انجمن‌های ادبی از آغاز شعر فارسی دری تا سال ۱۳۳۵

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: در این مقاله، نگارنده بر آن است که چگونگی تشکیل انجمن‌های ادبی را در ایران از آغاز شعر فارسی دری در بازجُستی هر چند کوتاه در قلم آرد و بدین نکته اشارت کند که نخستین تشکل انجمن‌های ادبی در دربارهای سلاطین فرصت ظهور یافته است و شاعران اگر چه در مواردی در مدح سلاطین راه مبالغه پیموده‌اند، لیکن نقش حساس آنان را در نگاه‌داشت زبان فارسی و استقلال ملی و مذهبی نادیده نتوان گرفت.

افزون بر دربارهای سلاطین و رجال سیاسی، این انجمن‌ها در منازل ادبا و شاعران و در قرون متأخر در قهوه‌خانه‌ها تشکیل می‌شده است.

مقدمه:

انجمن‌های ادبی از آغاز شعر فارسی دری تا سال 1335شاعری جز طبع روان، ذوق خلاق را می‌طلبد و نویسندگی مایه علمی فراوان را. بنابراین قواعد و رموز و ظرایف شاعری و نویسندگی، لایق آموختن است و فراگیری. شاعران در دو سوی متفاوت جای دارند. این سویی‌ها در بیابان «یتبعهم الغاوون» سرگردانند و بر آن سویی‌ها «الّا الذین آمنوا» فرو خوانند.

ازاواخر دوره طاهریان که نخستین نمونه‌های شعر عروضی به زبان فارسی دری فرصت ظهور یافت، خواه ناخواه شاعران را «انجمنی» می‌بایست بود.
نام حنظله بادغیسی که ظاهراً وی را دیوان شعری هم بوده است، از سرایش شعر عروضی در آن ایام حکایت دارد. اگر چه طاهریان را به زبان و فرهنگ ایرانی چندان علاقه‌ای نبوده است؛ چه گفته-اند که عبدالله طاهر کتابی را که حاوی قصّه «وامق و عذرا» بوده در آتش سوخته است.
از اشعار فیروز مشرقی و محمود ورّاق، ابیاتی ضبط تذکره‌هاست؛ گفته مؤلف «تاریخ سیستان» دربارهمحمد بن وصیف سیستانی، دبیر رسایل یعقوب لیث که «اول شعر پارسی‌ اندر عجم او گفت، و پیش از او کسی نگفته بود» (تاریخ سیستان، ۲۱۰) دور از مسامحه نتواند بود. اگر چه استاد فقید، دکتر ذبیح‌الله صفا در اثبات آن با پژوهشی عالمانه بحث فرموده‌اند (صفا، دکتر ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۱، ص ۱۶۶). اقوال گذشتگان گاهی پژوهندگان را به پرتگاه گمراهی می‌کشاند؛ هم‌چنان‌که قول صاحب «لباب الالباب» که آدم صفی را نخستین کسی دانسته است که سخن را در سلک نظم آورده از آن مقوله است. و نوشته مصنف «تذکره شام غریبان» را که بر همان عقیده رفته است اعتبار نیست « نرائن شفیق، تذکره شام غریبان، ص ۱۶». در همه اقوالی که در مأخذ کهن درباره نخستین شاعر جهان و یا نخستین شاعر زبان فارسی آمده است، به سبب احساسات رقیق و عواطف عمیق نویسندگان آنها احتمال خلط و تحریف و تصرف بسیار تواند رفت, چه در برخی از این مأخذ، نمونه‌ی سادگی فکر و بیان، جالب نظر است و در برخی دیگر درشتی و خشونت لفظ و معنی مشهود. گاهی اوزان اشعار بازمانده شاعران در ترازوی عروض سخته و مستقیم نیست و زمانی سکته و وقفه در آنها نشانه گویای ابتدایی بودن اشعار و استقامت وزن جز با کشش اصوات به صلاح باز نتواند آمد (زرین کوب، دکتر عبدالحسین، از گذشته ادبی ایران، ص ۲۱۷).
کثرت شعرا در دربار سامانیان نشان می‌دهد که غالب آنان، خود از درک معنی و لطف جمال شعر بهره‌مند بوده‌اند. تأثیر قصیده «بوی جوی مولیان» رودکی در پرده عشاق در طبیعت امیر نصر سامانی که بی‌موزه پای در رکاب خنگ نوبتی آورد و روی به بخارا نهاد (نظامی عروضی، چهار مقاله، ص۵۲) نشانه‌ای است از گرمی بازار شعر در دربار سامانیان و از داستان مجلس امیر نصر، که در قصیده نونیّه این شاعر آمده است، علاقه این امیر به شعر و ادب پارسی و تشکیل مجالس شعر ادراک تواند شد؛چه بلعمی وزیر امیر نصر به پیشنهاد او، ذوق رودکی را به نظم کلیله و دمنه برانگیخته است.
اواخر دوره طاهریان که نخستین نمونه‌های شعر عروضی به زبان فارسی دری فرصت ظهور یافت، خواه ناخواه شاعران را «انجمنی» می‌بایست بود.تشویق و حمایت امرای سامانی و تشکیل محافل شعر و شاعری و پیدایش نمونه بسیاری از شعرای خوش قریحه و پرمایه چون شهید بلخی ، ابوالحسن مرادی ، رودکی ، دقیقی ، کسایی و بسیاری دیگر در دربار سامانیان، پایه سخن را در روانی و پرباری و استواری بدانجا رسانید که طرز آنان در شاعری نمونه و سرمشق شاعران ادوار بعد گردید؛ و چه بعدها عنصری و فرخی شیوه شاعری آنان را شایسته پیروی یافتند. این تأثیر را در اذعان عنصری توان دید

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 227]