اقتباس از وحينيازمند تحقيق و تعامل با علما

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: اقتباس از وحينيازمند تحقيق و تعامل با علما
«محمود صابري» كارگردان تئاتر مسئله اصلى را نبود خلاقيت دراماتيك عنوان مى‌كند و درباره اين موضوع مى‌گويد: مشكل نويسندگان امروز در نگارش نمايشنامه‌هاى قرآني، عدم استفاده از خلاقيت در ارائه وقايع تاريخى است. مطالعه در وقايع تاريخى اسلام در آغاز نوشتن براى هر نويسنده‌اى لازم است اما براى ايجاد جذابيت يك تئاتر مذهبى براى مخاطب، نياز به عناصر دراماتيك مختص ادبيات نمايشى داريم كه اين مهم كمتر مورد توجه نويسندگان قرار مى‌گيرد. وى توضيح‌ مى‌دهد: صرف نشان‌دادن وقايع زندگى بزرگان دينى به ‌روى صحنه، تئاتر نيست و هر واقعه تاريخى - مذهبى براى عرضه در صحنه نياز به جاذبه ‌هاى دراماتيكى دارد. «صابري» مى‌افزايد: انجام كار هنرى در بستر مذهبي، راه رفتن بر لبه تيغ است زيرا كمترين اهمال در درك وقايع تاريخى از جانب كارگردان و نويسنده منجر به تعابير متناقض با محتواى اسلام مى‌شود، بنا‌براين بر اساس اطلاعات تكرارشده و خواسته عامه مردم، كارى سطحى انجام مى‌شود كه پرهيز از اين خطا مستلزم مطالعه فراوان در تاريخ اسلام است.

اين كارگردان تئاتر، خلاقيت را در عرصه اقتباس قرآنى ضرورى مى‌داند اما عدم آگاهى نويسندگان از محدوده اقتباس را باعث تكرر موضوع و وا‌پس‌زدگى مخاطب مى‌شمارد.

«سيروس كهورى‌ نژاد» بازيگر، نويسنده و كارگردان تئاتر نيز پرهيز هنرمندان از اقتباس‌هاى نمايشى از قرآن را عدم آشكارى مسئله اقتباس مى‌داند و مى‌گويد: هنوز مسئله بايد و نبايدها در نوشتن نمايشنامه قرآنى و دينى براى نويسندگان مشخص نشده‌ است. در واقع تا كنون به‌ اين مبحث پرداخته نشده و نتيجه مشخص و ثابتى نيز در دست ما وجود ندارد. وى ادامه‌ مى‌دهد: حوزه فعاليت نويسنده در حوزه قرآنى بايد مشخص شود به ‌صورتى‌ كه او شاخصه‌ هاى نسبى از كار خود و چگونگى فعاليت‌هايش داشته باشد كه امروزه تعداد نويسندگانى كه از اين تعاريف آگاه باشند، به‌ اندازه انگشتان يك دست هم نيستند. وى درباره مشكلات برداشت‌هاى خلاقانه از كتاب آسمانى ما قرآن توضيح‌ مى‌دهد: قصص قرآنى چون برگرفته از يك كتاب مطلق دينى است، سنگ‌ بناى محكمى براى جهان‌ بينى افراد است و نشان‌دهنده ديدگاه افراد در ارتباط با مذهب و اعتقادات دينى است اما براى استفاده از اصل آيات يا ترجمه قرآن، تفاوت ‌هاى قابل توجهى بين متون تفسيرى با نص‌ صريح قرآن مشاهده مى‌شود كه نويسنده به نتايج قطعى نمى‌رسد و جرات بيان تشخيص خود را نيز به‌علت عدم تخصص در زمينه تفسير، ندارد.

وى اظهار مى‌دارد: متاسفانه از اين ‌نظر، دست ما براى ايجاد خلاقيت‌هاى نمايشى به ‌دليل محدوديت‌ها بسته است در صورتى ‌كه در قرآن ذكر شده «ما اينها را گفته ‌ايم، شما هم راجع به گفته ما و جهان فكر كنيد» كه اين نوع بيان قرآن، نشان‌ دهنده آزاد منشى و آزاد انديشى در قرآن است. اين آزاد منشى توسط برخى متفكران ما در حصارى قرار گرفته كه به هنرمندان جرات بروز خلاقيت در عرصه دراماتيك كردن داستان‌هاى قرآنى را نمى‌دهد.

اين كارگردان تئاتر كشور نيز علاوه بر تاكيد به استفاده از نظر كارشناسان قرآني، به ذات قرآن اشاره مى‌كند كه به آزاد منشى و آزاد انديشى دستور مى‌دهد اما نويسندگان به دليل تعدد كتب تفسير قرآن، جسارت اظهار نظر در جمع‌بندى نهايى را ندارند.

«شكرخدا گودرزي» كارگردان و بازيگر تئاتر در باره چگونگى اقتباس از قرآن براى خلق نمايشنامه، سه روش را برمى‌شمارد و مى‌گويد: ارجاع يا استفاده «مستقيم» از داستان‌هاى قرآن يكى از روش‌هاى سهل‌ الوصول در نمايشنامه ‌نويسى است. به اين صورت كه نويسنده، داستان قرآنى مورد نظر را بدون هيچ كم و كاستى در قالب نمايشنامه مى‌گنجاند كه اين گونه آثار براى مخاطب امروزى جذابيت چندانى ندارد ضمن اينكه مگر چند بار مى‌شود يك داستان را به يك نوع روايت‌ كرد؟ اين مدرس تئاتر ادامه مى‌دهد: روش دوم استفاده غيرمستقيم، به اين صورت است كه در نمايشنامه اشاره مستقيم به سوره مورد نظر نشود اما نتيجه ‌اى كه از نمايشنامه گرفته مى‌شود با اهداف سوره هماهنگى داشته ‌باشد يعنى تم آنها مشترك باشد. «گودرزي» مى‌افزايد: روش سوم نيز كه آن‌ هم غيرمستقيم است روش هنرمندانه‌‌ترى است كه تم سوره قرآنى براى نوشتن نمايشنامه‌‌اى با مناسبات امروزى استفاده مى‌شود. تجربه نشان داده ‌است كه دسته اخير از نظر توانايى برقرارى ارتباط با مخاطب موفق‌ ترند زيرا به شكل غيرمستقيم آموزه‌هاى دينى و قرآنى را به مخاطب ارائه مى‌كنند. «گودرزي» تبيين مى‌كند:‌ براى كشف راه ‌هاى استفاده از داستان‌ هاى قرآن در نمايشنامه ‌نويسى در شرايطى كه نخواهيم در داستان زندگى پيامبران و قصه‌ هاى قرآنى تحريف كنيم مستلزم فراهم ‌شدن زمينه گسترده تحقيق و پژوهش هستيم كه منجر به خلق آثار فاخر و در خور نام قرآن شود. اين بازيگر تئاترخاطرنشان مى‌كند: راه حل نهايى مشكل برداشت‌هاى دراماتيك از قرآن، تجميع نظر علما و نويسندگان تئاتر است تا نظرات سازنده اين دو گروه راهى براى پرداخت غيرمستقيم اما مستند گونه در اقتباس‌هاى نمايشى از قرآن بگشايد. گودرزى به نوعى بر استفاده از «مضامين» قرآنى و تطبيق آن با مسائل و مشكلات جامعه امروز تاكيد دارد و اين روش را خلاقانه ‌تر از روش‌هاى ديگر مى‌داند و در دچار نشدن به گناه تحريف بر تجميع نظر علما و هنرمندان تاكيد دارد.

«رضا صابري» نويسنده و كارگردان تئاتر درباره مسئله تحريف در برداشت‌هاى نمايشى از قصه‌هاى قرآنى مى‌گويد: قرآن مجموعه‌ اى از داستان‌هاى عبرت ‌آموز و مناسب براى اقتباس نمايشنامه‌‌اى است كه تا كنون نمايش‌ هاى شايسته ‌اى هم در اين ‌باره نگاشته شده ‌اند اما عدم تفاهماتى كه با علما به ‌وجود مى‌آيد از برخى زوايا بر عملكرد نمايشنامه نويسان وارد است. وى ادامه مى‌دهد:‌ بسيارى از هنرمندان، زبان تئاتر را نمى ‌شناسند و به همين دليل است كه با اكتفا به سطح قصه‌ هاى قرآنى و داستان ‌گويى صرف، موجب اعتراض علما و مخاطبان حرفه‌ اى مى‌شوند در صورتى‌ كه اگر در اين ‌باره عملكرد جدى و ريشه‌ اى در حوزه مضامين قرآنى داشته ‌باشيم هيچ‌ كس اعتراض نخواهد كرد. وى داشتن آگاهى نويسندگان را در اقتباس نمايشى مهم و كافى مى‌داند زيرا معتقد است اگر نويسندگان با علم كافى وارد اين حوزه شوند خود به ‌گونه‌ اى كار مى‌كنند كه با علما مشكلى پيش نيايد.

«حسين مسافرآستانه» بازيگر، كارگردان و مدرس تئاتر در باره چگونگى اقتباس از قرآن براى خلق نمايشنامه، كتاب ‌هاى علوم فقهى و درك نيازهاى امروز مخاطب را يكى از اساسى ‌ترين نيازهاى اقتباس معرفى مى‌كند كه متاسفانه از ديد نويسندگان دور مانده ‌است. وى مى‌گويد: ‌رفتن به سمت كتب بزرگ دين مانند قرآن، صحيفه سجاديه، نهج‌البلاغه و ... نيازمند شناخت درست و واقعى از مفاهيم قرآن و دين است و اين مسئله ميسر نمى‌شود مگر با مطالعه كتاب‌هاى تفسير و گفتگو و تبادل اطلاعات با علماى دين. وى ادامه ‌مى‌دهد: در دانشگاه‌هاى تئاترى ما بخش تحقيق و پژوهش درباره كتب آسمانى به ‌ويژه قرآن وجود ندارد در صورتى كه ايجاد اين بخش يكى از لازمه ‌هاى ارتقاى نمايشنامه ‌نويسى قرآنى است.

اين نويسنده و كارگردان تئاتر، ايجاد بخش پژوهش در دانشگاه ‌هاى تئاتر، مطالعه كتاب‌هاى تفسير و گفتگو و تبادل اطلاعات با علماى دين را سه راهكار اصولى اقتباس از قرآن براى نمايشنامه مى‌داند.

«هانى چيت‌ چيان» كارشناس علوم قرآنى و عضو هيئت علمى مدرسه دانشجويى قرآن و عترت دانشگاه تهران در باره اين موضوع مى‌گويد: استفاده از مضامين قرآن براى اقتباس نمايشى نه تنها ممانعتى ندارد بلكه بسيار شايسته و به جاست زيرا مضامين قابليت تطبيق با مسائل روزمره را دارند. وى ادامه مى‌دهد: پيام اصلى قرآن اين است كه همه خوبى ها را در نهاد انسان ‌ها به وديعه گذاشته شده ‌است و هدف از نزول قرآن، شكوفايى اين خوبى‌هاست.‌ قرآن خودش را در سوره انبياء آيه 10 (لقد انزلنا اليكم كتابا فيه ذكركم افلا تعقلون) و سوره قلم «ذكر» معرفى مى‌كند و ذكر يعنى يادآورى و يادآورى در مورد مقولات فراموش ‌شده كه اين مقولات امكان دارد كه همان زيبايى ‌ها و نيكى ‌هاى فطرى باشد. وى تصريح مى‌كند: در اين مسير در واقع بايد توسط شخصيت‌هاى قرآنى و مسائل امروزه مخاطب را درگير آن موضوع قرآنى كنيم يعنى با عناصر زندگى امروز مردم، قرآن را به اذهان و دل‌ها ببريم كه اين روش پيش از اين كمتر به كار مى‌رفت و به همين دليل مخاطب كمترى به اين‌ گونه نمايشنامه‌‌ها جذب مى‌شد. اين مدرس و محقق قرآن معتقد است: در استفاده از قرآن براى توليد هنرهاى نمايشى بايد به هدف اصلى قرآن كه همانا بيدارسازى فطرت انسان‌ها و بروز خوبى‌هاست تاكيد شود و در ضمن از بيان مسائل اجتماعى و امروزى در اقتباس‌ هاى نمايشى غفلت نشود.

«آرش عباسي» كارگردان تئاتر با پيشنهاد روايت قرآن از زواياى ديد مختلف به خبرنگار ايكنا مى‌گويد: راه رسيدن به اين نكته كه زواياى ديد مختلف را در قصص قرآن بشناسيم، مطالعه عميق، دقيق و چندين‌ باره قصه‌ هاى قرآن است تا به تحليل درستى از زواياى پنهان داستان برسيم و سپس اقدام به برداشت دراماتيك كنيم. وى مى‌افزايد: شخصيت‌هايى كه در قصص قرآنى به حاشيه رفته ‌اند، مانند برادران يوسف(ع)، زليخا يا حتى گرگ‌ هايى كه در سوره حضرت يوسف(ع) وجود دارند، نمونه ‌هاى ملموس براى زاويه ديد متفاوت است. در اين راه تعامل هنرمندان و علماى دينى نيز ضرورى است زيرا ممكن است نمايشنامه‌ نويس به موضوع فقهى يا تاريخى موجود در قرآن اشراف كامل نداشته‌ باشد. در عين حال براى تكميل نمايشنامه خود، آوردن آن بخش را ضرورى بداند كه در اينجا مشورت با كارشناسان دينى لازم است اما متاسفانه در كشورمان هنوز اين تعامل ميان علما و نمايشنامه ‌نويسان برقرار نشده ‌است. وى ادامه‌ مى‌دهد: كارنامه موفق تئاتر، سينما و تلويزيون در زمينه درام ‌هاى قرآنى يا دينى نشان‌ داده است كه حضور يك يا چند مشاور مذهبى در آن پروژه‌ها ضرورى بوده ‌است. عباسى با ضرورى دانستن تعامل هنرمندان و علما براى حل پرسش‌ هاى فقهى هنرمندان، جاى خالى آن را در عرصه تئاتر، بزرگ مى‌داند و در مقايسه ‌اى با ديگر هنرهاى دراماتيك مانند تلويزيون و سينما آن عرصه‌ ها در زمينه درام قرآنى موفق ‌تر مى‌داند.

«يدالله گودرزي» كارشناس علوم قرآني، شرط اساسى در اقتباس‌هاى نمايشى را رعايت احتياط و جوانب فقهى مى‌داند اما معتقد است اين احتياط نبايد در نويسندگان حس پرهيز يا گريز از نمايشنامه ‌نويسى قرآنى را ايجاد كند.

وى در ادامه تاكيد مى‌كند: با انگيزه انجام آزمون و خطا در عرصه نمايشنامه ‌نويسى و اقتباس قرآني، وارد اين حيطه شدن اشتباه است و نويسندگان بدانند كه بايد در زمينه نمايشنامه ‌نويسى تجربيات لازم را تا حد حرفه ‌اى كسب كنند سپس وارد مقوله اقتباس نمايشى از قرآن كريم شوند. گودرزى ادامه‌ مى‌دهد: نويسنده بايد در سال‌هاى كارى گذشته خود به پختگى و توانايى قلم رسيده‌ و به مسائل و فراز و فرود هاى دراماتيك واقف باشد سپس با مطالعه عمقى قرآن به ساحت آن وارد شود. گودرزى عنوان مى‌كند: يك راه ديگر استفاده از قرآن براى خلق نمايشنامه، يافتن مصاديق ملموس و امروزى از قرآن و تبديل آن به نمايشنامه‌ است. به اين ترتيب كه اين مصاديق مرتبط را با زندگى امروز مردم تطبيق دهيم. اين محقق علوم عربى و دينى ادامه مى‌دهد: در انجام اين كار رعايت بافت دراماتيك و ايجاد كنش نمايشى يكى از ضرورت‌ هاست، در واقع بستر روايت قرآن را گرفته و در قصه‌ اى امروزى بگنجانيم كه ممكن است شخصيت اصلى قصه در قالب تاريخى خود وارد روايت جديد نشود بلكه در ظاهر يك فرد امروزى باشد. گودرزى اظهار مى‌دارد: مهم‌ترين كار نويسنده پس از انجام تحقيق، استفاده از نظر علماست و گرنه اثرى كه ارائه خواهد داد ويژ‌گى ‌هاى يك درام حرفه ‌اى را نخواهد داشت.

اين كارشناس علوم قرآنى يكى از شرايط درام قرآنى را استفاده از نظر علما پس از انجام تحقيقات كافى مى‌داند و آوردن شخصيت‌هاى قرآنى را در قالب نمايشنامه ‌اى امروزى خلاقيت نويسنده برمى ‌شمارد كه خلاقيت در كنار تحقيق و نظر‌سنجى از علما ضرورى است.

حجت‌ الاسلام ‌و‌المسلمين «على ملا نوري» كارشناس علوم قرآنى و مديركل دبيرخانه شوراى فرهنگ عمومى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى در پاسخ به اين پرسش كه اقتباس از قرآن براى خلق نمايشنامه چه ويژگى‌ها و شرايطى دارد؟ مى‌گويد: هيچ ايرادى وجود ندارد كه آن الهام برگرفته از قرآن با ذهنى خلاق پرورانده شود بلكه مهم چگونگى پرورش آن الهام يا ايده توسط كلام دراماتيك است كه اصول حاكم بر اعتقادات دينى و اعتقادى شكسته نشود. وى مى‌افزايد: بنا بر‌اين نمايشنامه ‌نويسان با جسارت بيشترى وارد اين حوزه شوند و پس از برداشت مفاهيم الهى و انسانى موجود در قرآن آن را با آزادى عمل و خلاقيت وارد هنرهاى نمايشى كنند اما در مورد حفظ حرمت‌ها، سنت پيامبر(ص)، كلام وحى و ... را بسيار محترم بشمارند.

وى كه در تحصيلات حوزوي، مباحث خارج فقه و اصول را به پايان رسانده است، توضيح مى‌دهد: مشاوره يا نظارت كارشناسان قرآنى در روند نگارش يا توليد هنرهاى نمايشى مناسب است اما در نگاهى كلى دستاورد هاى كشور ما در حوزه پژوهش‌هاى قرآنى نسبت به جهان اسلام و شان قرآن ضعيف است؛ كارشناسى هنر و قرآن نيز جاى خود دارد. وى در اين ‌باره پيشنهاد مى‌دهد: موسسه ‌هاى بسيارى وجود دارد كه به پژوهش‌هاى قرآنى مى‌پردازد و موسسات و ارگان‌هاى مختلفى متولى مسائل هنرى هستند. اگر هر يك از متخصصان اين حوزه‌ ها به طور جداگانه به مسائل حوزه ديگر بپردازد و ميان خود به نتيجه ‌گيرى برسد، هيچ نتيجه ‌اى در پى نخواهد داشت. وى مى‌افزايد:‌ بنا بر اين موسسه بين بخشى براى به بحث گذاشتن مسائل مشترك دو حوزه يا آشنا سازى قرآن‌ پژوهان و هنرمندان با حوزه همديگر براى ايجاد امكان بروز خلاقيت در هنر قرآني، ضرورى است.

«سيمين اميريان» نمايشنامه‌ نويس و كارگردان تئاتر در باره اهميت و چگونگى اقتباس از قرآن براى نمايشنامه ‌نويسى مى‌گويد: بايد در قالب‌ هاى مناسب نمايشى كه به اصل روايت نيز صدمه ‌اى نزند و با ظرافت‌هاى مربوط به اين مبحث كار كنيم كه به سبك قصه‌ گويى قرآن نيز نزديك است. منظور از ظرافت‌ها، شناخت و درك كافى از مفاهيم قرآن است كه نبود آن‌، نمايشنامه را بى‌ معنى مى‌كند. وى ادامه مى‌دهد: كوتاهى در شناخت مباحث قرآن از چشم مخاطب دور نمى‌ماند و در طولانى‌ مدت باعث وازدگى مخاطب و مهجوريت نمايشنامه ‌هاى قرآنى مى‌شود.

وى در باره امكان ايجاد مشكل با علماى دين در زمينه ايجاد خلاقيت‌ هاى نمايشى تصريح‌ مى‌كند: نويسنده‌ اى كه تعهد خود را به تقدس قرآن رعايت نكند حتما در اجرا با مفسران و بزرگان دين با مشكل رو‌ برو خواهد شد اما داشتن خلاقيت، لزوم نمايشنامه قرآنى است وگرنه مى‌توانيم مطالعه شخصى قرآن را به طور خصوصى ادامه دهيم و نيازى به نوشتن يا اجراى نمايشى آن نداريم زيرا در صورت نبودن خلاقيت، مخاطب از دست مى‌رود.

اميريان عنوان مى‌كند: براى موفقيت در اين كار بايد از معلومات يك يا چند مفسر دينى و يا كتاب‌ هاى تفسير قرآن بهره‌ گرفت تا با همكارى و نظرخواهى از علما، مشكلى در مرحله اجرا پيش نيايد. مردم، قرآن را مطالعه مى‌كنند اما اين هنرها هستند كه مى‌توانند عمق مطالب قرآن را با زبان هنر براى درك بهتر قرآن ارائه كنند. وى درباره مشاوره با علما در نمايشنامه ‌نويسى قرآنى توضيح مى‌دهد: بر خلاف باور بسيارى از منتقدان، نمايشنامه ‌نويسان قرآنى كشور از كتاب‌ ها و تفاسير استفاده مى‌كنند اما اين كار هنوز به ‌صورت رسمى ميان هنرمندان تئاتر جا نيفتاده ‌است. وى همچنين مى‌گويد برخلاف نظر برخي، نويسندگان ما در كار خود از نظر كارشناسان قرآنى بهره مى‌برند و عدم تعامل اين دو دسته اشتباه است.
چهارشنبه 8 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 255]