معتقد است همه انبيا(ع) در حكم يك ‌پيامبراند

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آشنايي با تفاسير/ تفسير عرائس‌البيان(3)«روزبهان» معتقد است همه انبيا(ع) در حكم يك ‌پيامبراند
گروه انديشه: در نظر «روزبهان بقلي شيرازي»، انبيا(ع) اگر چه به لحاظ اسم و صورت متعددند، اما در حكم نبي واحدند كه او حضرت محمد(ص) است، كما اين‌كه تمام رسالت‌ها در حكم يك رسالت است و اين رسالت يكي بيش نيست و آن هم اسلام است.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، پيش از اين دو قمست از معرفي تفسير «عرائس‌البيان» تقديم شد. در قسمت قبل بيان شد كه در نظر «روزبهان بقلي شيرازي»، مدار و محور تأويل، فهم اشارات الهي در آيات قرآن است. اشاره در يك آيه به مثابه پنجره‌اي بسته است كه عارف درك مي‌كند كه چگونه آن‌را بگشايد.
قسمت قبلي اين يادداشت را اين‌جا بخوانيد

شيخ روزبهان ضمن اعتقاد به مباني تصوف و عرفان، به اصل مهم «حضرات خمس» نيز باور دارد. از فروع اين اصل مهم، حضرت جامعه محمديه است. او اعتقاد خود را با تأويلي از آيه اول سوره نساء نشان مي‌دهد. اين عارف اعتقاد داشته، خداوند در اين آيه تمام اوصاف قدم، امر و مشيت و نيز افعال خود را به مثابه رمز و اشاره بيان داشته است.

وي معتقد است خداوند وقتي خواست خلقت را ايجاد كند، انوار محبت ازلي خودر ا در فضاي قلوب منتشر كرد، ذات او براي صفاتش و صفات او براي افعالش تجلي يافت. علم و حكمت و قدرت او در يك حقيقت واحد، كه همان امر باشد، متجلي شد. اراده با امر همراه شده و آن‌گاه با نعت «كاف و نون» (كن) در امر نظر كرد و جواهر بسيط را كه اجسام، ارواح، جواهر و اعراض در آن جمع است ايجاد كرد.

وي در ادامه تأويل اين آيه به حديث «اول ما خلق‌الله نوري» پيامبر(ص) استناد مي‌كند كه بر اساس آن مبدع و صادر اول را احمد يا حقيقت يا وحدت محمديه مي‌داند. بر اين اساس از نظر وي انبيا(ع) گرچه به لحاظ اسم و صورت متعددند، اما در حكم نبي واحدند كه او حضرت محمد(ص) است، كما اين‌كه تمام رسالت‌ها در حكم يك رسالت است و اين يكي بيشتر نيست و آن هم اسلام است.

سخن روزبهان در تأويل آيه‌اي در سوره فتح، بيانگر اعتقاد او به اصل وحدت وجود است. او در ذيل آيه 9 سوره فتح چنين گفته است: خداوند در آين آيه فرموده است كه پيامبر را شاهد قرار دادم تا مردم مرا مشاهده كنند و قدر تو را در قدر من بشناسند و قدر من را در قدر تو، تو آينه من شدي. من از طريق تو براي انسان‌ها تجلي مي‌كنم.

شيخ روز‌بهان بقلي در ادامه به روايتي از پيامبر(ص) به عنوان شاهد سخن خويش تصريح مي‌كند كه فرموده است: «من رأني فقد رأي‌الحق». او در پايان گفتارش از رهگذر تأويل آيه مذكور و آيه بعدي آن مقولاتي چون مقام جمع، تفرقه، اتصاف، اتحاد، التباس را نتيجه مي‌گيرد و بر آن است كه خداوند پيامبر(ص) را آينه ظهور ذات و صفات خود قرار داده است. اين عقيده تداعي كننده نظريه حسين‌بن‌منصور حلاج نيز است.

يكي از مسائل مهم در عرفان، سير و سلوك و جنبه‌هاي عملي آن است. در عرفان عملي سخن گفتن از طي طريق عبور از ميدان‌هاي صدگانه و يا مقامات هزارگانه است. بر اين نكته بايد افزود كه شيخ روزبهان بخش مهمي از تفسير خود را تطبيق و تأويل آيات قرآني با اين جنبه از عرفان قرار داده است.

شيخ روزبهان ذيل آيه 143 سوره اعراف مي‌نويسد: اهل ظاهر از اين آيه هيچ نصيبي ندارند. خداوند ولايت و نبوت را به هيچ يك از اوليا و انبيا خود عطا نفرمود، مگر بعد از آن‌كه خود را به آنان شناساند؛ زيرا حقيقت معرفت جز با مشاهده حق، تحقق نمي‌يابد. وقتي اوليا خدا او را با چشم روح، دل و عقل خود ديدند به او عشق ورزيده و مشتاق او شدند، پس از آن است كه نيل به مرتب وصال، حاصل‌شدني است.

اين مفسر در ذيل آيه 26 سوره آل‌عمران به تفصيل مفهوم ملك را بررسي و تحليل مي‌كندو خداوند سبحان را صاحب ملك، ملكوت و جبروت مي‌داند، سپس به ملكيي كه انبيا آن‌را واجدند؛ يعني مقام اصطفا و اجتبا و خلت، محبت، تكليم، معجزات و معراج، رسالت و نبوت اشارهه كرده و مصاديق آن‌را مشخص مي‌سازد.

وي در پي آن به ملك و سلطنتي كه اولياء بزرگ او بدان اختصاص يافته‌اند مي‌پردازد و معتقد است اين ملك داراي چهار مرتبه است: مرتبه كرامات و آيات، مرتبه مقامات، مرتبه وجد و نجويريال مرتبه كشف و مشاهده.

تجلي مقامات كرامات را در طي‌الارض و استجابت دعا مي‌داند كه اين ويژه اهل معاملات است. آن‌گاه به مصاديق مقامات مي‌پردازد. مقامي كه از مقام اول بالاتر است. به نظر شيخ روزبهان زهد، ورع، تقوي، صبر، شكر، توكل، رضا، تسليم، تفويض، تقويم، صدق، اخلاص، اخلاص، احسان، استقامت، طمأنينه از اين مقامات حكايت مي‌كنند. مقام سوم وجد و نجوي است و شوق، عشق، سكر و صحو از آن حكايت مي‌كنند كه ويژه اهل حالات است و بالاخره مرتبه چهارم كه مقام كشف است و ويژه اهل معاينات است.

روزبهان هنگام تأويل آيه 108 سوره طه مي‌نويسد: مقام فنا و بقا را نتيجه مي‌گيرد و همچنين در ذيل آيه 26 سوره حج مي‌نويسد: بيت خاص را به قلب عارف تأويل مي‌كند و هم‌چنين در ذيل آيه 36 سوره حج مي‌گويد: ذبح نفس از طريق مجاهدت و سير و سلوك انجام مي‌پذيرد.

در يك نگاه كلي تفسير «عرائس‌البيان»، تفسيري است بر مذاق صوفيان و در تأييد اواصل مكتب عرفاني او. از اين نظر تأويلات او متكلفانه و بعيد است و با تأويل در معناي معهود قرآني آن كه اجتناب‌ناپذير است، به كلي متفاوت است.*

*منابع: محسن قاسم‌پور، پژوهشي در جريان‌شناسي تفسير عرفاني، انتشارت مؤسسه فرهنگي هنري ثمين، چاپ اول؛ طبقات مفسران.
سه شنبه 28 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 270]