‌ها و برنامه‌ها در آن حوزه مي‌داند و براي آشنايي خبرنگاران و دانشجويان سياست‌پژوه در حوزه‌هاي تخصصي، اقدام به تدوين و ارائه‌ي متون آموزشي در تمامي حوزه‌هاي تخصصي مي‌كند.
مجموعه‌ي مقالات ارائه شده در رشته‌ي علوم تربيتي با ادبياتي غير تخصصي مفاهيمي تخصصي را براي خواننده توضيح مي‌دهند كه با استفاده از آن تا حدودي مي‌توان به ارزيابي سياست‌گذاري‌هاي توسعه‌ي آموزشي و سياست‌گذاري‌هاي توسعه‌ي دانش و فناوري در علوم تربيتي پرداخت.
تعريف ساده‌ي واژه‌هاي تخصصي‌، قبل از استفاده از آن ها در هر مقاله امكان درك مطلب را براي هر خواننده‌اي با هر تخصص و دانشي فراهم مي‌كند.
سرويس مسائل راهبردي ايران [email protected] ضمن اعلام آمادگي براي بررسي دقيق‌تر نياز‌هاي خبرنگاران و سياست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندي خود را براي دريافت پيشنهادات و مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در اين باره اعلام مي‌كند و اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران ضمن مستندسازي تاريخ سياست‌گذاري و نظارت عمومي بيشتر بر فرآيند سياست‌گذاري عمومي، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت فرآيند سياست‌گذاري در حوزه‌هاي مختلف تخصصي شود.
سرويس مسائل راهبردي ايران از همكاري دانشجويان و متخصصان علوم تربيتي براي ارائه‌ي عناوين جديد مقالات و يا تكميل يا ويرايش هر يك از مقالات ارسال شده استقبال مي‌كند.

جهاني شدن و تعليم ‌و تربيت

مفهوم جهاني‌شدن يا جهاني‌سازي در دهه اخير با مباني نظري متفاوت و زواياي فكري گوناگون مورد توجه قرار گرفته است. اين مفهوم پديده‌اي چند بعدي است و نتايج قهري آن بسياري از اركان ارزشي جوامع را متاثر مي‌سازد.

امروزه جهاني شدن به صورت فزاينده‌اي اشاره‌اي دارد به فرآيند‌هايي كه از طريق آن‌ها تصميمات اتخاذ شده در يك بخش مثل تعليم و تربيت، مي‌تواند پيامدهاي قابل ملاحظه‌اي را براي افراد و جوامع در دورترين نقاط داشته باشد. جهاني شدن تعليم و تربيت و يادگيري جهاني از نمادهاي تاثير پديده جهاني شدن بر تعليم و تربيت است؛ چراكه جهاني‌شدن قدرت تغيير ساختار برنامه درسي و محيطي را كه نظام‌هاي آموزشي در آن قرار دارند، دارا است. اين مقاله در پي پاسخ به چند سوال اساسي در مورد تاثير جهاني شدن بر مولفه‌هاي اساسي تعليم و تربيت است؛ ازجمله: چه نسبتي ميان جهاني شدن و تعليم و تربيت وجود دارد؟ اصول حاكم بر تحولات جهاني تعليم و تربيت كدامند؟ پيامدهاي چالش برانگيز جهاني شدن براي تعليم و تربيت چيست؟

بنابراين هدف ما در اين بررسي تبيين اثرات و پيامدهاي چالش‌برانگيز جهاني شدن براي تعليم و تربيت است.

جهاني شدن

جهاني‌شدن كه در زبان فرانسه mondialisatiou و در زبان انگليسي Globalization است كه عبارت از روندي چندشكلي كه وابستگي متقابل ميان‌منطقه‌اي جهان و جنبه‌هاي زندگي اجتماعي را به وجود مي‌آورد ( طاهرزاده، 1380، ص 95).

واژگان كليدي

جهاني شدن اقتصادي:

در اين بعد از جهاني‌شدن هدف تاثيراتي است كه جهاني‌شدن در تجارت، توليد، سرمايه‌گذاري و بازار كار به‌جا مي‌گذارد ( 1998 ، waters).

جهاني شدن فرهنگي:

در اين مقوله، مسايل فرهنگي جهاني شدن باعث تحولاتي چند مي‌شود كه اين تحولات شامل قومي، مهاجرت، نحوه انتشار اطلاعات و نحوه برخورداري با مسايل اعتقادي مي‌شود ( 1998 ، waters).

آموزش و پرورش:

آموزش و پرورش فعاليتي است مداوم، جامع و براي همه، براي رشد و تكامل انسان، غناي فرهنگي و تعالي جامعه، كه البته در اينجا منظور آموزش و پرورش رسمي است كه عبارت است از آموزش منظم كه معمولا در مدارس و ديگر موسسات آموزشي صورت مي‌گيرد ( صفوي، 1375، ص 12).

اهداف تعليم و تربيت:

هدفهاي آموزشي بيان نتايج مطلوبي است كه از مشاركت دانش‌آموزان در يك فرصت يادگيري از فرصتهاي فراهم شده در نظام آموزشي حاصل مي‌شود ( شعباني وركي،‌ 1379، ص 29).

محتواي تربيتي:

محتوا اصول و مفاهيمي هستند كه به شاگردان ارائه مي‌شود تا ورود آنان را به فعاليت‌هاي آموزشي ميسر و رسيدن آنان به هدفهاي اجرايي را امكانپذير سازد. محتواي آموزشي بايد بر اساس هدفهاي آموزشي معين تهيه و تنظيم گردد (شعباني، 1377 ، ص 20 ).

روشهاي تربيتي:

به مجموعه قوانين منظمي كه علم براي رسيدن به هدف با توجه به شرايط و امكانات اتخاذ مي‌كند، روش تربيتي گويند ( شعباني، 1377، ص 269).

تحولات جهاني در نظام تعليم و تربيت:

چالش‌هايي كه مراكز تعليم و تربيت در فرآيند جهاني‌شدن با آن مواجه هستند و نمي‌توانند نسبت به اين چالش‌ها بي تفاوت باشند؛ اهم اين تحولات و چالش‌ها عبارتند از:

1 ـ حذف محدوديت‌هاي فيزيكي كلاس درس

2 ـ حذف محدوديت‌هاي زماني كلاس درس

3 ـ افزايش فرصت‌هاي آموزش و يادگيري ديجيتالي، الكترونيكي و اينترنتي

4 ـ افزايش سخت‌افزارها و نرم افزارهاي آموزش و يادگيري

5 ـ افزايش سايت‌ها و پايگاه‌ داده‌هاي آموزش و يادگيري

6 ـ افزايش امكان آموزش و يادگيري تيمي و جمعي در مقياس ملي و جهاني

7 ـ ترويج نقش تعاملي يادگيري و ياددهي بين معلم و شاگرد و در بين خود فراگيران، و تبادل دانش و انديشه با استفاده از تكنيك‌هاي شبيه سازي، سناريوسازي و ايفاي نقش و با تاكيد بر يادگيري فعال

8 ـ گسترش فرهنگ خودآموزي، از هم‌آموزي و به‌هم‌آموزي و دادن بازخوردهاي متقابل

9 ـ تلاش بيشتر در جهت پر كردن شكاف دانايي فراگيران در پيوستار داده تا خرد، با تاكيد بر كسب دانايي‌هاي مبتني بر تجربه و عمل (ربيعي، ص 64)

جهاني شدن و تعليم و تربيت

چالش‌هاي معرفت‌شناختي و اجتماعي جهاني‌شدن، تاثيرات و دلالت‌هاي قابل توجهي در زمينه تعليم و تربيت خواهد داشت. اين از آن‌رو است كه تعليم و تربيت، هم با مقوله دانش و هم با مقوله اجتماع در ارتباط عميق و تنگاتنگي قرار دارد.

ديدگاه‌هاي ليوتار در مورد فرايند بيروني شدن دانش درجريان انقلاب اطلاعات، وي را به اين نتيجه مي‌رساند كه در اين شرايط تعليم و تربيت به منزله فعاليتي كه با عجين كردن دانش در وجود افراد سر و كار دارد، ناممكن است. اين اصل قديمي كه كسب و تحصيل دانش از تعليم و تربيت يا پرورش اذهان، يا حتي تعليم وتربيت افراد جدايي ناپذير است، در حال منسوخ شدن است و حتي منسوخ‌تر هم خواهد شد" ( ليوتار، ترجمه نوذري، 1380، ص 63)

به عبارت ديگر، هنگامي‌كه معادله ( دانش = اطلاعات ) دانش، تنها به صورت اطلاعات كمي درآيد در آن صورت دانش، رابطه‌اي هم‌ذات با تعليم و تربيت در شكل جمعي و فردي آن نخواهد داشت؛ بلكه تنها ابزار و كالايي قابل مبادله خواهد بود. به همين دليل است كه وي از بحران مشروعيت دانش در عصر اطلاعات سخن گفته است.

براي آن‌كه بتوانيم در تعليم و تربيت، مواجهه‌اي مناسب با چالش‌هاي برخاسته از عصر اطلاعات و جهاني شدن داشته باشيم، لازم است به نكات اساسي زير توجه كنيم و آن‌ها را در سياستگذاري و تدوين برنامه‌هاي درسي رعايت كنيم.

1ـ توجه به انواع مختلف دانش و پرهيز از فروكاستن آن‌ها به اطلاعات

2ـ پرورش خيال ورزي يا خلاقيت

3 ـ گسترش مطالعات بين رشته‌اي

4 ـ مرتبط ساختن اجتماع‌هاي مجازي به اجتماع‌هاي واقعي

پيامدهاي چالش برانگيز جهاني شدن براي تعليم و تربيت

جهاني‌شدن به معني ظهور يك نظام جهاني در عرصه اقتصاد، سياست و اجتماع، مشكلاتي را در عرصه‌هاي فوق از جمله تعليم و تربيت به وجود مي‌آورد. چنان‌كه جهاني‌شدن، انتظارات جديدي را از نظام‌هاي آموزشي ملي در زمينه‌هايي چون انتقال آگاهي، تحول توانمندي‌ها و شكل دادن نظام‌هاي ارزشي به وجود مي‌آورد. البته جهاني‌شدن بيشترين تاثير خود را ابتدا روي تعليم و تربيت خارج از مدرسه ( تعليم وتربيت غير رسمي ) به جاي مي‌گذارد.

شايد مشكلات جهاني تا حدي نيازمند بين‌المللي‌شدن تعليم و تربيت باشد. تا آنجا كه بتواند ارزشها و ملاك‌هاي مشتركي از آگاهي را برقرار كند. ولي نظام‌هاي آموزشي محلي چنان گرايشي را نشان نمي‌دهد.

تاثير جهاني شدن درمورد آموزش عالي شامل حركت به سوي يكپارچگي نيازها در جهت مدارك حرفه‌اي و در نتيجه استانداردكردن برنامه مراحل تحصيلي مي‌باشد.

پيمانهاي متعددي در جامعه اروپايي منعقد شده كه از موسسات خواسته‌اند تا در پي يكپارچگي برنامه‌ها بوده و تعريف‌ خود را از حرفه‌هايي كه تعليمات لازم را براي آنها فراهم مي‌كند، اصلاح نمايند. پيشنهادهاي مبني بر تمركززدايي آموزش با ارائه قول پيشرفت جهاني همراه بود و به همين دليل تمركززدايي توسط يونسكو، بانك جهاني و ديگر سازمان‌هاي چند جانبه و دو جانبه، تشويق و ترويج شد ( هوروات، 1990).

چگونگي تاثير جهاني شدن بر نظام‌هاي آموزشي را مي‌توان با بررسي ميزان اصلاحاتي كه متوجه تمركززدايي است، مطالعه كرد. قلمرويي چون سازماندهي نظام‌هاي آموزشي، چگونگي آموزش و تدوين محتواي آموزشي از جمله مواردي هستند كه از جهاني شدن تاثير مي‌پذيرند ( مك گين، 1997).

"لوئيس رتيناف" به خطر تاثير جهاني‌شدن نظام‌هاي آموزشي اشاره مي‌كند و معتقد است كه در عصر جهاني شدن تعليم و تربيت هر چيزي مي‌تواند اتفاق بيفتد. از جمله، بروز مشكلاتي پيرامون هويت افراد و گروه‌ها، عدم تحقق كامل اجتماعي در يك فضاي ناامن، فردگرايي و رشد فقر ، همچنين جهت‌گيري تعليم و تربيت به سمت برنامه‌هاي كوتاه‌مدت؛ درحالي‌كه تعليم و تربيت يك برنامه بلندمدت است. (تورس، 1998)

البته بين‌المللي‌شدن تعليم و تربيت از نظر بعضي از انديشمندان يك واقعيت تحولي ـ تاريخي اجتناب ناپذير است. چنانچه "كر" (kerr)تاريخ تحول نظام آموزش عالي را در سه مرحله نشان مي‌دهد: مرحله اول، هم گرايي بود؛ كه ويژگي آموزش عالي در قرون وسطي و طي رنسانس بود. دانشگاه‌ها در آن دوران به‌دليل جهاني‌بودن تحقيقات دانشگاهي‌، جامع بودن برنامه‌ها و تركيب بين‌المللي دانشجويان، به معني واقعي بين المللي بوده‌اند.

مرحله دوم دوره واگرايي است كه از سال 1800 تا جنگ جهاني دوم را پوشش مي‌دهد. آموزش عالي در اين زمان متوجه منابع ملي و هويت‌هاي ملي بوده است.

مرحله سوم: مرحله تجديدگرايي مي‌باشد. اين مرحله پس از جنگ دوم جهاني آغاز شده و آن بازگشت بر جهاني شدن و بين المللي شدن است كه تحت تاثير كليه عوامل خارجي و داخلي صورت مي‌گيرد ( كاستلز، 1998).

البته اثرات جهاني شدن مستقيما و صرفا به نظام‌هاي آموزشي و تحول در آن‌ها محدود نمي‌شود. چرا كه تاثيرات خواسته و يا ناخواسته جهاني شدن نه تنها به وسيله تغيير نظام‌هاي آموزشي بلكه با تغيير محيطي كه نظام‌ها در آن عمل مي‌كنند، نيز به وجود مي‌آيد. مثلا ويدئو، توريسم، پخش تلويزيوني توسط ماهواره به نحوي مستقل از خواست اولياء فرزندان عمل مي‌كنند. آنها تصورات و اطلاعاتي را به همراه دارند كه مي‌توانند آگاهي‌ها، مهارت‌ها و ارزش‌ها را درست همانند آموزگاران در مدرسه منتقل كنند. اين رسانه‌ها به شركت‌هاي چندمليتي تعلق دارند كه تقريبا در همه جا مي‌توانند وارد شوند و هيچ كشوري از آنها در امان نيست و لازم هم نيست كه حتما ارتباطي بين محتواي آن‌ها و محتواي مباحث نظام آموزشي وجود داشته باشد.

تاكيدي كه بر تعليم و تربيت و نقش آن در خدمت به منافع جهاني شدن بازار آزاد مبذول مي‌گردد، خود موجب حركت‌هايي شده كه در نهايت فقيرترين بخش‌هاي جهان را به زير كشيده و بدين ترتيب آن‌ها را بيش از پيش وابسته به غرب كرده است. اين وابستگي بيشتر خود را در عرصه فرهنگ كه خود يك مقوله تعليم و تربيتي است، نمايان مي‌سازد. جهاني سازي فرهنگي ( به تبع آن تعليم وتربيت ) نه تنها فرهنگ‌هاي گوناگون جهان را به انسان نشان مي‌دهد، بلكه فرهنگ مدني نويني پديد مي‌آورد كه فرهنگ‌هاي پويايي ملي را به فرهنگ‌هاي فولكوريك، تفريحي و تاريخي تبديل مي‌كند. به‌اين‌ترتيب هر فردي شاهد آن خواهد بود كه آن فرهنگ‌هاي زنده و پويا رفته‌رفته در موزه‌ها جا گرفته و ارزش خود را از دست مي‌دهند و انسان‌ها خود به خود در درك فكري، اخلاقي و روحي خويش به فرهنگي گرايش مي‌يابند كه ساخته و پرداخته رسانه‌هاي تبليغاتي است. فرهنگي كه مد روز است و با تغيير بازار تغيير مي‌كند. ( غليون، 1378)

اصول حاكم بر تحولات جهاني آموزش و پرورش

عمده‌ترين اصولي كه در تحولات نوين آموزش و پرورش مي‌توان از آن‌ها نام برد و به اعتقاد صاحب‌نظران حال‌انديش تعليم و تربيت بايد هر گونه برنامه بنيادين اصلاحي در قلمرو آموزش و پرورش را بر آن‌ها استوار كرد، عبارتند از:

1ـ اصل بهره‌گيري از آراء و عقايد نظريه‌پردازان تربيتي در برنامه‌ريزي اصلاحي آموزش و پرورش

2ـ اصل توجه به پژوهش‌هاي تربيتي و پيوند آن با برنامه‌ريزي آموزشي

3 ـ اصل مشاركت بخش خصوصي و مردم در تامين اعتبارات مالي و امكانات مورد نياز اصلاحات آموزش و پرورش

4 ـ اصل توجه به جامع‌گرايي در طراحي برنامه‌هاي اصلاحي آموزش و پرورش

5 ـ اصل توجه به تمركز آموزش و انتظام‌بخشي به فرآيند آموزش و پرورش

6 ـ اصل توجه به تمركز و هدايت فعاليت‌هاي اصلاحي آموزش و پرورش از قاعده به‌سوي راس هرم آموزش

7 ـ اصل پذيرش گسترگي كمي و كيفي هماهنگ در برنامه‌هاي اصلاحي آموزش و پرورش

8 ـ اصل توجه به گزينش، تربيت و استخدام معلمان به عنوان عامل متقدمي در برنامه‌هاي اصلاحي آموزش و پرورش

9 ـ اصل توجه به همگامي آموزش و پرورش با علوم و فنون جديد

10 ـ اصل توجه به ارتباط دنياي تحصيل با شرايط واقعي دنياي كار از طريق گسترش آموزش‌هاي فني و حرفه‌اي ( آقازاده، ص 27 - 19 )

نسبت ميان فرهنگ و تعليم و تربيت

نخستين نسبتي كه ميان فرهنگ و تعليم و تربيت قابل طرح مي‌باشد را در برخورداري دانش و معرفت از ريشه‌هاي فرهنگي و بومي مي‌توان جستجو كرد. نبايد ترديد داشت كه دانش، ‌پژوهش علمي و ترويج و تعليم آن در هر جامعه‌اي به آبشخورهاي فرهنگي مرتبط است ( داوري، 1382 ) در اين نسبت يعني برخورداري نظام‌هاي آموزشي از زيربنا يا بنياد فرهنگي، بايد موضوع جهاني‌شدن را تا حدود زيادي منتفي يا ممتنع دانست. چرا كه تكثير و تنوع فرهنگي پديده‌اي ماندگار است.

نسبت دومي كه مي‌توان ميان فرهنگ و تعليم و تربيت در نظر گرفت رسالت نظام‌هاي تعليم و تربيت در فراهم آوردن زمينه استمرار اشكال بارز و به‌رسميت‌ شناخته‌ شده فرهنگ انساني است ( لانگر، 1957). در اين نسبت يعني ماموريت فرهنگي تعليم و تربيت در استمرار اشكال بارز و به رسميت شناخته شده فرهنگ انساني، بايد گفت جهاني شدن امري مطلوب و خواستني بوده و در سايه اصلاحاتي كه بايد در يك ائتلاف سراسري و جهاني در نظام‌هاي آموزش و پرورش به اجرا گذاشته شود، قطعا دست يافتني نيز خواهد بود.

نسبت سوم ناظر به رسالت انتقال فرهنگي است ( مهر محمودي، 1379) اين نسبت به فرهنگ مشترك ( جهاني ) انساني مربوط مي‌شود و ماموريت دستگاه‌هاي تعليم و تربيت به تمهيد و تدارك برنامه‌ براي تعبيه و استقرار اين فرهنگ در نسل جديد يا تربيت شهروند جهاني خلاصه مي‌شود.

تدوين: مريم شيربيگي

دانشجوي كارشناسي ارشد علوم تربيتي(تاريخ و فلسفه آموزش وپرورش)،دانشگاه الزهرا
خبرنگار علوم تربيتي سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران

منابع و ماخذ

1 ـ ربيعي، خدايار ( 1383 )، مجموعه مقالات اولين همايش ملي جهاني شدن و تعليم و تربيت، تهران ، انتشارات وزارت امور خارجه

2 ـ آقازاده، احمد، ( 1383 )، مجموعه مقالات اولين همايش ملي جهاني شدن و تعليم و تربيت، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه

3 ـ داوري، رضا ( 1382 ) ، فرهنگ و تعليم و تربيت، نشر نامه فرهنگ، ويژه‌نامه آموزش و پرورش و فرهنگ شماره 45

4 ـ صفوي، امان الله ، كليات روشها و فنون تدريس، انتشارات معاصر ، 1375

5 ـ شعباني وركي، رويكردهاي ياددهي، يادگيري، انتشارات آستان قدس رضوي، چاپ اول، 1379

6 ـ شعباني، حسن، مهارتهاي آموزشي و پرورشي، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه‌ها، چاپ هشتم

7 ـ ليوتار، ژان فرانسوا، وضعيت پست مدرن، گزارشي درباره دانش، ترجمه حسين‌علي نوذري( 1380 )، تهران، گام نو

8 ـ ميلر، جي پي ، نظريه‌هاي برنامه‌ درسي، ترجمه محمود مهر محمودي ( 1379 ) تهران، انتشارت مدرسه

9 ـ غليون، برهان، جهاني‌سازي و گفت‌وگوي تمدن‌ها، ترجمه باقري ( 1378 ) روزنامه كيهان

10- Hanger, ss, (1957). Problem of Art. . charles scribners sons, new yourk

11- Horrvath.A (1990) globalization of Educational chonce: Eastern Europe. Prospect. Vol . xx. N. Z . P.199

12- Mc Ginn. N ( 1897). The impact of Globalization on national Education systems. prospect . xx v ll. No 1 march.P.208

13- Gastes. S (1999) Globalization and migration international social science journal June.p.156

14- Torres . A(1998) Democracy. Education and multiculturalism comparative Education Review.Vol.42.No.4.P.45

15- wathers. Globalization. Peregamon(1998)

انتهاي پيام
شنبه 19 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1735]