تبلیغات
تبلیغات متنی
رسانه حرف تو - مقایسه و اشتراک تجربه خرید
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
تاثیر رنگ لباس بر تعاملات انسانی
محبوبترینها
بررسی دلایل قانع کننده برای خرید صنایع دستی اصفهان
راه های جلوگیری از جریمه های قبض برق
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفر تا صد حق بیمه 1403! فرمول محاسبه حق بیمه
نقش هدایای سازمانی در افزایش انگیزه و تعهد کارکنان
کلینیک پروتز و ساخت اندام مصنوعی دکتر اجرائی
چگونه می‌توانیم با ترانسفر وایز پول جابجا کنیم؟
بهترین مدل‌های [صندلی گیمینگ] براساس نقد و بررسی کاربران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1805624936
شعر و شاعري در نگاه فقه (1)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
شعر و شاعري در نگاه فقه (1) نويسنده :ابوالحسن سلطاني چکيده در محيطي که شعر رايج ترين تجلي هنر بوده ،اسلام اين هنر را مورد توجه قرار داد و سوره اي بنام شعراء اختصاص داد و در شش جاي قرآن به اين هنر توجه شاياني نمود . و ضمن يادآوري کژروي هاي شعرجاهلي و نکوهش آن به خاطر پوچي و بي تعهدي ،تاکيد کرد که اين محکوميت به خاطر محتواي اغواگري و گول زننده و تباهي آفرين اشعاري است که از بي ايماني سرايندگان آن نشأت گرفته . اسلام شعر را هرگز به عنوان هنر محکوم نمي کند چرا که اگر همين در اختيار افراد مؤمن و شايسته قرار گيرد ،ارزشمند و به سود جامعه خواهد بود .پيامبر اکرم (ص)خود بارها به تجليل از شاعران متعهدي چون حسان بن ثابت ،پرداخت و تکريم امامان (ع)از همه و همه شاعران مانند دعبل ،کميت ،حميري و دادن هديه ها وصله هاي ارزشمند ،سه نشان از ارزش و اهتمامي است که دين و پيشوايان آن به شعر داده اند ،و فقهاء شيعه نيز که وارثان عام ائمه معصومين هستند ضمن پرداختن به بحث شعر و شاعري خود نيز بعضاً به سرودن شعر پرداخته و به تأليف کتاب هائي در اين باره همت گماشته اند وفقهاي عامه نيز از اين بحث غافل نبوده و درکتب فقهي خود به طور مفصل ابعاد گوناگون اين هنر را تجزيه و تحليل نموده اند . واژه هاي کليدي : شعر ،تخيل ،فقه ،هجاء ،حداء ،تشبيب ،انشاء،صله . شعردرلغت شعر به کنصر و کرم شعرا و شعراً و شعره علم به و فظن له کلمه شعر مانند نصر و کرم و شِعر و شَعر و شعره از يک ماده به معناي درک و شناخت دقيق همراه با فطانت و موشکافي است (مجدالدين قاموس المحيط ،ص85،ابن منظور لسان العرب ،ج7،ص131) و سميتي الشاعر شاعراً لفطنه و دقة معرفته فالشعرفي الاصل اسم للعلم الدقيق .(راغب اصفهاني ،المفردات في غريب القرآن ،ص262) شاعررا شاعر مي گويند به دليل فطانت و دقت درشناخت ،شعر در اصل نام علم دقيق است . شعر،دانستن و زيرکي و تعقل و احساس است .(الحوزي ،اقرب الموارد ،ج1،ص594) شعوراول علم است از راه شاعر و حواس و به قولي ادراک دقيق (طبرسي ،مجمع البيان ،ج1،ص235) جملاتي مانند لايشعرون در قرآن را نيز به لا يفطنون تفسير کرده اند ،براي همين شاعر به کسي گفته مي شود که با قدرت خيال پردازانه خود دقيق ترين مطالب را که ديگران از فهم آن فرو مانند به خوبي درک و موشکافي کند ودر قالب سخنان موزون ،مخيل ،مقفي و زيبا به ديگران فهماند . شعر در اصطلاح منطق شعر صنعتي است که براي تحريک خيال و تغيير حالات نفساني انشاء مي گردد و هيچ گونه تصديق يقيني و ظني ازآن مطلوب نيست بلکه ازقبيل انشائيات است که به وسيله آن انفعالات نفساني طلب مي شود .(صدرالدين اللمعات المشرقيه في الفنون المنطقيه ،ص678)شعر کلامي است مرتب معنوي موزون خيال انگيز و بقصد (دهخدا ،لغت نامه ،ش156) «انه کلام مخيل مولف من اقوال موزونة متساويه مقفاه » شعرسخني است خيالي و فراهم آمده از کلمات موزون (مظفر،منطق مظفر ،ج2ص302) ابو علي سينا مي گويد »ان الشعرهو کلام مخيل مولف من اقوال موزونه متساويه و عند العرب مقفاه » شعرسخني است خيالي و فراهم آمده از کلمات موزون و متساوي وي که عرب ،قافيه را نيز درآن شرط مي داند . آن گاه مي نويسد «و لا نظر للمنطقي في شي ذلک الا في کونه کلاماً مخيلاً» منظقي به شعر از آن جهت که کلام خيالي است نگاه مي کند .(ابو علي سينا ،منطق شفا،ج4،ص23) و در فصل سوم از فن نهم منطق شفا ،با عنوان گزارشي از چگونگي آغاز پيدايش و گونه هاي آن آمده است . «ان السبب المولد للشعر في قوة الناس شيئان احدهما التذاذ بالمحکاة و استعمالها منذ الصبا و ذلک لان النفس تنبسط و تلتذ بالمحاکاة و السبب الثاني حب الناس التأليف المتفق و الالحان طبعاً فيمن هاتين العلتين تولد الشعر به و جعلت تنمو يسيرا يسيراً»((ابوعلي سينا ،منطق شفا،ج4،ص37) سببي که موجب تولد شعر در نهاد انسان گرديد دو عاملي دروني است ؛يکي احساس لذت از محاکات و علاقه به هنر زيبائي از دوران کودکي ،دوم دوست داشتن پيوندهاي هماهنگ و آهنگ هاي طبيعي .ازاين دو علت شعر متولد شد و به تدريج رشد پيدا کرد . تأثيرگذاري شعر حکمت وجودي شعر در اختيار گرفتن عواطف و احساسات مخاطب است ،شاعر با بزرگ نمائي و کوچ سازي ،گاهي از کوهي کاه و از کاهي کوه مي سازد در حالي که مخاطب با معيارعقلي و منطقي سروده هاي وي را تصديق نمي کند اما احساس رو به شدت ،متأثر و منفعل مي شود گاهي سرودن چند بيت شعر که به پند و اندرز پرداخته چنان تحولي را در درون مخاطب ايجاد مي کند که ممکن است با ساعت ها نصيحت و موعظه به طور عادي حاصل نشود .سروده هاي دوران دفاع مقدس در عصرما گويا ترين دليل بر مطلب است . بنابراين براي اينکه بفهميم کدام شعر بيشترين نقش را برمي انگيزد ،بايد ببينيم تخيل حکايتي و تمثيلي کدام ،بيشتر است . ابوعلي سينا مي نويسد:«لاکن الناس اطوع للتخيل منهم للتصديق و کثير منهم اذا سمع التصديقات استنکرها وهرب منها و للمحاکاة شيء ين التعجب ليس للصدق » (ابو علي سينا ،منطق شفا،ج4،ص24) تأثير پذيري مردم از قضاياي تخيلي بيشتر از قضاياي تصديقي است ،بسياري از آنان وقتي مطلب حقي را مي شنود حالت انکار و گريز پيدا مي کنند محاکمات اعجابي دارد که هرگز مطلب حق ندارد . مظفر در فوائد شعر مي گويد : فوائد شعر به طوراختصار چنين است 1-برانگيختن حالت حماسي سربازان در جنگ ها . 2-برانگيختن حماسه هاي عمومي به خاطر اعتقادات ديني ،سياسي و برانگيختن عواطف براي توجيه انقلاب هاي فکري و اعتقادي . 3-تأييد و حمايت رهبران با مدح و ستايش و تحقيردشمنان آنان با مذمت و هجو . 4-ايجاد هيجان لذت و خوشحالي و برانگيختن لذت ها آن گونه که در مجالس غناء اتفاق مي افتد . 5-ايجاد هيجان حزن و گريه و درد به مانند آن چه در مجالس عزاست . 6-تهييج علاقه به دوست و تحريک شهوت جنسي به مانند تشبيب و غزل خواني . 7-موعظه به منظور پرهيز از انجام منکرات و فرو نشاندن آتش شهوات . 8-تهذيب نفس و تمرين و رياضت دادن نفس براي انجام کارهاي خير مانند حکم و مواعظ و آداب (مظفر ،منطق مظفر ،ج2،ص302) پيدايش هنر شعر چنان که در تاريخ آمده پيدايش هنر شعر به عهد حضرت آدم بر مي گردد .ابن عباس مي گويد چون هابيل به دست قابيل کشته شد و آدم از آن مطلع گرديد شعري بدين مضمون در رثاي هابيل سرود . «تغيرت البلاد و من عليها تغير کل ذي لون و طعم » «فوجه الارض مغبر قبيح و قل شباشه الوجه المليح » شهرها و آنچه بر او بود دگرگون شد صاحب هر رنگ و طعمي نيز دگرگون گشت زشت غبارآلود گشت صورت زمين و شادابي صورت مليح او اندک مجلسي ،بحارالانوار ،ج1،ص219) کتاب شعر ارسطو که ابن سينا در فن نهم منطق شفا در ضمن هشت فصل به توضيح و شرح آن پرداخته از جايگاه ويژه و رواج شعر در بين يونانيان حکايت مي کند .و نيز فن اول و دوم از مقاله چهارم فهرست ابن نديم در گزارشي از مسأله شعر و شعرا با دو عنوان موضوع را مطرح نموده ؛عنوان اول اخبارعلماء و دانشمندان و نام کتابهاي آنان پيرامون شعر و شعرا و عنوان دوم نام شعرا و محدثين و مقدار اشعارآنان سندي بر اين واقعيت تاريخي است . و هم چنين شيخ عباس قمي در سفينة البحار ،ابوابي را آورده مانند باب اولين کسي که در تاريخ شعر گفته و باب يادآوري شعراء حضرت رسول (ص)و فضيلت سرودن شعر درمدح آن حضرت و نيز فضيلت سرودن شعر در رثاء امام حسين (ع)و باب اشعاري که به اميرالمؤمنين نسبت داده شده و باب سروده هاي امام رضا (ع)،همه ابواب بيانگرسابقه تاريخي اين هنراست .(سفينة البحار ،ج2،ص845) و نيزنويسنده کتاب مستدرک سفينة البحار که تمام مطالب آن مستند به احاديث است در مورد شعر،عناويني را آورده مانند شعر و شعرا ،معناي شعر و حدود شعر و فوائد و آداب آن ،علاقه رسول الله (ص)به شعر ،شعر و احکام آن ،شعر چيست و شاعر کدام است ،چه نوع شعر مورد ستايش و مذمت است ،اشعارحضرت آدم در باب بشارت به رسالت حضرت محمد (ص)،سروده هاي عموهاي پيامبر ،اشعار عبدالمطلب ،اشعار حضرت خديجه ،اشعار غزوات ،اشعار مربوط به غدير (نمازي ،مستدرک سفينة البحار ،ج5،ص470) و آنچه سيد حسن صدر در فصل ششم از کتاب ششم ازکتاب تأسيس الشيعه لعلوم الاسلام با ذکر نام 69نفر از علماء شيعه درباره خلق آثار هنري در عرصه شعر توسط اين عالمان بازگو کرده ،حکايت از رواج اين پديده هنري دارد . باري ،نگارش کتاب هاي مستقل و مفصل با عنوان کتاب شعر و الشعر و الشعرا که با مراجعه به کتاب مصنفات شيعه ترجمه الذريعة الي تصانيف الشيعه ،ص366.سابقه تاريخي و ريشه دار بودن اين هنر دلالت دارد . شعر و شعرا از نظر قرآن پس از ظهوراسلام و راه يابي آيات قرآن کريم به محافل ادبي نگاه به شعر دگرگون شد تا آن جا که گروهي از زاهد مسکان و حتي برخي از شاعران نامي مانند لبيد به شعر بي رغبتي نشان دادند ،به اين جهت که ظاهر بعضي از آيت کريمه قرآن و سخنان رسول خدا (ص)و ائمه اطهار (ع)شعر و شاعران را مورد نکوهش قرار داده مانند «و الشعراء يتبعهم الغاوون »شعرا کساني هستند که گمراهان از آن پيروي مي کنند (شعرا/224)پيامبر اکرم (ص)فرمود :«و لان يمتيلي جوف الرجل قيحاً خير من آن يميلي شعراً»(حرعاملي ،ج5،ص83)دل انسان اگر از چرک پر باشه بهتر است از آن که با شعر پرشود . در حالي که در برخي از روايات شعر و شعرا مورد ستايش قرار گرفته اند که گويي اصلاً مذمتي صورت نگرفته . از ابي سعيد خدري نقل شده روزي که پيامبر (ص)در غدير خم در جمع مردم فرمود «اللهم وال من والاه و عاد من عاداه »حسان بن ثابت به محضر رسول الله (ص)رسيد و گفت اجازه مي دهيد چند بيت شعر بگويم حضرت اجازه دادند پس از آن رسول خدا (ص)فرمودند «يا حسان لا تزال مويداً بروح القدس »(محمدي ري شهري موسوعه ،ج2،ص310)اي حسان هميشه به روح القدس مؤيد باشي . حسن به جهم مي گويد از امام رضا (ع)شنيدم که مي فرمود هر مؤمني درباره ما به وسيله شعر مدح کند خداوند براي او شهري از بهشت مي سازد که هفت مرتبه از دنيا گشاده تر است و او را ديدار مي کند هر ملائکه مقربي و هر پيامبر مرسلي (شيخ يوسف بحراني ،المحدائق الناظره ،ج13،ص163) شهيد مطهري مي گويد :مسأله شعر را وقتي انسان مطالعه مي کند مسائل عجيبي را مي بيند ،پيامبر هم با شعر مبارزه کرده و هم شعر را ترويج کرده (مطهري ،حماسه حسيني ،ج2،ص321)جاذبه و نفوذ قرآن بري همه کس محسوس بود حتي خود مشرکان ،شبانه و بطور مخفيانه به نزديک منزل پيامبر مي آمدند تا زمزمه تلاوت او را در دل شب بشنوند لذا برتوجيه اين پديده الهي و اغفال مردم ،وحي آسماني را عنوان شعر و پيامبر را شاعر معرفي مي کردند ،بدين سبب قرآن مي فرمايد :«و ما علمناه الشعر و ما ينبغي له »(يس/69)ما هرگز شعر به او نياموختيم و شايسته او نيست که شاعر باشد . در سوره الحاقه مي فرمايد:«انه لقول رسول کريم و ما هو بقول شاعر »(الحاقه /41-40)اين قرآن گفتار رسول بزرگواري است و گفته شاعري نيست . «بل قالوا اضغاث أحلام بل افترائه بل هو شاعر »(انبياء/5)آن چه محمد آورده (وحي نيست )بلکه خواب هاي آشفته است به خدا افترا بسته ،نه بلکه او يک شاعر است . «و يقولون ائنا لتارکوا آلهتنا لشاعر مجنون »(صافات /36)و پيوسته مي گفتند آيا ما خدايان و بت هاي خود را به خاطر شاعر و ديوانه اي رها کنيم . «ام يقولون شاعرنتربص به ريب المنون »(طور/30)بلکه آن ها مي گويند او شاعري است که ما انتظار مرگ را مي کشيم . «و الشعراء يتبعهم الغاوون الم ترانهم في کل واد يهيمون و انهم يقولون ما لا يفعلون الا الذين آمنوا و عملوا الصالحات و ذکروا الله کثيراً(شعراء/227-224) شعرا (کساني هستند که )گمراهان از آن پيروي مي کنند،آيا نديدي که آن ها در هر وادي سرگردانند و آن ها سخناني مي گويند که عمل نمي کنند مگر کساني که ايمان آورده و عمل صالح انجام داده اند ،خدا را بسياري ياد مي کنند . در تمام قرآن در شش آيه موضوع شعر مطرح شده ،دربين آيات ،آيات سوره شعراء بيشترين بحث را به خود اختصاص داده . برخي از مفسرين مي گويند منظور از الشعراء يتبعهم الغاوون ،شعرا مشرک هستند وابن عباس مي گويد منظور از شعرا در آيه شعراء مشرکين هستند که گمراهان از آنان تبعيت مي کنند .(طبرسي ،مجمع البيان ،ج7،ص208) زيان کاران و سفيهان عرب شاعران مشرک را پيروي مي کنند (فتح الله کاشاني ،منهج الصادقين ،ج5،ص492) منظور از شعرا در آيه شعراء مشرکين هستند .(ابن حجر،فتح الباري ،ج10،ص660) و لکن بيشتر مفسرين مي گويند اين آيه پاسخ از تهمتي است که مشرکين به رسول خدا (ص)مي زدند .او را شاعر مي خواندند (طباطبائي ،الميزان ،ج15،ص269ترجمه فارسي ) در تفسيرنمونه آمده اين آيه به پاسخ يکي ديگر از تهمت هاي کفار به پيامبر اسلام (ص)که او را شاعر مي خواندند مي پردازد (ناصر مکارم ،برگزيده تفسير نمونه ،ج3،ص4040) درواقع آيه مي گويد پيامبرشاعرنيست که گمراهان از او تبعيت کنند و ياران پيامبر اصلاً گمراه نيستند چون خط مشي پيامبر از خط شعر جدا است زيرا شعرا در عالم خيال و پندارحرکت مي کنند ولي او در عالم مملو از حقيقت و واقع بيني براي نظام بخشيدن به جهان انساني .دقت در مجموعه آيات نشان مي دهد که اين آيات به هيچ وجه در مقام مزيت شعر و محکوميت شعرا نيست .بلکه قرآن براين نکته تأکيد دارد و ماهيت قرآن ماهيت شعري نيست و نه پيامبر شايسته شاعري .اما اين که چرا شعر و شاعري شايسته پيامبر نيست : 1-معمولاً سرچشمه ي شعر ،تخيل و پندار است در حالي که وحي از مبدأ هستي سرچشمه مي گيرد و برمحور واقعيت ها مي گردد . 2-شعر ازعواطف متغيرانساني مي جوشد و دائماً درحال دگرگوني است ولي وحي بيانگرحقايق ثابت آسماني است . 3-لطف شعر در بسياري از موارد در اغراق گوئي ها است تا آن جا که گفته اند «احسن الشعراکذبه »بهترين شعر دروغ آميزترين آن است درحالي که وحي جز صداقت نيست . 4-شعر مجموعه اي از شوق ها و تخيلات است که از زمين به سوي آسمان پرواز مي کند ولکن وحي مجموعه حقايقي است که از آسمان به زمين نازل مي گردد . مربي فقه و مباني حقوق اسلامي دانشگاه آزاد اسلامي مشهد* منبع:نشريه پايگاه نور،شماره 12 /ن
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 562]
-
گوناگون
پربازدیدترینها