واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: نگاهي به مجالس پيش از انقلاب (1)
تهران-خبرگزاري جمهوري اسلامي (ايرنا): تشكيل مجلس شورانخستين دستاورد انقلاب مشروطه است.از پيروزي انقلاب مشروطه در سال 1285 ه.ش تا پيروزي انقلاب اسلامي در بهمن 1357 بيست و چهار دوره مجلس شوراي ملي تشكيل شد كه فراز و نشيب هاي فراواني را پشت سر گذاشت وبه جز چند دوره معدود هرگز نتوانست رسالت واقعي خود رابه انجام رساند.
از اين بيست و چهار دوره، 5 دوره در زمان سلطنت قاجاريه (1285 – 1304 ه.ش)، 7 دوره در زمان سلطنت رضا شاه پهلوي (1304 – 1320 ه.ش) و 12 دوره در زمان سلطنت محمد رضا شاه (1320 – 1357 ه.ش) تشكيل شد كه برگزاري انتخابات در هر يك از اين دوره ها ويژگي خاص خود را داشت. بررسي دوره هاي گذشته مجلس شوراي ملي به خاطر نخستين تجربه تشكيل مجلس درايران حائز اهميت است.
*نخستين مجلس شوراي ملي
نخستين مجلس شوراي ملي در 18 شعبان 1324 هجري قمري در تهران گشايش يافت ونمايندگان به تدوين قانون اساسي پرداختند و در آخرين روزهاي زندگي مظفرالدين شاه اين قانون به امضاي او رسيد.
اولين رييس مجلس ، "مرتضي قلي خان صنيع الدوله " روشنفكرتكنوكرات و پسر "مخبرالدوله" داماد مظفرالدين شاه و عضو لژ فراماسونري و صاحب اولين كارخانه ريسندگي در ايران بود.
در انتخابات دوره اول گروهي از مشروطهخواهان و تحصيل كردگان خارج از كشور با استفاده از منابع اروپايي به تنظيم پيشنويس قانون انتخابات كمك كردند از جمله اين افراد به صنيعالدوله (داماد شاه) و برادرش مخبرالسلطنه دو پسر مشيرالدوله صدر اعظم يعني مشيرالملك (حسن پيرنيا) و موتمنالملك (حسين پيرنيا) و محتشمالسلطنه، ديپلماتي كه سالها در آلمان و هند خدمت كرده بود، مي توان اشاره كرد.
مطابق نظامنامه انتخابات، انتخابات صنفي – طبقاتي بود و طبقات شش گانه شاهزادگان و قاجاريه، علما و طلاب، اعيان و اشراف، ملاكين، فلاحين و اصناف نمايندگان خود را برگزيدند. مجلس اين دوره در مهرماه 1285 با حضور "مظفرالدين شاه " گشايش يافت. پر سر و صداترين نمايندگان مجلس اعضاي اصناف بودند. سي و دو نماينده اصناف تهران به مجلس راه يافتند. اين نمايندگان از حمايت انجمن مركزي اصناف برخوردار بودند كه هفتاد صنف را در بر ميگرفت.
در مذاكرات نمايندگان مجلس اول شور وطن پرستي بيش از هر چيزي هويدا است اما كم تجربگي و ناآگاهي به مسائل حقوقي ، سياسي و نيز تخصصي مانع اساسي از تصويب قوانين ضروري بود.
*به هزار مدرسه نياز دارد . در همان زمان موضوع تاسيس مدرسه دخترانه نيز مطرح شد. در سال 1324 لايحه اي از طرف زنان در خصوص اقدام در تسهيل رفع مشكل بي سوادي دختران به مجلس تقديم شد.
مجلس اول پس از يك سال و هشت ماه فعاليت، به دستور "محمد علي شاه " و توسط كلنل "لياخوف " روسي به توپ بسته شد و نمايندگان انقلابي و سرشناس مجلس اغلب دستگير، زنداني، مقتول و يا تبعيد شدند .آزادي مطبوعات و احزاب سياسي كه از دستاوردهاي انقلاب مشروطه بود محدود شد. پس از بمباران مجلس اول تا انتخابات دوم، مجلس به مدت 18 ماه بسته بود .
در طول مدت 17 سال يعني از 1324 تا 1342 ه.ق مجلس شوراي ملي فقط 7سال برقرار بود.
* مجلس دوم
انتخابات دوره دوم نيز به موجب نظامنامه انتخابات مصوب 10 تير ماه 1288 غير مستقيم و دو درجه اي بود. اين دوره بعد از يك فترت 18 ماهه، يعني پس از فتح تهران به دست مجاهدين، در آبان ماه 1288 گشايش يافت . از نظر تحصيلات دانشگاهي و مدارك آموزشي مجلس دوم جالب توجه بود. بيست و پنج درصد تحصيلات دانشگاهي و چند نفر دكترا داشتند، پنجاه درصد تحصيلات قديمي داشتند و ده درصد دبيرستان را تمام كرده بودند. مجلس دوم پس از اولتيماتوم روسها در مخالفت با اقدامات "شوستر " آمريكايي، در دي ماه 1290 به دستور "ناصرالملك قراگوزلو" نايب السلطنه، تعطيل شد.
مجلس دوره سوم:
به خاطر رشد ناسيوناليسم ضد استعماري و ماهيت مجلس مستقل در دوره سوم دولت هاي استعماري روس وانگليس كه منافع خودرا در خطر مي ديدند به ايران حمله كردند و مجلس سوم به سرنوشت مجلس اول و دوم دچار شد و انحلال يافت . تعدادي از ملي خواهان و نيروهاي مستقل از بين رفتند . در اين دوران صحنه سياسي كشور آشفته بود ولي مردم از آزادي بيشتر ي برخوردار بودند. با مطرح شدن قرارداد 1919 ملي گراها ؤ رجال و ايلات همگي عليه دولت وثوق الدوله و قرارداد وي متحد شدند . مرحوم مدرس سهم بزرگي در بسج و مقابله با قرارداد داشت .
*مجلس دوره چهارم
در دوره چهارم مجلس ، كودتاي آيرون سايد –رضاخان – سيد ضيا صورت گرفت و دوره ديكتاتوري رضا شاه آغاز شد.
معروف ترين و فعال ترين نماينده مجلس از دوره دوم تا ششم "سيد حسن مدرس" بود.
ويژگي هاي مجالس اوليه
در آ ن مقطع دوره هاي مجلس 2 ساله و از هيجان خاصي برخورداربود. در دوره اول مجلس مردم به طور وسيعي شركت نداشتند فقط نمايندگان نخبگان به مجلس راه يافتند . از هر صنفي ( اعيان ؤشاهزادگان ؤ تجارؤعلما و كسبه ) نمايندگاني به مجلس رفتند.
در دوره دوم مجلس، فشار و جنبش از پايين مقداري شتاب گرفت و مردم به شكل محدودي وارد پروسه سياسي شدند و حق انتخاب كردن و انتخاب شدن را به دست آوردند. در دوره هاي اول،دوم و سوم مجلس اعمال نفوذ هيات حاكمه در كار نبود و مجلس قوانين مترقي را به تصويب رساند. مسائلي چون قانون زمين و مالكيت خصوصي ، در اين دوره ها بحث و تصويب شد.
البته در اين دوره ها مجلس خالي از تنش ها و كشمكش هاي دروني نبود. اجتماعيون – اعتداليون از يك طرف و اقليت راديكال دموكرات ها هركدام به اندازه خود قدرت نمايي مي كردند. بارها روساي مجلس همچون صنيع الدوله و محمودخان احتشام السلطنه با تهديد گروه هاي مسلح مجبور به استعفا شدند.
در همين مجالس است كه انقلاب آموزشي مطرح مي شود. مساله شهرنشيني و توجه به آمار نيز اهميت مي يابد.براي نخستين بار در مجلس محاسبه كردند كه هر چهار كرور جمعيت سيصد هزار طفل دارند . هر مدرسه با 6 معلم و... بنابر اين كشور نياز به هزار مدرسه دارد.
ادامه دارد...
پژوهم - ع.ف - 9026- 1446
دوشنبه 6 خرداد 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ايرنا]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 347]