تبلیغات
تبلیغات متنی
پرچم تشریفات با کیفیت بالا و قیمت ارزان
پرواز از نگاه دکتر ماکان آریا پارسا
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
محبوبترینها
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1848260592
رازمندي باد صبا در شعر حافظ (1)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
رازمندي باد صبا در شعر حافظ (1) نويسنده:حسن نصيري جامي چکيده طبيعت گرايي و توجه به عناصر طبيعي سابقه اي ديرينه در شعر فارسي دارد. بعضي از شاعران صبغه اي اصلي شعر خود را به وصف طبيعت و جلوه هاي گوناگون آن اختصاص داده اند و گروهي ديگر تنها به بعضي از عناصر خاص طبيعي پرداخته اند ولي تلقي و نگاهي فراتر از نگاه عام و عادي به طبيعت داشته اند. اين نگاه خاص، ظريف و خيال انگيز سبب شده است که بعضي از عناصر طبيعي همچون «قهرمان شعري» در شعر فارسي مطرح شوند. کارکرد و منش «باد صبا» در شعر حافظ از اين جمله است که در اين مقاله به جلوه هاي مختلف و رازمند آن پرداخته شده است. واژه هاي کليدي: طبيعت گراي، باد، بادصبا، نسيم سحر، درونمايه ها. طبيعت از ديرباز، مام خيال و ميداني فراخ براي جولان ابداعات و ظرافت هاي اهل شعر و ادب و هنر بوده است و در گستره ي شعر، مظاهر هميشگي و متنوع آن به عنوان عنصري جاويد ثابت و صاحب اقبال در همه ادوار و سبک ها مورد توجه قرار گرفته است. شاعران در هر دوره اي بنا به ذوق خود و ذايقه اي غالب (سبک) عصر خود به اين منظر دل انگيز چشم دوخته اند. گروهي دل و سر پر طرب خود را به بازار پر هوس طبيعت برده اند و غرق در لذت چشم مست نرگس و دور مستانه قدح لاله بوده اند و گروهي ديگر دل سودايي خود را به تماشاي باغ و راغ برده اند و الف قامت رعناي دوست را در اعتدال سرو، و زادن با داغ و درد را در جلوه ي داغ شقايق تماشا نموده اند. حتي در تازه ترين و بديع ترين نگاه هاي مکاشفه آميز معاصر، طبيعت نيز ارج و منزلت ويژه اي دارد. تا بدان جا که شاعر، طبيعت را چونان خدا ستايش مي کند(1) و خدا را در نزديکي طبيعت- لاي اين شب بوها، و پاي آن کاج بلند/ روي آگاهي آب، روي قانون گياه- مي بيند و گل سرخ را قبله گاه خيال مي نمايد. طبيعت گرايي سنت ديرينه ي شعر فارسي است و يکي از ويژگيهاي ممتاز شاعران صاحب نام و برتر، نگاه ممتاز و برتر آن به طبيعت و جلوه هاي آن است. نگاهي وسيع، ويژه، ديگر گونه و توأم با ابتکار و خلاقيت و ظرافت. در اين گستره «حافظ» صاحب قدر و منزلت ويژه است. وي از قله هاي بلامنازع ادب فارسي است و يکي از اضلاع اين برتري، مسلماً افق و دامنه ي نگاه وي به طبيعت و جلوه هاي دل انگيز آن است. بدون شک وي از تواناترين شاعراني است که با مظاهر طبيعت بسيار مأنوس بوده و هر يک از آنان را در نهايت خيال انگيزي و رازمندي به کار برده است، آن گونه که حتي بعضي از اين مظاهر را تا محمل و سرحد «اسطوره ي شعري» رسانيده است. غزليات حافظ دنيايي زيبا و پر جلوه از خيال و تصوير است. دنياي مشحون از تشبيه، استعاره، ايهام و کناياتي که از بستر سبز حياتمند طبيعت گرايي روييده و با باران عاطفه و خيال وي طراوات يافته است. يکي از بارزترين عناصر خيال آفرين در شعر حافظ «باد» است که در مفاهيم و صور مختلف بکار رفته است. گاهي باد در مفهومي عام و به عنوان عنصري به کار رفته است که در اين مورد بيشتر باورها و کارکردهاي مصطلح و عادي اين عنصر طبيعي منظور نظر بوده است. به مانند بيت زيرا که در آن باوري کهن و مصطلح- که تابش نور خورشيد و تأثير باد و باران موجب پديد آمدن معادن و پرورش احجار کريمه مي شود،- را نشانه رفته است: لعلي از کان مروت بر نيامد سالهاست تابش خورشيد و سعي باد و باران را چه شد/(169) و نيز در بيت زير که تعبير زيبا و بديع «گلبيز» نشان دهنده ي خوش بويي و فرخندگي و لطافت آن است. گرچه باده فرخ بخش و باد گلبيز است به بانگ چنگ مخور مي که محتسب تيز است/(11) اين ابيات نمونه هايي از ديد عام و مصطلح شاعر نسبت به اين عنصر طبيعي است. گاه «باد» در مجموعه ترکيبات و اصطلاحات قرار مي گيرد. مانند ترکيبات زير مجموعاً- در نگاهي کلي- کنايه از ناسرانجامي و ناپايداري است: - باد به دست بودن: بي حاصل و عبث (البته در بيت زير محمل تلميح و ايهام است) حافظ از دولت عشق تو سليماني شد يعني از وصل تواش نيست بجز باد به دست /(24) بادت به دست باشد اگر دل نهي به هيچ در معرض که تخت سليمان رود به باد /(69) - باد پيمودن: کاري بي فايده و بيهوده انجام دادن. صد باد صبا اينجا با سلسله مي رقصند اينست حريف اي دل تا باد نپيمايي /(493) - بنياد بر باد بودن: بدون اصالت، ناپايدار و تباه بيا که قصر امل سخت سست بنيادست بيار باده که بنياد عمر بر بادست /(37) - گره بر باد زدن: انجام و دل بستن به امري بيهوده و ناپايدار گره بر باد مزن گرچه بر مراد رود که اين سخن به مثل باد با سليمان گفت/(88) - دل به باد دادن: (محل ايهام است: دل بستن به باد، دل از دست دادن، رسوا نمودن) دوش آگهي زيار سفر کرده داد باد من نيز دل به باد دهم هر چه بادا باد/(102) شکل ديگر کاربرد باد در شعر حافظ، صورت ترکيبي آن است که در اين حالت شاعر به تنوع و تکرار، گاه معني و مضموني جديد آفريده و گاهي در مقام توضيح و تبيين، مفاهيم حقيقي و مصطلح را بکار برده است و گاهي نيز- به توأمان- دلالت بر مفاهيم کنايي نموده است. (با توجه به بسامد بسيار اين گونه ها، براي هر ترکيب به ذکر شاهدي اکتفا مي گردد.) 1- باد استغنا: به هوش باش که هنگام باد استغنا هزار خرمن طاعت به نيم جو ننهند/(201) 2- باد بهار: در چمن باد بهاري زکنار گل و سرو به هواداري آن عارض و قامت برخاست/(21) 3- باد پريشاني: چراغ افروز چشم ما نسيم زلف جانان است مبادا اين جمع را يارب غم از باد پريشاني/(474) 4- باد خزاني: مي بياورد که ننازد به گل باغ جهان هر که غارتگري باد خزاني دانست/(48) 5- باد خوش نسيم: شيراز و آب رکني و اين باد خوش نسيم عيبش مکن که خال رخ هفت کشور است/(39) 6- باد دي: شکر ايزد به اقبال کله گوشه گل نخوت باد دي و شوکت خار آخر شد/(166) 7- باد سحر: به مطربان صبوحي دهيم جامه چاک بدين نويد که باد سحرگاهي آورد/(147) 8- باد شبگيري: زتاب آتش دوري شدم غرق عرق چون گل بيار اي باد شبگيري نسيمي زان عرق چينم/(354) 9- باد شرطه: (بادي که مساعد کشتي راني باشد) کشتي شکستگانيم اي باد شرطه برخيز باشد که باز بينم ديدار آشنا را /(5) 10- باد شمال: (بادي که از ناحيه قطب مي وزد) اگرچه در طلبت هم عنان باد شالم به گرد سرو خرامان قامتت نرسيدم/(322) 11- باد صبا: در شعر حافظ اين ترکيب با بسامد بسيار و قابل توجه به کار رفته است. - در سطور آينده خواهد آمد. 12- باد صبح: دلا چون غنچه شکايت زکار بسته مکن که باد صبح نسيم گره گشا آورد/(145) 13- باد صبحدم: دلم که لاف تجرد زدي کنون صد شغل به بوي زلف تو با باد صبحدم دارد/(119) 14- باد صبحگاهي: دانم دلت ببخشد بر عجز شب نشينان گر حال بنده پرسي از باد صبحگاهي/(489) 15- باد غرور: باده درده چند از اين باد غرور خاک بر سر نفس نافرجام را /(8) 16- باد غيرت: بلبلي خون دلي خورد و گلي حاصل کرد باد غيرت بصدش خار پريشان دل کرد/(143) 17- باد فتنه: گر باد فتنه هر دو جهان را به هم زند ما و چراغ خشم و ره انتظار دوست/(60) 18- باد نخوت: حباب را چوفتد باد نخوت اندر سر کلاه داريش اندر سر شراب رود/(221) 19- باد نوروزي: ابر آزادي برآمد باد نوروزي وزيد وجه مي مي خواهم و مطرب که مي گويد رسيد/(240) 20- باد يماني (باد يمن): اشاره به حديث مشهوري از پيامبر اکرم (ص) درباره اويس قرني سنگ و گل را کند از يمن نظر، لعل و عقيق هر که قدر نفس باد يماني دانست/(48) تا ابعد معمور باد اين خانه که خاک درش هر نفس با بوي رحمان مي وزد باد يمن/(390) 21- باد هوا: برکش اي مرغ سحر نغمه داودي باز که سليمان گل از باد هوا باز آمد/(174) در ميان اين ترکيبات و تعابير، «باد صبا»- و صورت هاي ديگر آن: «صبا» و «نسيم صبا»- بيشترين بسامد و خيال انگيزترين صورت را در شعر حافظ دارد که اين فراواني و کاربرد بسيار بنا به خصال زباني و ذهني «لسان الغيب» درخور توجه و تأمل است. باد صبا را بادي گفته اند که: - صبح هنگام در وقت طلوع آفتاب از سمت مشرق مي وزد،(2) - بادي لطيف و خنک است و نسيمي خوش دارد، - گلها از آن مي شکفند، - و عاشقان رازشان را با او مي گويند، - و در تعاريف و تعابير عرفا «نفحات رحمانيه» است که از جهت شمال مشرق روحانيت آيد.(3) اين پنج وجه شناختي مجموع برداشت هاي اهل ادب و نظر درباره ي باد صبا است. اما باد صبا در شرع حافظ کارکردي فراتر، پرشور و حياتمند دارد و در حقيقت عنصري حاضر و دست مايه اي غني و پرکشش براي خلاقيت و ظرافت تعابير اين شاعر است. وجه به دو ضلع خلاقانه ي «بهترين زمان» و «بهترين مجاورت» براي باد صبا مي تواند گوياي اين نگاه ظريف و خلاقانه باشد: هم زماني «سحر» و «باد صبا» نمونه و بهانه اي زيبا براي خلاقيت و تصويرسازي است. مي دانيم که «سحر» بهترين و کارآمدترين زمان وزش باد صباست، اما در اين «بهترين زمان» زيباترين گمان ها و گفتگوهاي شاعرانه نيز سر مي گيرد: سحر بلبل حکايت باد صبا کرد که عشق روي گل با ما چها کرد/(130) صبا وقت سحر بويي زلف يار مي آورد دل شوريده ي ما را به بو در کار مي آورد/(146) با صبا در چمن لاله سحر مي گفتم که شهيدان که اند اين همه خونين کفنان/(387) از ديگر ظرافت هاي شاعرانه که با خوش بويي باد صبا قرابتي نيز دارد مجاورت و همراهي باد صبا با زلف و طره ي شکن برشکن و خوش بوي محبوب است. در خيال شاعرانه حافظ بيشترين مجاورت و جايگاه باد صبا در اندام واره ي زيباي محبوب، موي و زلف است و از آن جا که بخشي از باورهاي خلاقانه ي شعري درباره ي زلف مربوط به خوش بويي و مشکيني آن است، نافذترين بويي که حافظ در قلمرو زيبايي و دل ربايي و عطرآگيني به کار مي برد «بوي زلف» است.(4) همراهي و افت و خيز باد صبا با سر زلف غاليه ساو عنبر بوي محبوب آن چنان عزت رونقي به صبا بخشيده که شاعر آن را مظهر زنده جاني و حيات بخشي مي داند: چو برشکست صبا زلف عنبر افشانش به هر شکسته که پيوسته تازه شد جانش/(280) صبا تو نکهت آن زلف مشکبو داري به يادگار بماني که بوي او داري/(466) اين هم نشيني باد صبا با زلف، گاه مايه رشک و غيرت شاعر است. وي بارها به محبوب سفارش و تمنا مي نمايد که از بهر خدا زلف مپيرايد تا باد صبا- به خصلت هرزه گري و غمازي- از تنعم زلف وي افشاگري نکند. اين واگويه ي غيرت و خون دلي شاعر از باد صبا نيز قابل توجيه و زيباست: - تا دم از شام سر زلف تو هر جا نزنند با صبا گفت و شنيدم سحري نيست که نيست/(73) - از بهر خدا زلف مپيراي که ما را شب نيست که صد عربرده با باد صبا نيست/(69) - حافظ چو نافه سر زلفش به دست توست دم درکش ارنه باد صبا را خبر شود/(266) مي بينم که «زلف» و «صبا» دو همراه خلاقانه در تصويرگري هاي شاعرانه و خيال انگيز شاعر هستند. صبا از صبح قامت يار و شام سياه زلف يار متنعم است و يار نيز گويا از اين حسن روز افزون و شرح دلربايي خود در سکوت رضاست در جلوه هاي ديگر مي بينيم که باد صبا با صفت سر خوشي و تنعم- علاوه بر حيات بخشي و غمازي- به عنايت يار نيز سرافراز است و آوازده عنايت و زيبايي اوست: - زلف در دست صبا، گوش به فرمان رقيب اين چنين با همه در ساخته اي يعني چه؟/(420) - بنفشه طره مفتول خود گره مي زد صبا حکايت زلف تو در ميان انداخت/(16) مسلماً باد صبا الهام بخش شاعر در اين زلف ستايي ها بوده است. اما حافظ گاهي طره و گيسو را نيز بر همان مبناي زيبايي و خوش بويي و فرهمندي، همراه با «صبا« به کار برده است که از اين منظر نيز تفاوتي با کارکردهاي خلاقانه ي «زلف و صبا» ندارد: طره: به بوي نافه اي کآخر صبا زان طره بگشايد ز تاب جعد مشکينش چه خون افتاد در دل ها/(1) گيسو: صبا اگر گذري افتدست به کشور دوست بيار نفخه اي از گيسوي معنبر دوست/(61) پی نوشت ها : *دانشجوي دکتراي زبان و ادبيات فارسي دانشگاه آزاد اسلامي مشهد 1. نگاهي به سپهري، 47. 2. يادداشت هاي دکتر غني در حواشي ديوان حافظ، 210. 3. حافظ نامه به نقل از کشاف اصطلاحات الفنون، 120/1. 4. شعر و زندگي حافظ (مقاله ي بوي در نزد حافظ، دکتر اسلامي ندوشن)، 68. منبع:پايگاه نور- ش18 ادامه دارد...
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 2111]
-
گوناگون
پربازدیدترینها