واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: محمد معين در نهم ارديبهشت ماه سال 1297 هجري شمسي در خانواده اي از علماي روحاني رشت ديده به جهان گشود. او که اولين فرزند خانواده بود توسط جد پدري اش شيخ محمد تقي معين العلما، محمد ناميده شد. پدرش شيخ ابوالقاسم، طلبه علوم ديني بود. او در فاصله پنج روز پدر و مادرش را از دست داد و بعد از مرگ آنها تربيت و مراقبت از محمد را جد پدري اش ، معين العلما بر عهده گرفت. محمد که پسر بچه اي با استعداد بود زير سايه مهر و محبت پدر بزرگ رشد مي کرد. بعد از تبديل شدن مکتبخانه ها به مدارس امروزي ،او را در کلاس سوم ابتدايي پذيرفتند و موفق به اخذ تصديق نامه نهايي دوره ابتدايي شد و براي ادامه تحصيل رهسپار تهران شد. دکتر معين پس از ورود به تهران در دوره ادبي مدرسه دارالفنون نام نويسي کرد و در سال 1310 هجري شمسي دوره دوم متوسطه را به اتمام رساند و توانست تصديق نامه دوره دوم متوسطه را بگيرد و بعد از آن در شعبه فلسفه و ادبيات مدرسه عالي دارالمعلمين تهران نام نويسي کرد و همواره يکي از شاگردان ممتاز اين مدرسه به شمار مي رفت. در اين مدت او به حدي به زبان فرانسه تسلط پيدا کرده بود که در حضور استادان فرانسوي درباره لرد بايرون شاعر مشهور انگليسي سخنراني کرد و تسلطش به زبان فرانسه و موضوع سخنراني اش باعث شگفتي و تشويق استادان شد. او پس از چند سال با ارائه رساله اي، موفق به اخذ درجه ليسانس در ادبيات و فلسفه شد سپس رساله اي تحقيقي با عنوان خواجه حافظ شيرين سخن را نوشت و علاوه بر اين دو کتاب روان شناسي تربيتي و ايران از آغاز تا اسلام را از انگليسي به فارسي ترجمه کرد و در سال1318 هجري شمسي به سمت معاونت اداره دانشسراهاي مقدماتي و دبيري دانشسراي عالي منصوب شد. او در دوره دکتراي زبان و ادبيات فارسي ثبت نام کرد و پس از دو سال تحصيل در اين رشته با ارائه رساله خود مدرک دکترا را کسب کرد. نگارش رساله دکترا، او را آن قدر شيفته زبان و فرهنگ ايران باستان کرده بود که چند رساله پهلوي را به زبان فارسي امروزي ترجمه کرد و چند مقاله تحقيقي درباره مسائل لغوي و ادبي مربوط به زبان پهلوي و پارسي باستان انتشار داد. پس از گرفتن مدرک دکترا ابتدا به عنوان دانشيار و سپس استاد کرسي تحقيق در متون ادبي دانشکده ادبيات و دانشسراي عالي برگزيده شد و در حالي که مشغول کارهاي پژوهشي خود بود تدريس در دانشکده ادبيات دانشگاه تهران را نيز بر عهده داشت. دکتر معين در بررسي هاي خود متوجه شد که از زمان رواج فرهنگ نويسي در ايران تا عصر حاضر بيش از دويست جلد کتاب در لغت فارسي چه در ايران و چه در خارج مثل هندوستان ، امپراطوري عثماني و آذربايجان تاليف شده است. اين فرهنگ ها اگرچه از لحاظ تعداد، قابل ملاحظه بودند اما از نظر کيفيت و اعتبار ارزش چندان مهمي نداشتند چرا که اغلب گردآورندگان آنها، با اصول و مباني تدوين فرهنگ آشنا نبودند. دکتر معين در بررسي هاي خود درباره معايب و نقايص فرهنگ هاي فارسي موجود به نتايج مهمي رسيد. او به کار تصحيح کتاب برهان قاطع اثر محمد حسين بن خلف تبريزي مشغول شد و دست به ابتکار جالبي زد و برخلاف ديگران که فقط به تصحيح متون ادبي مي پرداختند علاوه بر تصحيح برهان قاطع، با افزودن حاشيه هايي به آن ، اين کتاب را به صورت فرهنگي امروزي و کامل در آورد. دکتر معين کار تصحيح برهان قاطع را از سال 1317 شروع کرد و مي خواست اين کتاب را به صورت فرهنگي کامل و معاصر درآورد و براي اين کار از هفت نسخه خطي و چاپي استفاده کرد. يکي از کارهاي دکتر معين در نوشتن حاشيه براي برهان قاطع افزودن يازده نکته جديد درباره هر مورد بود و اين کار طاقت فرسا به فيش برداري ، مطالعه و تحقيق از منابع بي شماري نياز داشت که سرانجام با پشتکار و زحمات شبانه روزي دکتر معين بعد از دوازده سال به پايان رسيد. آشنايي استاد معين با استاد دهخدا فصل نويني را در زندگي او گشود و تا پايان کار لغتنامه دهخدا دست از همکاري با وي برنداشت ، آشنايي با علامه دهخدا فرصت بسيار گرانبهايي براي معين بود چرا که هر دو به يک زمينه يعني لغتنامه علاقه مند بودند. دکتر معين نظر مساعد دهخدا را نسبت به خود جلب کرد و همکاري آنها شروع شد. دکتر معين در دوران همکاريش با دهخدا نزديک به هفتصد صفحه مطلب تهيه کرد و حدود نه هزار صفحه از مطالب ديگر مولفان و گرد آورندگان را بررسي و تدوين کرد، او در مقايسه با ديگران از جايگاه ويژه اي نزد دهخدا برخوردار بود. بعد از درگذشت علامه دهخدا کار نظارت بر امور چاپ لغتنامه بنا به وصيت استاد به طور کلي تحت سرپرستي دکتر معين قرار گرفت و از اين به بعد لغتنامه دهخدا که محصول مطالعات مداوم استاد دهخدا بود تحت سرپرستي دکتر معين به دست چاپ سپرده شد. پس از آشنايي با دهخدا و همکاري در تهيه لغتنامه، علاقه شديد محمد معين به تاليف فرهنگي جامع افزايش يافته بود، فرهنگي کامل که همانند دايره المعارفي بزرگ بتواند نياز افراد گوناگون را برآورده سازد. اين بود که در سال1338 در کنار نشر لغتنامه دهخدا طرح تدوين و انتشار فرهنگ فارسي را ريخت. او از زمان تصحيح و حاشيه نويسي بر برهان قاطع شروع به فيش برداري کرده بود و طي بيست سال تحقيق و مطالعه در زمينه متون ادبي شعر و نثر و حتي گفتگوهاي روزانه افراد نزديک به يک ميليون و سيصد هزار فيش تهيه کرده بود. دکتر معين براي تدوين فرهنگ فارسي افراد بسياري را براي همکاري دعوت کرده بود. نزديک به چهار صد نفر از دانشجويانش در اين زمينه همکاري مي کردند بار اصلي کار تدوين فرهنگ بر دوش خودش بود و از هر فرصتي براي جمع آوري اطلاعات مورد نياز استفاده مي کرد. فرهنگ فارسي در چهار قسمت: مقدمه ، لغات ، ترکيبهاي خارجي و اعلام تنظيم شده بود. دکتر معين بنا به وصيت نيما يوشيج که او را براي نشر آثارش در نظر گرفته بود بعد از درگذشت نيما با همکاري چند تن از دوستانش کتاب افسانه و دويست و شصت و يک رباعي نيما را در کتابي تحت عنوان افسانه و رباعيات به چاپ رساند.در سال1342 چاپ فرهنگ فارسي شروع شد. همزمان با چاپ فرهنگ ، از دکتر معين براي تدريس و سخنراني در نيمه دوم سال تحصيلي دانشگاه پرينستون آمريکا دعوت شد. در اين سفر او علاوه بر تدريس ، يک سلسله سخنرانيهاي علمي و ادبي درباره شعر تصوف در ايران ايراد کرد. در اين مدت ، کار سرپرستي و نظارت بر نشر فرهنگ ، به عهده دوست و همکار نزديک او دکتر سيد جعفر شهيدي واگذار شده بود. در سال1345 سه جلد از فرهنگ فارسي به چاپ رسيده بود. اين فرهنگ که در نوع خود در تاريخ ادبيات ايران بي نظير بود، باعث فعال شدن مراکز دانشگاهي در زمينه نقد و بررسي جلدهاي چاپ شده آن شد. در اواسط چاپ جلد چهارم به علت بيماري دکتر شهيدي، چاپ و نشر جلد پنجم و ششم به عهده همکاران دکتر معين گذاشته شد. دکتر معين آنچنان عاشق مطالعه و علم و ادب بود که خواب و خوراک را فراموش مي کرد او ساعات کار خود را از هشت ساعت به دوازده ساعت و از دوازده ساعت به هجده ساعت رسانده بود . سرانجام پس از تلاش خستگي ناپذير، استاد درروز 9 آذر 1345 تنها يکروز پس از بازگشتش از يک کنفرانس به تهران، در دفتر کار خود در دانشگاه بيهوش مي شود و بلافاصله وي را به بيمارستان منتقل و در آنجا بستري کردند. وي با وجود کسالتي که داشت تا چند روز قادر به صحبت بود. اما بعد از معاينات و مشاهده ضايعه مغزي قبل انجام هر کاري به حالت اغماء فرو رفت. دکتر معين ديگر هرگز لب به سخن نگشود. بزرگمرد لغت و سخن، پس از پنج سال سکوت در نيم روز گرم سيزدهم تير ماه1350 در سن 53 سالگي چشم از جهان فرو بست. از استاد محمد معين آثار فراواني بصورت تاليف، ترجمه ، تصنيف، تصحيح ومقاله در حوزه فرهنگ و ادب فارسي به يادگار مانده است . شهربانو جمعه اطلاع/9131
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[مشاهده در: www.irna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 631]