واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: مصدر
اهداف درس:- آشنایی با مصدرو انواع آن- بررسی مصادراصلی، میمی و ضاعی- آشنایی با اسم مصدر طرح درس:همانطور که می دانیم در عربی کلمه به سه قسمت تشکیل می شود: 1- اسم 2-فعل3- حرففعل کلمه ای است که بر وقوع کار یا پدید آمدن حالتی در زمان گذشته یا حال یا آینده دلالت کند. واقع شدن کار مانند: ذَهَبَ ، رفت / یذهب ، می رود / اِذهَب، برو / و پدید آمدن حالت مانند: حَسُنَ ، نیکوشد / یَحسُنُ ، نیکو می شود / اُحسُن ، نیکو شد.فعل برسه قسم است: ماضی، مضارع و امراصل فعل مصدر است یعنی فعل از مصدرگرفته می شود و مصدر کلمه ای است که تنها بر وقوع کار یا حالتی - بدون در نظر گرفتن زمان- دلالت کند. مانند: خُروج: خارج شدن / حُسن: نیکو شدنآنچه مستقیماً از مصدر گرفته می شود فعل ماضی است و اما مضارع از ماضی گرفته می شود و امر از مضارع:مصدر----ماضی----مضارع---- امرواما آنچه اکنون مورد بحث ماست، مصدر است. مصدر بر سه قسم است: مصدر اصلی، مصدر میمی و مصدر ضاعی مصدر اصلیمصدر اصلی را می توان به دو دسته تقسیم کرد:الف) مصدر فعل ثلاثی مجردب) مصدر سایر افعالمصدر فعل ثلاثی مجرد:اوزان مصادرافعال ثلاثی مجرد تحت ضابطه دقیق در نمی آید و وزن آن ها سماعی است که تنها باید آن ها را به خاطر سپرد. به عنوان نمونه برخی از آن ها را ذکر می کنیم:جَلَسَ--جلوس / فَرِحَ--فَرَح / کَرُمَ--کَرَم / فَصُحَ-- فَصاحَة / سَهُلَ-- سُهولة / زَکُمَ-- زُکام / نَفَرَ-- نِفار / اَمَرَ-- اِمارةحَمُرَ-- حَمرَة / جالَ-- جَوَلان / غَلی -- غَلَیانواما مصادر سایر افعال یعنی هر کدام از ابواب ثلاثی مزید، رباعی مزید اوزان ثابت و مشخصی دارند که پیش از این درباره برخی از آن ها - ثلاثی مزید - صحبت کردیم. تمرین: به مصادر افعال زیر دقت کنید:سَوی-- تسویه / عادی-- معاداة / اِنفکَ -- اِنفکاک / اِستکن -- استکان / اصفرَ -- اصفرار / تَزَلزَلَ -- تَزَلزُلاقشعرَ -- اقشرار / اَرفَقَ -- ارفاق مصدر میمیتمانی افعال - ثلاثی، رباعی، مجرد، مزید- غیر از مصدر اصلی مصدر دیگری دارند که به دلیل وجود میم زاید در اول آن، به آن مصدر میمی می گویند.مصدر میمی فعل ثلاثی مجرد غالباً بر وزن "مفعَل" - مفتوح العین- است و گاهی بر وزن "مَفعِل" -مکسورالعین- است. مثل:ضَرَبَ -- مَضرَب / مَرَ -- مَمَر / اخذ -- ماخذ / قال -- مقال / وَعَدَ -- مَوعِد / جاءَ -- مَجی ء / شرع -- مشرعو مصدر میمی برای فعل غیر ثلاثی مجرد بر وزن مضارع مجهول می آید و با قراردادن میم زاید به جای حرف مضارعه مصدر میمی تشکیل می شود. مثل: اَکرَمَ -- مُکرَم / صَرَفَ -- مُصَرَف / دَحرَج -- مُدَحرَج. تمرین: به انواع مصادیر میمی دقت کنید.لیس بَعدَ المَوتِ مُستَعتَبٌ و لا الی الدنیا مُنصَرَفٌ.مُستعتَب -- مصدر میمی از فعل مضارع بر وزن یَستَفعِِلُمَنصَرَف -- مصدر میمی از فعل مضارع بر وزن ینصرف - وَعَدتَ و کان الخلف منک سبحیة مواعیدُ عرقوب اخاه بیثربمواعید(جمع مَوعِد): مصدر میمی از فعل ثلاثی مجرد - قال الامام علی (ع): الحمدلله المعروف من غیر رویة الخالق من غیر منصبةمنصبة: مصدر میمی از فعل ثلاثی مجرد - سئل بعضُ الحکماء ای الأمور أشد تاییداً للعقل و أیها أشد إضراراً به فقال: أشدها تأییداً ثلاثة أشیاء: "مشاورة العلماء و تجریب الأمور و حُسن التثبیت و أشدها إضراراً به ثلاثة أشیاء: التعجیل و التهاون و الاستبداد." تایید: مصدر اصلی از باب تفعیلاضرار: مصدر اصلی از باب افعالمشاورة: مصدر میمی از باب مفاعلةتجریب: مصدر اصلی از باب تفعیلحُسن: مصدر ثلاثی مجردالتعجیل: مصدر اصلی از باب تفعیلالتهاون: مصدر اصلی از باب استفعال - لاتَنَم و اغتنم مسرة یوم إن تحت التراب نوماً طویلاًمَسَرَة: مصدر میمی از فعل ثلاثی مجرد "سر/ یَسُرُ" - مقالة السوء إلی أهلها أسرع من منحدرسائلمقالة: مصدر میمی از فعل ثلاثی مجرد "قال، یقول" - ألم أقل لک: إن البغی مهلکة والبغی و العجب إفساد لأقواممهلکة: مصدر میمی از ثلاثی مجرد"هلک، یهلک"البغی: مصدر اصلی از ثلاثی مجردالعجب: مصدر اصلی از ثلاثی مجردإفساد: مصدر اصلی از باب"إفعال" - ذکرک الله عند ذکر سواه صارف عن فوادک الغفلاتذکر: مصدر اصلی از فعل ثلاثی مجرد - ما أری الفضل و التکرم الا کفکَ النفس عن طِلاب الفضولالفضل: مصدر اصلی از ثلاثی مجردالتکرم: مصدر اصلی از باب تفعلطلاب: مصدر اصلی از ثلاثی مجرد بر وزن فِعال - قال أحد الفلاسفة: ینبغی للإنسان أن یتثَبُتَ قبل أن یقول أو یفعل فإنَ الرُجوع عن السکوت أحسن من الرُجوع عن الکلام و الإعطاء بعد المنع خیر من المنع بعد الإعطاء و الإقدام عن العمل بعدالتکفیر، و حسن التثبت خیر من الإمساک عنه بعد الإقدام علیه و الدخول فیه.الرجوع/ المنع/حسن/الدخول: مصادر اصلی از ثلاثی مجردالإعطاء/الإقدام/الإمساک: مصادر اصلی از باب إفعالالتکفیر: مصدر اصلی از باب تفعیلالتثبیت: مصدراصلی از باب تفعل مصدر ضاعیمصدر ضاعی مصدری است که با اضافه کردن یاء مشدد و تاء به آخر اسم ساخته می شود. مثل: جاهل -- جاهلیة / حیوان -- حیوانیة / إنسان -- إنسانیة.بنابراین إیرانیة مثلاً یعنی ایرانی بودن و این همان معنای مصدر است. إسم مصدراسم مصدر کلمه ای است که بر حاصل مصدر و نتیجه آن دلالت می کند مثل: حب که حاصل محبت است و بغض که حاصل بغاضة و غسل که حاصل غَسل است. اسم مصدر داشتن افعال و نیز وزن اسم هر دو سماعی است. یعنی چنین نیست که هر فعلی علاوه بر مصدر اسم مصدر نیز داشته باشد و هر فعلی که اسم مصدر داشته باشد وزن اسم مصدر آن را باید به دست آورد و به خاطر سپرد. تمرین: انواع مصدر را درمیان کلمات زیر ببینید:ربانیة(مصدرضاعی)، کُره(اسم مصدر که حاصل کراهة است)، تزاحم(مصدرباب تفاعل)، شِجار(مصدرباب مفاعله)، إطعام (مصدرباب افعال)، إجتناب(مصدر باب افتعال)، تصریف(مصدر باب تفعیل)، وطنیة(مصدرضاعی) مرکزیادگیری سایت تیبان - تهیه: فاطمه شیرزادهتنظیم: سمیرا بادامستانی
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 2294]