گزارش شب چهل هفتم از شبهای بخارا

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: شب دکتر محمد معین
چهل و هفتمین شب از شب های مجله بخارا ، چهارشنبه عصر ۱۳ تیرماه با اختصاص به دکتر محمد معین در تالار ناصری خانه هنرمندان برگزار شد . این مراسم همزمان با سالگرد درگذشت دکتر معین با سخنان علی دهباشی آغاز شد :
« درباره سجایای اخلاقی و روحی زنده یاد دکتر محمد معین صدها مقاله نوشته شده است که هر کدام بخشی از سلوک و روحیه وی را به ما نشان می دهد.
از جهات علمی نیز هم معاصران و دانشجویان ایشان گفته و نوشته اند . دکتر زرین کوب درباب ویژگی های علمی و پژوهشی دکتر معین در کتاب یادداشتها و اندیشه ها چنین می نویسد : « اولین و مهمترین صفت بارزی که در دکتر معین به چشم می خورد امانت داری و دقت اوست و بدانگونه که در او بود در کمتر کسی می توان یافت . » همانطور که اشاره شد ویژگی شخصیتی دکتر معین آنچنان بود که دهخدا و نیما او را معتمد خود می دانستند و کلیه آثار خودشان را به دکتر معین سپردند. و حتی سید حسن تقی زاده نیز یادداشت های تحقیقی خود را درباره فرقه اسماعیلیه به دکتر معین سپرد.
زندگی کوتاه دکتر معین با حجم کاری که از خود به جا گذاشت تعجب همگان را برانگیخت. محمد پروین گنابادی در این زمینه گفته است : « علت بیماری وی را اغلب حمل این می کردند که کار زیاد ایشان را اینطور کرد و واقعاٌ کار مرحوم دکتر معین زیاد بود. » وقتی پزشکان انگلیسی در دوران بیهوشی دکتر معین را معاینه کردند گفتند تن خسته این مرد فرسودگی ۹۰ ساله ها را پیدا کرده است . بدن دکتر معین به اندازه یک فرد نودساله پیر بود. زیرا دهها سال ، شب و روز برای این فرهنگ و تاریخ و ادبیاتش کار کرده بود.
در اینجا به یک ویژگی بسیار مهم دکتر معین اشاره می کنم. و آن شناخت و توجه عمیق دکتر معین نسبت به ادبیات معاصر است . معمول چنین بوده که از بین استادان درجه اول ما کمتر به ادبیات معاصر توجه می کردند حتی مخالفت هایی هم ابراز می شد. از جمله معدود استادان ما دکتر معین به ادبیات معاصر گرایش و توجه خاصی داشت . ایشان با وجود تخصص خود از جمله ادبیات و متون کلاسیک از ادبیات معاصر غافل نبود . به دانشجویان خود تأکید می کرد که « افسانه » نیما و داستان های هدایت را بخوانند. عمیقاٌ معتقد به تدریس ادبیات معاصر در دانشگاه بود و با وجود حجم کارهایش شعر و داستا معاصر را دنبال می کرد و می خواند و هیچگاه همچون برخی از استادان یکجانبه مسائل را بررسی نمی کرد و شاید بتوان گفت از اولین استادانی بود که تدریس متن های فارسی را از صورت کهنه و فرسوده بیرون آورد و به معنی کردن لغت های مشکل و شرح مفهوم جمله قانع نشد . بلکه آن را با اصول زبان شناسی و لغت شناسی و دستور زبان و اصول علمی امروزی همراه کرد.
زنده یاد دکتر معین حق بزرگی بر فرهنگ و ادبیات ما دارد . فرهنگ فارسی او از یکسو ، ترجمه ها و پژوهش های ماندگارش و مقالات بسیاری که از او به یادگار مانده همگی حکایت از جاودانگی او در تاریخ زبان فارسی است و بدون شک نام او در کنار دیگر بزرگان مسلم ادب فارسی باقی خواهد ماند. »
سپس فیلمی مستند از زندگی دکتر معین ساخته منوچهر مشیری به نمایش درآمد و پس از آن دکتر علی اشرف صادقی از دکتر معین و سالهای کار در لغت نامه دهخدا یاد کرد. دکتر صادقی در بخشی از سخنان خود به این نکته اشاره داشت که برعکس هنر که هرگز کهنه نمی شود و حتی پس از گذشت سال ها و ظهور مکتب های جدید ، آثار کلاسیک همچنان دارای ارزش خاص خود هستند ، علم در گذر از دوران هر روز طرحی نو می یابد و به همین خاطر کار عالمان همیشه با منظری انتقادی رو به رو می شود. اما پژوهش ها و کار لغت نامه دکتر معین را باید در همان دوران و با همان دانشی که در آن روزگار بوده مورد بررسی قرار داد و آن گاه به ارزش کار او پی برد. و سپس به خانواده دکتر معین پیشنهاد کرد که از چاپ نازل این لغات نامه و پاره پاره شدن توسط ناشران سودجو جلوگیری کنند و نیز به چاپ حواشی که ایشان خود همان زمان بر لغت نامه نوشته و یا توسط دیگر استادان و دانشجویان و همکاران او در لغت نامه صورت گرفته همت کنند و در پایان مراتب تأسف خود را از این که جامعه ادبی ایران خیلی زود از استاد ارزنده ای چون دکتر معین بی بهره ماند ، ابراز داشت.
پس از آن متن دکتر دبیرسیاقی درباره اهمیت ایشان در ادبیات فارسی و تحقیقات ایرانی توسط بیتا رهاوی قرائت شد .
« … آغاز سال تحصیلی هزار و سیصد و نوزده و بیست را به یاد می آورم که به دانشکده ادبیات آمدم و در شعبه زبان و ادبیات فارسی نام نویسی کردم و با مروری که به برنامه دروس آن سال کردم دریافتم که تدریس تاریخ ادبیات در سال اول را که در سالهای قبل ، در هر سه سال دوره لیسانس استاد مرحوم فروزانفر بر عهده داشتند به یکی از فارغ التحصیلان دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی واگذار کرده اند. به کلاس آن درس در ساعت مقرر با همکلاسان که جمعاٌ بیست و دو نفر بودیم رفتیم و در صندلی های خود جای گرفتیم . با گشوده شدن در مردی کوچک اندام با گردن افراخته و گام های استوار به درون آمد و بر کرسی استادی قرار گرفت و شمرده و فصیح آغاز سخن کرد …. » سپس دکتر دبیرسیاقی در ادامه می افزاید « در سال تحصیلی بعد با آنکه درسی با آن مرحوم نداشتیم اما رابطه تعلیم و تعلم سال قبل و نیز سابقه همکاری ایشان با پسرعمویم موجب گردید که از محضر ایشان در دانشکده به هر بهانه سود معنوی ببرم … » و در ادامه اشاره می دارد که « .. من در لغتنامه دهخدا با مرحوم دکتر معین همکاری داشتم. در خردادماه ۱۳۲۶ بنده نیز به همکاری با آن مرحوم دعوت شدم و سبب این دعوت جز یک دو نوبت که محضر دهخدا را دریافته بودم و نیز طبع و نشر دیوان منوچهری که دهخدا آن را دیده و پسندیده بود معرفی مرحوم دکتر معین تیز تأثیر داشته است .
آرامگاه دکتر محمد معینآن همکاری که تا پایان عمر دهخدا در هفتم اسفند ۱۳۳۴ ادامه یافت و از آن پس با مرحوم دکتر معین دو سال در عمارت مجلس شوری و سپس با واگذار شدن کار به دانشگاه تهران در عمارت دانشسرای عالی تا پایان سال ۱۳۵۳ که لغتنامه به شمیران موقوفات مرحوم دکتر محمود افشار یزدی نقل مکان کرد. آنجا تمام شش روز هفته از ساعت دو تاشش بعد از ظهر مشغول کار می شدم . به این ترتیب بود که در یکی از روزهای آذر ماه ۱۳۴۶ یعنی درست پس از بیست و هشت سال و دو ماه پس از اولین آشنایی و بیست و شش سال پس از شروع همکاری در انجمن ایرانشناسی و بیست سال و شش ماه بعد از همکاری در لغتنامه دهخدا با مرحوم دکتر معین ، بطور معمول در فاصله دو تاشش بعد از ظهر در محل لغتنامه حاضر و مشغول کار بودم که خبردادند حال استاد بد شده و او را به بیمارستان آریا واقع در شمال خیابان وصال شیرازی انتقال داده اند. بلافاصله با یکی دو تن از همکاران به بیمارستان رفتیم . مرحوم دکتر یحیی مهدوی استاد فلسفه دانشگاه نیز که خبر را شنیده بودند رسیدند ، همگی به پشت اطاقی که مرحوم دکتر معین آنجا بستری شده بودند رفتیم. …. دکتر معین همینقدر مجال یافت که از حضور دکتر مهدوی و همکاران خود در لغتنامه تشکر کند و این آخرین باری بود که ایشان صحبت کرد… » و سپس در ادامه کلام از فداکاری و ازخودگذشتگی بی ریب و ریای همسر وفادار ایشان سخن گفت « که در طول پنح سال بیماری مرحوم دکتر معین از پای ننشست و شکوه ای سر نداد و با بردباری تحسین برانگیز از همسر خود مراقبت کرد و بیماری را که یارای سپاس از آن زحمات نداشت تیمارداری نمود.
وقتی از شادروان استاد همایی این بیت را شنیدم که وصف حال پرستاری است نگران حال بیمار و در همه حال مراقب احوال او وصف لحظه ای که بیمار به خواب رفته و پرستار مجال استراحتی یافته است ..
نرگسش رفت به خواب و دلم آرام گرفت چون پرستار که در خواب رود بیمارش .
اما نرگس چشم دکتر معین گویا هرگز به خواب نرفت تا همسر مهربانش لحظه ای مجال استراحت و آرامش خاطر یابد . اجر او با خدواند باد.
آرامگاه دکتر معین در آستانه و قبه برافراشته و فضای روحانی آن را که بارها در سفرهای خود به شمال زیارت کرده ام ، گواه آرامش روح اوست و شادی روانش به گفته مرحوم دهخدا که او نیز ، مانند همکار خویش آرامگاهی مستقل دارد.
مرگ هرگز برای ماضی نیست مرگ از بهر حال و آینده است
حال و آینده را توان داشتن لیک بگذشته ابد زنده است . »
در ادامه این مراسم علی اکبر جعفری به عنوان ناشر فرهنگ معین به ذکر خاطره و آشنایی با دکتر معین و چگونگی انتشار و سختی های این کار در آن زمان پرداخت. « … روز پانزده شهریور بود که به من اطلاع دادند که آقای دکتر در لغت نامه منتطر شما هستند . بلافاصله به ملاقات دکتر رفتم . پس از تعارفات نوشته ای به من داد و گفت پیش نویس قرار داد است . بخوانید اگر اشکالی نمی بینید یا نظری دارید بگویید تا از بررسی و اصلاح امضا کنیم و کار شروع شود . قرارداد مطلب مهم و پیچیده ای نداشت . صحبت بیشتر روی چند بار تصحیح و غلط گیری فرمها و آماده ساختن دو شعبه برای حروف چینی ( یکی برای حروف چینی لغات و دیگری برای حروف چینی اعلام ) و دستور ساخت ماتریس ( قالب ) برای حروف لاتین مخصوص تلفط لغات و انتخاب یک نفر به تشخیص او به عنوان رابط چاپخانه ها و حروف چینی و دفتر دکتر در « لغت نامه » و حق التألیف و میزان آن بود. …با تمام شرایط دکتر موافقت کردم و کار آغاز شد. و با آن من فکر می کردم این فرهنگ یک چلدی خواهد بود و وقتی فهمیدم که چهار جلد و نهایتاٌ شش جلد خواهد بود حالم دگرگون شد چون آن وقت ها چنین بودجه ای نداشتم. اما به هر طریق کار گذشت تا آنکه دکتر معین در بستر بیماری افتادند و کار نیمه تمام ماند و معاون ایشان آقای دکتر شهیدی کار را ادامه دادند و ۱۹ سال این کار به طول انجامید تا سرانچام تمام فرهنگ چاپ شد…. »
در پایان دکتر مهدخت معین ضمن تشکر از مجله بخارا ، شرکت کنندگان و سخنرانان با قرائت شعری از دکتر معین به بیان خاطرات و به ویژه واپسین روزهای سلامتی دکتر معین پرداخت و اینکه چگونه اشتباه تیم پزشکی منجربه از دست رفتن سلامتی همیشگی وی و سپس درگذشت پدرش پس از پنج سال اغماء شد در حالی که فقط پنجاه و اندی از زندگی او می رفت. دکتر مهدخت معین ضمن تشکر از پیشنهادهای دکتر صادقی اظهار داشت که به عنوان خانواده دکتر معین تلاش خواهند کرد به این پیشنهاد ها جامه عمل بپوشانند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 603]