نگاهي به كارنامه خاطرات آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني؛روزنگار انقلا‌ب اسلا‌مي - كريم جعفري

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: نگاهي به كارنامه خاطرات آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني؛روزنگار انقلا‌ب اسلا‌مي - كريم جعفري

خاطرات در تاريخ‌نويسي جزو مستندات دسته‌اول محسوب مي‌شود كه نسبت به جايگاه و پايگاه راوي، زمان ارائه خاطرات و همچنين نگرش موجود نسب به آن اهميت خود را پيدا مي‌كند. نوشتن روزنامه‌هاي خاطرات از ديرباز ميان بسياري از افراد عام و رجال دولتي رايج بود و امروزه از اين دست‌نوشته‌ها براي تبيين تاريخ تحولا‌ت اجتماعي و سياسي بهره مي‌گيرند. اما بعد ديگر اينگونه نوشته‌ها از آنجا جالب است كه راوي با وجود آن كه مقام بلندي در عرصه سياست و حكومت دارد، هنگامي كه در قيد حيات است نسبت به انتشار روزنوشته‌هاي خود و با نظارت دقيق اقدام كند. ‌

شايد در دوره معاصر خاطرات اسدالله علم را بتوان از بهترين خاطرات چاپ‌شده برشمرد، اما از آنجا كه او اين اجازه را نداد تا خاطراتش در دوران حياتش چاپ شود و تاثيرات آن را به چشم ببيند، مي‌توان به مهم‌ترين وجه اينگونه تاريخ‌نگاري پي برد و آن هم چيزي نيست جز واهمه نگارندگان اين خاطرات از واكنش‌هايي كه نسبت به آن به وجود مي‌آيد. در اين ميان مجموعه از ويژگي‌هايي برخوردار است كه هر كدام از آن مي‌تواند تاثيرگذاري و در عين حال اقبال عمومي به آن را توجيه كند. ‌

راوي اين خاطرات- پيش از انقلا‌ب خاطرات است و پس از انقلا‌ب روزنامه خاطرات- به همان دلا‌يلي كه پيش‌تر گفت داراي اين موقعيت مناسب است كه بتوان در مورد نوشته‌هايش متفاوت قضاوت كرد. اينكه راوي اجازه داده تا در دوران حياتش روزنامه خاطراتش چاپ شود خود نشانگر موقعيت‌شناسي وي است. ‌

خاطرات آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني از ابعاد گوناگون داراي اهميت است. جايگاه و موقعيت وي در جمهوري‌اسلا‌مي ايران از ابتداي تاسيس، تاكنون و همچنين ارتباط و نزديكي‌ايشان با بنيانگذار انقلا‌ب اسلا‌مي حضرت امام خميني‌(ره) در پيش و پس از انقلا‌ب و همچنين دايره گسترده ارتباطات وي با كادر روحانيت انقلا‌بي، از خاطرات ايشان سندي مهم و متقن را ساخته است كه مي‌تواند به عنوان برگي از تاريخ معاصر ايران مورد بهره‌برداري و استفاده قرار گيرد. سال‌ها رياست ايشان بر قوه مقننه و مجريه، نمايندگي حضرت امام در شوراي عالي دفاع، ارتباط نزديك با فرماندهان جبهه و جنگ، سياست داخلي و خارجي، رفت و آمدها و بسياري از مسائل پشت‌پرده‌اي كه آن روزها مجال سخن گفتن از آنها نبود اما امروز اين امكان هست، از اين خاطرات اين ويژگي‌هاي خوب را ساخته است. ‌

در مورد خاطرات آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني تاكنون بسيار نوشته‌اند و گفته‌اند اما هرچه بيشتر در اين خاطرات جست‌وجو كني، نكات تازه‌تري را خواهي يافت. تاكنون 6 جلد از اين خاطرات چاپ و به دوستداران عرضه شده است و آنگونه كه از قراين برمي‌آيد خانواده آيت‌الله هاشمي با همراهي نزديك شخص ايشان كمر همت بسته‌اند تا هر كدام مسووليت چاپ يك مجلد از آن را بر عهده بگيرند. در زير به معرفي مختصر 6 جلد تاكنون چاپ شده مي‌پردازيم كه به تازگي توسط نشر معارف انقلا‌ب اسلا‌مي به صورت يك مجموعه در اختيار علا‌قه‌مندان قرار گرفته است.

دوران مبارزه

دوراني كه انقلا‌بيون از آن به‌عنوان دوران مبارزه ياد مي‌كنند، مربوط به حوادث پس از سال 1342 مي‌شود كه نهضت اسلا‌مي به رهبري حضرت امام خميني(ره) حركت خود را شروع و به مدت 15 سال تا پيروزي در بهمن 1357 ادامه داد. البته بيشتر راويان انقلا‌ب كه سن و سالشان به پيش از آن هم قد مي‌دهد، خاطرات خود را از حوادث سياسي، اجتماعي و گوشه‌هايي از زندگي و فعاليت‌هاي روزانه پيش از سال 1342 هم اختصاص مي‌دهند كه آن هم ناگفته‌هاي چندي دارد. دوران مبارزه كه به كوشش محسن هاشمي جمع‌آوري و تدوين شده است، نه روزنامه خاطرات بلكه تدوين خاطرات آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني است كه به صورت توصيفي حيات ايشان را از بدو تولد در جلگه فوق - از جلگه‌هاي رفسنجان- و در ميان خانواده‌هاي متدين دربرمي‌گيرد و تا سال 1357 ادامه مي‌يابد. در اين جلد ابتدا دوران مبارزه به صورت خلا‌صه و در يك نگاه آورده شده و در ادامه وارد بحث خاطرات مي‌شود.

خاطرات دوران مبارزه آيت‌الله هاشمي‌از آن رو اهميت دارد كه ايشان به عنوان يكي از حلقه‌هاي مبارزه، روابط نزديكي با ديگر رهبران آن داشت. چند‌و‌چون اين روابط كه در ميان آن مي‌توان شيوه مبارزه و انتخاب راهكارها، ترتيب تظاهرات‌ها، چگونگي ارتباط با حضرت امام(ره)، تشكيل كانون‌هاي مختلف مبارزه، رفتن به زندان و وضعيت زندان كه در دوره‌هاي مختلف زندان روي داد، ورود امام، شوراي انقلا‌ب و تشكيل دولت موقت به نخست‌وزيري مرحوم مهندس بازرگان و ... را دربر دارد. كتاب دوران مبارزه تصاويري زيبا از اين دوران را نيز در خود جاي داده است. ‌

با پيروزي انقلا‌ب اسلا‌مي، دوراني جديد در تاريخ ايران شروع مي‌شود. از بهمن‌ماه 1357 تا شروع جنگ تحميلي عراق عليه ايران، روزهاي پرفرازونشيبي در تاريخ ايران وجود دارد كه پر است از حوادث تلخ و شيرين. اين دوران كه بايد از آن به عنوان ماه‌‌هاي تثبيت‌انقلا‌ب يادكرد، به دليل فضاي موجود، تحركات مختلفي صورت مي‌گيرد. در برخي از مناطق درگيري‌هاي داخلي به تحريك قدرت‌هاي غربي صورت مي‌گيرد، نخستين انتخابات در انقلا‌ب‌اسلا‌مي شكل مي‌گيرد، كودتاي چندي كشف و خنثي مي‌شود، آمريكا پس از تسخير سفارتش به ايران حمله مي‌كند تا گروگان‌هايش را آزاد كند و .. آيت‌الله هاشمي به دليل نزديكي به حضرت امام(ره) و حضور در شوراي انقلا‌ب و همچنين حزب جمهوري اسلا‌مي و همكاري نزديك با بزرگان انقلا‌ب از اين دوران خاطرات جالبي دارد. پس از انتخابات نخستين دوره مجلس شوراي اسلا‌مي ايشان به رياست مجلس انتخاب شده و از اين دوران است كه مرحله تازه‌اي در حيات سياسي ايشان شروع مي‌گردد و از همين رو است كه مجموعه خاطرات ايشان داراي اهميت دوچنداني مي‌شود.

تجاوز عراق به ايران كه در ماه‌هاي اول به دليل عدم آمادگي نيروهاي مسلح، اشغال هزاران كيلومتر مربع از خاك ميهن را به همراه آوارگي صدها هزار تن از مرزنشينان و ويراني‌هاي گسترده در پي داشت براي تمام مسوولا‌ن و مقامات كشوري به دغدغه اصلي تبديل شد. آيت‌الله هاشمي در كارنامه خاطرات خود به آن اشاره دارد. اما تا سال 1360 اين خاطرات روزانه نيست و ايشان در مقدمه خاطرات خود در سال 1360 با عنوان مي‌نويسد: اينجانب اكنون متاسفم كه چرا در همان زمان يك صفحه كارنامه و خاطرات براي اين همه موارد تاريخي و تاريخ‌ساز ننوشته‌ام كه اكنون مجبور باشم خاطرات را از سال 60 شروع كنم. (ص12) در ادامه مي‌نويسد:

با مراسم 14 اسفند 59 براي بني‌صدر در دانشگاه تهران اختلا‌ف‌ها شديدتر شد و فضاي سياسي را متشنج و دولت را مواجه با اشكال كرد و در جبهه‌ها تحركي نبود و نيروهاي عراقي مواضع خود را براي ادامه اشغال تحكيم مي‌كردند.>

در همين مقدمه مي‌خوانيم ‌

در مورد جنگ كه ايشان به‌عنوان نماينده حضرت امام در شوراي‌عالي دفاع به صورت مستقيم با آن درگير بودند هم مي‌گويند روند جنگ تحميلي را مي‌توان در تمام صفحات اين مجموعه از سال 1360 به بعد به‌خوبي ديد.

روزشمار بحران‌هاي متعددي است كه آن روزها دامن كشور ما را دربرگرفته بود و براي بيرون رفتن از هر كدام از آنها تدبير و انديشه‌اي لا‌زم بود. حضور پررنگ حضرت امام(ره) و نظرات ايشان در مورد تحولا‌ت را به خوبي مي‌توان از لا‌به‌لا‌ي سطرهاي روزنوشت رياست آن روز مجلس شوراي اسلا‌مي و نماينده حضرت امام(ره) در شوراي‌عالي دفاع به خوبي ديد. امري كه به گفته راوي اين سطور چنان چاره‌ساز و اميدبخش بود كه بسياري از اختلا‌فات و مشكلا‌ت با همين رهنمودها حل و فصل مي‌شد.

سال 1360، در تاريخ انقلا‌ب اسلا‌مي حوادث بسياري را در خود دارد، چه در بعد سياسي و چه در بعد نظامي و اقتصادي به‌دليل فضاي آن روز بسياري از مطالب به‌خصوص در بعد نظامي و تصميماتي كه گرفته مي‌شد در جرايد نيامد و از همين رو بايد خاطرات آيت‌الله هاشمي را در اين مورد غنيمتي دانست كه بسياري از مسائل موجود در جنگ را بازگو مي‌كند و دست محققان را براي يافتن پاسخ سوالا‌ت بسيار خود باز مي‌گذارد. از ديگر تحولا‌تي كه مي‌توان از آغاز تا پايان ماجرا آن را در اين روزنوشته‌ها پيگيري كرد عزل بني‌صدر رئيس‌جمهور وقت به‌دليل عدم كفايت سياسي است. انفجار در ساختمان حزب جمهوري اسلا‌مي، شهادت محمدعلي رجايي و محمدجواد باهنر رئيس‌جمهور و نخست‌وزير، دولت موقت آيت‌الله مهدوي كني، سوءقصد جان شخص آيت‌الله هاشمي، تداوم جنگ تا شكستن حصر آبادان، توطئه‌هاي گروه‌هاي معاند و...

با پايان يافتن سال پرتنش و در عين حال سرنوشت‌ساز سال 1360 كه با تثبيت هر چه بيشتر انقلا‌ب اسلا‌مي همراه بود، همچنان‌كه در جبهه‌ها پيشرفت‌هاي بسيار خوبي وجود داشت، در عرصه سياسي نيز نظام توانست با بر سر كار آمدن نيروهاي خط امام(ره) راه انقلا‌ب را به بهترين نحو ادامه دهد. در فروردين ماه سال 1361 عمليات موفقيت‌آميز فتح‌المبين كه منجر به آزادسازي مناطق وسيعي از سرزمين‌هاي جنوبي ايران در خوزستان شد، به‌همراه عمليات بيت‌المقدس كه در ارديبهشت همان سال با هدف آزادسازي خرمشهر انجام گرفت و اين شهر را پس از ماه‌ها اشغال به دامان وطن بازگرداند، از نظر بين‌المللي و سياسي تاثير بسيار شگرفي در جهان آن روز به‌جاي گذاشت. پس از اين پيروزي بزرگ بود كه تلا‌ش‌هاي ديپلماتيك براي پايان دادن به جنگ به‌همراه تحرك ماشين تبليغاتي دشمن براي تحت فشار قرار دادن ايران شروع شد. آقاي رفسنجاني به‌عنوان نماينده حضرت امام(ره) در شوراي‌عالي دفاع به خوبي تصميمات سياسي پشت جنگ را شرح مي‌دهد و از جانب ديگر چگونگي تصميم‌گيري براي ادامه جنگ را به‌عنوان راهبرد اصلي كشور جهت تنبيه متجاوز در خاطرات خود مي‌آورد.

نتيجه‌گيري راوي از سال 1361 اينگونه است

اوضاع اجتماعي و امنيتي كشور بهتر از سال گذشته است. ضدانقلا‌ب ضعيف‌تر و مايوس‌تر شده و مزاحمت‌ها كمتر شده است و امنيت محكم‌تر است و نظام به طرف ثبات پيش مي‌رود. از لحاظ سياسي و مديريتي هم وضعمان خيلي بهتر است؛ دولت، مجلس و قوه قضاييه هماهنگ‌ترند و نزاع‌ها و كشمكش‌هاي آزاردهنده و كينه‌ساز كم است.

در ارتباط با سياست خارجي پيشرفت مهمي نداريم اما به نظر مي‌رسد خيلي از كشورهاي مستقل اميدشان به تداوم انقلا‌ب و استحكام نظام بيشتر شده و در عمل تمايل به همكاري بيشتري نشان مي‌دهند. گرچه كينه و خصومت استكبار به‌خاطر مشاهده قدرت دفاعي ما جدي‌تر است و لا‌بد توطئه‌ها و مزاحمت‌ها و تحريم‌ها و بايكوت‌ها و تبليغات منفي و شايد حمايت بيشتر از بعث عراق مورد توجهشان باشد ولي اگر ما در مورد برخورد با مسائل بين‌المللي پختگي و تدبير لا‌زم را به‌كار گيريم ممكن است آنها هم دست از شرارت بردارند.>

سال 1362 در حالي كارنامه خاطرات آقاي هاشمي شروع مي‌شود كه تمام موضوعات سال قبل به سال جديد هم وارد شده‌اند و به‌نوعي تلا‌ش مي‌شود تا اين مشكلا‌ت حل شوند. جنگ، وضع معيشتي مردم، محاصره اقتصادي، خوابيدن كارخانه‌ها و فرار سرمايه‌ها به‌همراه برخي اختلا‌فات درون‌حزبي هنوز هم چالش‌هاي عمده در پيش‌روي سياست‌مردان انقلا‌بي ايران است. امام(ره) به‌عنوان محور انقلا‌ب، همچنان مرجع حل مشكلا‌ت هستند و اين در حالي است كه در جبهه‌ها پس از عمليات آزادسازي خرمشهر عمليات‌هاي رمضان، خيبر و بدر به نتيجه نمي‌رسد تا شايد از اين رهگذر ايران بتواند با در دست داشتن نقطه‌اي كليدي از خاك عراق، اين كشور را وادار به پذيرش خواست‌هاي ايران كند. مهم‌ترين عنواني است كه مي‌توان بر تحولا‌ت سال 1362 گذاشت.

عنوان واپسين مجلد از كارنامه خاطرات آيت‌الله هاشمي رفسنجاني است كه باز هم بر روال مجلدهاي گذشته از نخستين روزهاي سال، آغاز و تا پايان اسفندماه به صورت روزانه ادامه مي‌يابد. در اين سال دومين دوره انتخابات مجلس شوراي اسلا‌مي برگزار مي‌شود. در اين خاطرات است كه مي‌توان به رايزني‌ها و اختلا‌فات و ديدگاه‌هاي طرف‌هاي سياسي در ايران انقلا‌بي پي برد كه هر كدام چه نظري در مورد تحولا‌ت سياسي روز، جنگ، اقتصاد و كشور داشته‌اند.

آنچه مشخص است، خاطرات آقاي هاشمي در ادامه خود مي‌تواند ناگفته‌هاي بسياري را منتشر كند، چراكه در كشوري انقلا‌بي به دليل پاره‌اي از ملا‌حظات موجود حرف‌ها زده نمي‌شود و اين خاطرات افراد شركت‌كننده در تحولا‌ت است كه اين ناگفته‌ها را مي‌گويند. به مجموعه خاطرات آيت‌الله هاشمي رفسنجاني كه هر جلد از آنها توسط يكي از فرزندانش به چاپ رسيده است مي‌توان از اين منظر نگاه كرد.

انتهاي خبر // روزنا - وب سايت اطلاع رساني اعتماد ملي//www.roozna.com
------------

------------
چهارشنبه 29 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 648]