محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1846447659
انواع مالكيت ارضى در دوره صفوى
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
انواع مالكيت ارضى در دوره صفوى نویسنده : عزت الله نوذری تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت ( قسمت سی ام )اراضى ايران ، به زمين هاى داير و باير تقسيم مى شوند. يعنى اراضى مزروعى و اراضى المزروع و غير مسكون .زمين هاى قابل استفاده بر چهار نوع تقسيم مى شوند: اراضى دولتى ، اراضى خالصه ، موقوفات مذهبى و املاك خصوصى .اراضى دولتى كه قسمت اعظم كشور را در بر مى گيرد در تصاحب دولت است .دولت بخشى از آن براى تحصيل درآمد نگاه مى دارد و بخشى ديگر را براى پرداخت حقوق ماموران و مستخدمين و واحدهاى قشون اجتماعى مى دهد، حقوق هر كس حتى يك سرباز ساده از عوايد يك دهكده يا اراضى ديگر تعيين مى گردد.اراضى خالصه ، ملك شخصى و خصوصى شاه است . قسمتى از اين اراضى تيول مشاغل است و قسمت ديگر حقوق غالب ماموران و خدمتكاران دربار و حقوق افراد قشون را تامين مى نمايد. اين زمين ها از در به پسر و تا چندين نسل انتقال مى يابد.علاوه بر اين دو قسمت ، بقيه اراضى سلطنتى به منظور پس انداز عوايد آن در دست وزيران با مباشران بود كه هر يك در ايالت خويش به بهره بردارى از آن مشغول بودند.املاك خالصه شامل ايالات عراق عجم ، كرمان ، گرگان ، آذربايجان و فارس بود.اراضى متعلق به موسسات ، مذهبى و موقوفات اراضى متعلق به موسسات مذهبى ، يا از جانب شاه و يا از طرف اشخاص ديگر داده مى شد و رد اين صورت ديگر هيچ گونه حقى بر آن ها نداشتند هم چنين اين املاك حتى اگر وقف آن پيش از وقف ، مرتكب جنايتى مى شد، مصادره نمى گرديد (358).زمين هاى وقفى بر سه نوع بودند:الف - اوقاف تفويضى ، كه تحت نظارت صدر خاصه و عامه بود.ب - اوقاف محال اصفهان ، زير نظر وزيرى كه معروف به وزير فيض آثار بوده ، اداره مى گرديد. وظيفه او، اين بود كه بداند آيا املاك و زراعات به نسبت استعدادى كه دارند، كشت و زرع مى شوند يا نه و به طور كلى وظيفه و سعى خود را در آبادى محال و تكثير زراعات حاصل سازد (359).ج - موقوفات در ولايات ، كه اداره آن با مستوفى مخصوص بود. همه ى وزرا و مستوفيان ، متصديان ، متوليان ، مباشرين موقوفات خاصه و موقوفات ديوان ممالك ، مى بايست محاسبه خود را براى مميزى ، به دفتر موقوفات تسليم كنند.دفتر موقوفات ، داراى مستوفى مخصوصى بود كه از جمله وظايف او، رسيدگى به حساب رعايا و مستاجران و صدور مفاصا حساب براى آنان بود. از بعضى موقوفات ، حق التوليه و حق النظاره ، در وجه صدراعظم اخذ مى گرديد.اراضى متعلق به افراد (املاك خصوصى )، اين گونه املاك ، نود و نه سال به ايشان تعلق داشت . اين افراد مى توانستند در طول اين مدت هر طور كه مايل باشند آن را به فروش برسانند و يا در تملك خويش نگاهدارند.اراضى باير، بسته به اين كه در كدام منطقه از كشور واقع شده باشد، متعلق به دولت يا شاه است اما چون شاه مالك املاك دولت مى باشد، هرگاه اراده كند، مى تواند آن را جزء خالصه قرار دهد. در حالى كه ايالات نمى توانند مالك اراضى باشند، مگر با نظارت مباشران كه تحصيلداران شاه مى باشند. مى توان گفت ، كليه زمين هايى (انفال) كه در حال حاضر در تصرف و اشغال كسى نيست تا شخصى آن را به تملك خويش درآورد (360).يعنى زمين اگر در اراضى دولتى باشد، حاكم و يا مباشر، طى درخواست متقاضى با مبلغى در سال به درخواست كننده واگذار مى نمود، واگذارى زمين طبق نص قانون مدنى در ايران ، نود و نه ساله مى باشد.موقعيت كشاورزان در اين دوره ، كشاورزان ، خود كمتر صاحب زمين بوده اند، بلكه زمين را اجاره كرده و يا با مالك شريك مى شدند.. تقسيم محصول ، در اين دوره ، به نسبت پنج عامل از زمين ، آب ، گاو، بذر، كار انجام مى شده و اگر زراعت ديم مى بود، محصول به چهار قسمت مى شد و چنان چه دهقان فقط كارش را عرضه مى كرد، تنها 20 درصد يعنى يك هشتم از محصول به وى مى رسيد (361). اما شرايط در بخش هاى مختلف كشور با توجه به انواع گوناگون محصول ، فرق مى كرد.كمپفر مى نويسد: كه اگر در محال اصفهان ، شاه بذر و آب را فراهم كند، و زارع ، تهيه گاو و كود و انجام دادن كارهاى عادى و بيگارى را به گردن گيرد، يك سوم محصول ، به زارع مى رسد. اگر شاه ، گاو و وسايل كشت و زرع را فراهم كند و از بيگارى زارع چشم بپوشد، سهم زارع تا يك چهارم تنزل مى يابد و اگر عامل كار را هم شاه بر عهده گردد در اين صورت ، سهم زارع در واقع حكم مزد را پيدا مى كند. در مورد برنج ، ارزن ، پنبه ، لوبيا، خربزه و كدو، سهم زارع حتى اگر همه مخارج كشت و زرع را تحمل مى نمود، دو پنجم بود از ترياك يازده بيست و هشتم سهمى مى برد بابت محصولات صيفى ، زارع سهم مالك را به پول نقد و بهاى روز مى پرداخت و 15 نيز بدان مى بايد مى افزود (362).به طور كلى در كليه اراضى ، مالك و زارع بر اساس نوع مشاركت ، معامله مى كردند كه توام با حسن نيت انجام مى گرفت ، هر چند كه هرگز عدالت رعايت نمى شد، ولى در هر صورت مالك و زارع با يكديگر كنار مى آمدند.شاردن ، وضع دهقانان ايران را كه در اراضى شاهى كار مى كنند و همواره دستخوش تعديات فراوان و تعهدات فوق العاده هستند، و مى كوشند از راه ربودن محصولات و تقلب نسبت به ارباب تا حداكثر امكان ، خسارت خود را جبران كنند، مى نويسد و نتيجه مى گيرد:در هر كجا كه با رعيت به خشونت رفتار مى كنند در همان جاست كه بيش تر تلب صورت مى گيرد و بيش تر نادرستى به خرج داده مى شود، چنان كه گويى اين اعمال آنان دستاويز بر ضد زجر و شكنجه است .زارعانى كه اراضى شاه را دارند به شخصه ، پيش ناظر و يا تحصيل دار رفته ، آه و ناله و گريه و رياد راه مى اندازد و شكوه ها مى كنند، حتى در وضع بسيار نامساعد اعلام مى دارند كه اراضى را رها خواهند نمود. در دستگاه ستم و بيدادگرى حكومت هاى شرق ، بزرگان ، ضعيفان را با سلاح ، زجر و شكنجه مى دهند و ضعيفان با نيرنگ حق خود را از اقربا مى ستاندند. (363)به اين گونه اين پادشاهان شرقى ، با وجود آن كه مستبدند نمى توانند كه به همان سمتى كه سلطان حق رعاياى خود را غارت مى كند، رعايا را از غارت حق سلطان ، ممانعت كنند. اگر دهقانان ارباب خود را به طريقى مى فريبند، اربابان نيز از طريق بيگارى ايشان را از پا در مى آورند و تلافى مى كنند، مالك آنان را در محل ، به ساختن عمارات و (احداث) باغ ها و امور ديگر وا مى دارد، با آن كه مردم دهكده بايد روزانه تعدادى (جهت) بيگارى به او بدهند، ارباب به رايگان از روستاييان وسايل حمل و نقل دريافت مى كند. در مدت اقامت در ده ، خود و خوراكش به عهده ى رعاياست و گاه پول غذا را نقدا دريافت مى دارد.وى در پايان مى نويسد كه در اين داد و ستد تقلب آميز و پرشكنجه ، چه كسى بيش تر رنج مى برد؟ با نگاهى به وضع دهقانان ايرانى و در مقايسه با دهقانان اروپايى ، وضع دهقانان ايرانى را بهتر و آنان را به طور كلى در رفاه مى يابد (364).(7) عامه مردم كه در قاعده ى هرم قرار داشتند، شامل : دهقانان مناطق روستايى ، صنعتگران ، دكان داران و تجار كوچك شهرها مى شدند.اصولا در داخل جامعه ، نهادهاى محلى عدالت خواهى و حق طلبى وجود داشت كه بر روى هم ، عوامل وحدت دهنده ، آن جامعه را ديد مى آوردند. چنين نهادهايى ، صنف هاى تجار، صنعتگران و تشكيلات اجتماعى مذهبى ، نظير گروه هاى فتوت بودند اينان اغلب از دراويش و مردم فقير بودند و فعاليت هايشان اساس اخلاقى و مذهبى داشت . بازرگانان و صنعتگران نيز مجراى ارتباطى رسمى با دولت داشتند يكى ديگر از مقاماتى كه بنابر تمايل جامعه انتخاب مى شد كدخدا بود، كدخدا در روستاها به عنوان مامور اجراى عرف يا قوانين عمومى ، به ويژه به عنوان حاكم ، زير نظر كلانتر (شهردار) انجام وظيفه مى نمود. مقام كدخدا در ورستا، همان رياست ده بود بنا به قول تاورنيه ، كلانتر هر شهر، توسط شاه منصوب مى شد.وى فقط در مقابل شاه جواب گو بود در واقع وظيفه ى وى حمايت از مردم در برابر بيدادگرى ها و ظلم حكام بود.از آن گذشته ، حق سنتى رعايا - تظلم خواهى به شاه - وسيله مطمئنى براى محافظت مردم در برابر ظلم ديوانيان بود. در ايران قديم شاه هرگز شخصيتى دست نيافتى ، همچون فرعون يا امپراتور ژاپن نبوده است (365). چنان كه از تواريخ و آثار نويسندگان زمان شاه عباس بر مى آيد وى همواره آرزو داشت كه ، مردم درويش و تنگدست زمان شاه عباس بر مى آيد، وى همواره آرزو داشت كه ، مردم درويش و تنگدست به ملك و مال توانگر شوند و از رنج و فقر و بيچارگى رهايى يابند. هنگام وقوع حوادث نامساعد طبيعى ، به كسانى كه اسير فقر و تنگدستى شده بودند.زمين و گاو و گوسفند مى بخشيد و يا از خزانه ى خود، سرمايه اى به كسانى كه دچار حادثه شده بودند، مى داد تا به كار و كسب و تجارت مشغول شوند و بعد از آن ، قرض خود را به تدريج از درآمد خويش بپردازند (366).شاه ، همواره با لباس مبدل در ميان رعايا و قهوه خانه ها، چاى خانه ها و كاروان سراهاى اصفهان سر مى زد، شاردن مى نويسد:قهوه چى اى كه يكى از بزرگ ترين قهوه خانه هاى اصفهان را در دست داشت ، در آنجا به كارهاى ناشايست پرداخته و فشار بر مردم اعمال مى نمود، شاه عباس دستور داد وى را شكم درند (367).روحانيون نيز در خيلى موارد، به مثابه ى پلى ارتباطى بين عامه مردم با مقامات بالا و شاه بودن و بدين وسيله ، تعادل در جامعه پديد مى آوردند و گاه در مقابل تصميمات شاه مى ايستادند. شاردن هم چنين مى نويسد:زينت بيگم ، دختر شاه طهماسب ، عمه ى شاه عباس كه او قصد ازدواج با وى را داشت و بسيارى از ملايان و يكى از مشاهير ايشان به نام ميرباقر در اين مورد فتوى داده و موضوع ازدواج را تاييد كرده بود اما ملايان ديگر كه شمارشان فراوان بود با چماق و اسلحه به حرمسرا آمده و درخواست سر ملا باقر را نمودند، شاه تسليم ترغيب و تشويق ايشان شد و از ازدواج با وى مطلقا خوددارى نمود (368).تظلم خواهى مردم دادخواهى از دربار به دو صورت ممكن بود؛ وسيله مطمئن تر، با نتيجه تر و كم خرج تر، آن بود كه هنگام خروج شاه ، عريضه اى به وى تقديم دارند شاردن مى گويند: كه شاه هيچ گاه عريضه كسى را رد نمى كرد و اغلب به يكى از ملازمان يا معمولا ايشيك آقاسى باشى ، دستور مى داد كه آن را بگيرد، در دوره ى شاه اسماعيل دوم ، براى اين منظور، عضو معينى را مامور كرده بودند، لذا، وى پس از جلوس بر تخت سلطنت احمد بيك آسايش ، اغلى استاجلو، را به سمت حامل عرايض مظلومين و فقرا (پروانچى عجزه و مساكين ) منصوب داشت . سانسون (369) مى گويد: با وجود اين ، حكام توانستند گاه گاه با دادن رشوه ، يا در اثر روابط خصوصى كه با اطرافيان شاه داشتند. كارى كنند كه عرايض پذيرفته نشود و يا معوق و بلااجرا بماند راه ديگر آن بود كه مردم عريضه خود را به يكى از صاحب منصبان دربارى بدهند و او شكايت شاكى را به سمع شاه برساند. در اين ممرد مى بايست رشوه داده و از دوستان ذى نفوذ برخوردار باشد.طبق اطلاعاتى كه شاردن به ما مى دهد گاه تا ده هزار نفر شاكى در دربار جمع مى شدند اما معمولا تعداد شاكيان هفت تا هشت هزار نفر بود. هرگاه جميع اهالى يك ايالت از حاكمى شاكى بودند، در دسته هايى متشكل از چند صد تا هزار تن به پايتخت مى آمدند تو در برابر قصر شاه آنقدر هياهو مى كردند تا فرمان مى داد. عريضه آنان را بگيرند و يكى از صاحب منصبان دربارى را مامور مى كردند كه به شكايت ايشان رسيدگى كند (370).از آن گذشته ، صاحب منصبان دربارى نيز موظف بودند كه چنين شكايتى را به پذيرند و به آن ها رسيدگى كنند. در امور شرعى (صدر مملكت ) و در امور دنيوى (ديوان بيگى يا امر ديوان مملكت ) صلاحيت رسيدگى داشتند و اين هر دو شغل از ابتداى دوره حكومت صفويه وجود داشته است . شاه اسماعيل دوم ، كمى پس از جلوس به تخت ، يك شوراى قضايى به نام ديوان عدالت تشكيل داد (371).در زمان شاه عباس ، شكايت و دادخواهى به سه قسمت منقسم مى شود.اول شرعيات كه عبارت بود از حسب الحكم صدارت پناه و ممهور به مهر ديوان بيگى .دوم عرفيات : آن چه ماليات ديوان باشد به عرض اشرف رسانند.سوم ستم رسيده ها، به حكم ديوان بيگى يا وقوف صدارت پناه رفت آن ظلم و ستم كنند. شاه عباس دوم ، تصميم گرفت شخصا سه بار در هفته ديوان عدالت را تشكيل دهد:يك روز وابستگان قشون و ملازمان دربار، روز ديگر رعايات و مظلومين از سراسر مملكت ، عرايضى و تقاضاهاى خود را تقديم مى كردند و روز سوم ، مخصوصبه عرض رساندن پيشكش هاى پادشاه و خوانين و سلاطين بود.پی نوشت ها :358- سياحتنامه شاردن ، ج 7، ص 266 - 267359- مالك و زارع در ايران ، ص 237360- سياحتنامه شاردن ، ج 8، ص 267 - 269361- سياحتنامه شاردن ، ج 8، ص 267 - 269362- مالك و زارع در ايران ، ص 248363- سياحتنامه شاردن ، ج 7، ص 270364- سياحتنامه شاردن ، ج 8، ص 273 - 276365- ايران عصر صفوى ، ص 60 - 61366- زندگانى شاه عباس ، ج 2، ص 367367- سياحتنامه شاردن ، ج 4، ص 275368- سياحتنامه شاردن ، ج 8، ص 116 - 117369- سفرنامه سانسون ، ص 143370- نظام ايالات در دوره صفويه ، ص 98 - 99371- نظام ايالات در دوره صفويه ، ص 99 - 100ارسال مقاله توسط کاربر محترم سایت : sm1372/ن
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 568]
-
گوناگون
پربازدیدترینها