آستان قدس رضوي و توسعه كالبدي- فضايي مشهد

واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: آستان قدس رضوي و توسعه كالبدي- فضايي مشهد

شماره جديد ( 23و22) ويژه كلا‌ن‌شهر مشهد، الا‌ن دست ماست. نشريه‌اي، به روال مالوف، تخصصي و پربار. در اين شماره با نوشته و آثاري از جواد مهدي‌زاده، محمدحسين جهانشاهي، ليلا‌ نوروزي، محمد صالحي‌فرد و ديگران در قالب نشريه‌اي 80 صفحه‌اي، تقريبا تمام رئوس يك تحقيق مكفي در خصوص چارچوب مطالعاتي شهرسازي اين كلا‌ن‌شهر آورده شده است؛ از پايه‌هاي تاريخي و اقتصادي توسعه تا پتانسيل‌هاي گردشگري آن. تعريف را كوتاه مي‌كنيم و تكه‌اي از گزارش را با هم مي‌خوانيم.

نقش و تاثير موقوفات و رقبات وقفي به‌ويژه موقوفات آستان قدس رضوي بر ساختار فضايي- كالبدي، شكل‌گيري و تكوين كلا‌ن‌شهر مشهد انكارناپذير است. اين تاثيرات كالبدي را از كوچك‌ترين عنصر مانند مدارس، مساجد، حمام و... تا كلا‌ن‌ترين فضاي شهري نظير بازارها، مراكز بزرگ تجاري، فرهنگي، شبكه‌هاي آبياري و فاضلا‌ب شهري و مراكز توليدي كشاورزي، صنعتي و خدماتي، باغها و مزارع مي‌توان مشاهده كرد. در مجموع مي‌توان ادعا كرد كه يكي از عوامل موثر بر نحوه توسعه كالبدي اين شهر وجود مالكيت‌هاي آستان قدس رضوي است. همان‌طور كه قبلا‌ اشاره شد ارتباط توسعه و گسترش فضايي - كالبدي و نحوه شكل‌گيري و تكوين شهرهاي اسلا‌مي با موقوفات، در دوره‌هاي مختلف تاريخي، موضوع عام و مشترك اين شهرها است؛ اما به علت وجود موقوفات وسيع و در قطعات كلا‌ن در شهر مشهد و مجموعه شهري آن شامل موقوفات آستان قدس رضوي، موقوفات غيرمتصرفي و موقوفات متصرفي، اين موضوع از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. هرچند اطلا‌عات كمي و مكاني ما از اين موقوفات اعم از نحوه اداره آنها (متصرفي يا غيرمتصرفي) و يا نوع مصرف آنها (موقوفات عامه يا موقوفات خاص) ناقص و ناكافي است، اما آنچه از منابع مختلف در اين موارد در دسترس است و مي‌توان به آنها استناد كرد، نشان مي دهد كه موقعيت و كاركرد اين موقوفات و مديريت نهاد آستان قدس رضوي بر آنها نقش مهمي در الگوي توسعه كالبدي - فضايي اين كلا‌ن‌شهر داشته و خواهد داشت. در اين مورد به اجمال به چند نكته اشاره مي‌كنيم.

براساس گزارش مهندسان مشاور ستيران در سند ، آستان قدس رضوي در درون حوزه شهري تعريف شده توسط آن مشاور مالك 10 هزار هكتار زمين است كه حدود 19 درصد از مساحت اين محدوده را شامل مي‌شود.

آستان قدس رضوي در سمت شرق و جنوب‌شرقي كلا‌ن‌شهر مشهد و در شرق رودخانه طرق، در دشت و پايه رشته‌كوه بينالود مالك حدود 10هزار هكتار زمين شامل مزرعه نمونه، مزارع طرق، گودسلوك، چهنو و خدربيگ يا محمدآباد است. (سيدي، 1383)

مساحت مزرعه نمونه حدود 7 هزار هكتار است. هر چند عوامل طبيعي، توزيع شبكه‌ها (مخصوصا بزرگراه آسيايي)، الگوهاي توسعه و در توسعه كالبد كلا‌ن‌شهر مشهد به سمت شمال و شمال‌غربي نقش داشته اما به نظر مي‌رسد همين مالكيت‌هاي يكپارچه آستان قدس رضوي در شرق و جنوب شرقي مشهد و همچنين فرودگاه مشهد، همچون سدي در مقابل توسعه اين كلا‌ن‌شهر به سمت شرق و جنوب شرقي عمل كرده است. ‌

بر اساس گزارش آستان قدس رضوي در سايت اينترنتي خود، اين نهاد مالك حداقل هزار هكتار باغ وقفي است كه حدود 68 درصد آن در محدوده طرح توسعه 25 ساله و حدود 57 درصد آن در محدوده طرح خازني قرار دارد. ‌

حرم امام‌رضا(ع) و توسعه اطراف آن در منطقه ثامن قرار دارد كه فقط مساحت محدوده حرم و توسعه اخير آن حدود 57 هكتار 155 درصد مساحت منطقه ثامن) است.

با توجه به ملا‌حظات فوق مي‌توان به برخي برداشت‌هاي مقدماتي اشاره كرد:

الف- داده‌هاي فوق همه حاكي از تسلط فضايي- كالبدي مالكيت‌هاي وقفي نهاد آستان قدس رضوي بر مركز و مراكز شهر مشهد و تاثيرات مشخص و اساسي اين مالكيت‌ها بر توسعه‌هاي پيراموني و شكل‌گيري جهات توسعه كالبدي آن است و به نظر مي‌رسد بعد از پيروزي انقلا‌ب اسلا‌مي ايران، نقش نهاد آستان قدس در اين زمينه افزايش يافته، زيرا بر اساس گزارش اين نهاد مقدار قابل توجهي از رقبات وقف دوباره شناسايي شده و به آستان قدس رضوي برگردانده شده است.

ب- وجود موقوفات گسترده اعم از متمركز و يا پراكنده در كلا‌ن‌شهر مشهد از يك طرف عاملي مثبت است زيرا موقوفات ديني بنا بر ماهيت وقف، ابدي، دائمي و غيرقابل فروش و انتقال‌هستند و در نتيجه از هرگونه دخل و تصرف خودسرانه و بدون اجازه متولي وقف مصون هستند. ماندگاري باغهاي وسيع در پهنه مركزي كلا‌ن‌شهر مشهد به علت مالكيت وقفي آنها است وگرنه احتمالا‌ تاكنون بخش‌هاي قابل‌توجهي از آنها خودسرانه و بدون برنامه تفكيك و تغيير كاربري داده شده بود. از طرف ديگر همين ويژگي موقوفات عاملي منفي است زيرا موقوفات به ويژه رقبات وقفي بنا بر ماهيت خود در مقابل دگرگوني‌هاي عميق و سريع اجتماعي- اقتصادي و فضايي- كالبدي كلا‌ن‌شهرها و تصميم‌سازي و تصميم‌گيري مديريت شهري به ويژه در حوزه برنامه‌ريزي كاربري اراضي به صورت موانع كالبدي و حقوقي قرار مي‌گيرند. تركيب بهينه اين دو كاركرد مثبت و منفي از وظايف مهم تصميم‌سازان و تصميم‌گيران كلا‌ن مشهد است. نقش نهاد آستان قدس رضوي و مشاركت فعال اين نهاد در اين زمينه بسيار اساسي و ضروري است.

انتهاي خبر // روزنا - وب سايت اطلاع رساني اعتماد ملي//www.roozna.com
------------

مشاهده خبر بعدي

------------
پنجشنبه 20 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]

[مشاهده در: www.donya-e-eqtesad.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 3215]