محبوبترینها
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1853346886
ساختار اجتماعى دولت صفوى
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
ساختار اجتماعى دولت صفوى نویسنده : عزت الله نوذری تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت ( قسمت بیست و نهم )(1) شاه در جامعه صفوى ، در راس قدرت ، قرار داشت . او حاكم مطلق بود. امور مملكت را با رعايت قوانين مذهبى انجام مى داد و هيچ يك از وزيران و درباريان در مقابل شاهان صفوى (به خصوص شاه عباس اول ) قدرت و نفوذى نداشتند. وى همواره و همه روزه مجلس مشاوره در كشيك خانه تشكيل مى داد و امور جارى مورد مطالعه واقع مى گرديد و نتيجه به عرض شاه مى رسيد و اگر وى تصويب مى كرد، به مورد اجرا در مى آمد. عزل و نصب كليه مقامات بر عهده شاه بود (337).(2) وزر، كه در راس ديوان سالارى بود، لقب اعتماد الدوله را داشت .(3) اشرافيت كشورى و لشكرى ، سران فئودال ايالات قزلباش كه دولت صفوى با حمايت آنان به قدرت رسيده بود، تا قبل از روى كار آمدن شاه عباس اول ، داراى اختيارات و نفوذ بيش از حد بودند و در امور مملكت به دلخواه خود دخالت مى نمودند و در واقع ، مملكت ايران به مملكت قزلباشان معروف گرديده بود آنان در شهرها، املاك مردم را به تصرف در مى آورده و به بستگان خويش منتقل مى نمودند و كليه پست ها و املاك و اموال در اختيار خود را به طور موروثى در دست داشتند (338). يكى از وقايع اجتماعى مهم اين دوره ، تغيير و جابه جايى اين طبقه بود كه با روى كار آمدن شاه عباس ، به وقوع پيوست ، وى از ابتداى سلطنت خود، تصميم گرفت به نفوذ زياده از حد سرداران قزلباش خاتمه دهد و مقدمات و مناصب موروثى آنان را منسوخ نموده و خود با قدرت كامل حكومت نمايد او توانست ، اين سياست را طى چهل و دو سال دوره ى سلطنت خود دنبال نمايد، افراد زيادى را در اجراى اين هدف به قتل به رساند و ساير قزلباش ها نيز به جاى خود به نشاند.شاه عباس ، هم چنان كه در اندك زمانى سرداران خودسر و صاحب نفوذ را به نيروى تدبير با شمشير از ميان برداشت ، سراسر ايران را به فرمان حكومت مركزى يعنى اراده ى شخصى خويش آورد. با روساى طوايف و عشايرى هم كه مى خواستند در قلمرو ايل و عشيره ى خود مستقل و فرمان روا باشند، از در مخالفت درآمد و هر يك را كه سر از قبول فرمانش باز زد، بى ملاحظه و درنگ از ميان برداشت به خصوص با آن دسته از ايل هاى كرد كه در سرحدات غربى آذربايجان و كردستان به سر مى بردند و در جنگ هاى ايران و عثمانى در عهد پادشاهى پدرش ، سلطان محمد خدابنده به سبب اشتراك مذهب از دولت ايرانى روى بر تافته و به سلطان عثمانى پيوسته بودند با كمال سرسختى و بى رحمى رفتار كرد.شاه عباس ، غالبا براى مطيع ساختن اين ياغى ، ابتدا براى آن كه از قدرت و تسلط آن ايل در قلمرو ديرينه اش به كاهد، چندين خانوار از مردم آن را، به ولايتى دور دست مى فرستاد و جاى ايشان را به دسته اى از مردم ولايات ، ديگر ايران مى داد و يا در همان حال ، افراد ايل را به گناه ياغى گرى جريمه مى كرد و مبالغ هنگفت از ايشان مى گرفت .از آن جمله در سال 1003 ه .ق . براى تنبيه شاهوردى خان عباسى لر، حكمران لر كوچك به لرستان لشكر كشيد، دويست خانوار لر را به ولايت خوار فرستاد، و بسيارى از اموال و احشام ايشان را تصرف كرد، و با ايل بيات را جريمه و بيش از سه هزار اسب و ماديان و سه هزار تومان زر نقد از ايشان گرفت (339). هم چنين حسن خان ، حكمران ايل كهگيلويه و خاك بختيارى را دستگير و به زندان انداخت . قبايل الوار بختيارى و رعاياى جانكى و بندانى فهبذ و ممسنى و غير و ذلك را تا ده هزار تومان جريمه نبود و يا ايل مكرى را قتل عام كرد. چون شاه عباس ، در سال 1013 ه .ق . هنگامى كه در آذربايجان و ارمنستان با سنان پاشا، وزير اعظم سردار عثمانى ، معروف به چغال اغلى ، سرگرم جنگ بود، با اين نيت كه لشكر دشمن را از آذوقه و آب و علف محروم سازد، فرمان داد تا تمام شهرها و دهكده هايى را كه در ارمنستان بر سر راه سپاهيان عثمانى بود، ويران كنند و بسوزانند. مردم آن جا، مخصوصا ارامنه شهرهاى جلفا و ايروان و اطراف آن را، كه به يك روايت پيش از شصت هزار خانوار بودند، به نواحى مختلف ايران ، خاصه اصفهان و گيلان فرستاد.از آن جمله نزديك بيست و هفت هزار خانوار را به گيلان كوچانيد، كه بيش تر به علت ناسازگار بودن آب و هوا، تلف شدند تعداد ديگرى از ايشان را نيز به ولايات مركزى و جنوبى ايران منتقل كرد. حدود سه هزار خانوار را نيز در كنار زاينده رود اصفهان جاى داد. اين دسته ، با اجازه و فرمان او، در ساحل اين رودخانه ، به يادگار زادگاه خويش ، شهرى به نام جلفاى نو ساختند، كه بعد از آن زمان ، به جلفاى اصفهان معروف شده و جمعى در قصبات بين اصفهان و شيراز ساكن شدند و اينان پس از يكى دو نسل مسلمان شده و با ساكنان محل درآميختند.هم چنين شاه عباس ، پس از تصرف شيروان و گرجستان ، گروهى از مردم شيروان و اسيران گرجى را نيز به خراسان ، مازندران و گيلان فرستاد كه با جمعى از مهاجرين به سبب ناسازگارى آب و هوا تلف شدند (340).بقول دلاواله : - جهانگرد ايتاليايى - در فرح آباد مازندران چهل هزار خانواده ارمنى ، دوازده هزار خانواده گرجى ، هفت هزار خانواده يهودى و حدود بيست و پنج هزار خانواده مسلمان كه شاه از شيروان به مازندران كوچانيده است زندگى مى كنند (341).(4) روحانيون ، اهميت دادن دولت صفوى به تشيع و توجه ويژه به علماى شيعى مذهب و حمايت از علماى مذهبى باعث شد كه به تدريج علما در امور اجتماعى و سياسى مملكت موثر واقع شوند و اين تاثير و نفوذ در دوره ى شاه طهماسب اول و شاه سلطان حسين ، به اوج خود رسيد.تشويق سلاطين صفوى به رونق فلسفه و فقه تشيع ، مرجعيت علما، مشروعيت دولت را تقويت نمود. در واقع نوعى رابطه بين قدرت مذهبى و قدرت دنيوى يعنى زعامت معنوى و زعامت سياسى پديد آمد كه يكى از نتايج آن اداره برخى از تشكيلات دولتى ، مانند امور قضايى ، اوقاف ، امور مالكيت بود كه توسط روحانيون انجام مى گرفت .در طور حكومت صفويه ، قدرت مذهبى و قدرت دنيوى ، جز در مواردى نادر (مالك شيخ احمد اردبيلى ) كه روش شاه عباس اول را در اداره ى حكومت نمى پسنديد و آن را حكومت بر ملك عاربه مى دانست ) بين دو قدرت حاكم - قدرت مذهبى و قدرت دنيوى - عدم تفاهم چندانى پيش نيامد و اتحاد دولت و علما به صورت پديدار شدن مشاغل و مناصب تجلى نمود (342).سلاطين صفوى ، براى جلوگيرى از نفوذ مذهب در امور مملكت ، ابتدا، تعداد محاكم عرف را افزايش دادند و سپس ، در محاكم شرع ، ايجاد اغتشاش و بى نظمى كردند و سرانجام ، با تحت سلطه درآوردن پيشوايان مذهبى و دينى و علاقه مند شدن آنان به امور ظاهرى و دنيايى ، از فعاليت آنان كاستند (343).(5) طبقات متوسط تجار به علت توسعه روابط تجارتى ايران با اروپا، وضع بسيار خوبى داشتند و منابع سرشارى از راه تجارت به دست مى آوردند و به علاوه سلاطين صفوى - به خصوص شاه عباس - چون افزايش ثروت ملى را نتيجه توسعه تجارت مى دانستند، تسهيلات فراوانى براى تجارت داخلى و خارجى قائل شدند و آنان را به عناوين مختلف تشويق مى كردند و به همين دليل ، در آن دوره ، ايران يكى از ثروتمندترين كشورهاى جهان بوده است .مى توان گفت كه در اين دوره ، تجار، متمول ترين مردم زمان خود بوده اند و با وجود اين كه تجار خارجى ، به خصوص تجار پرتغالى و هلندى در كار آنان اخلال مى كردند، با اين وجود كار آنان بسيار خوب بوده و ثروت زيادى از اين راه نصيب شان مى گرديد (344).تجار ايرانى ، امتعه ايران و ساير كشورهاى شرق را حتى به دورترين نقاط اروپا مى بردند و امتعه غرب را در بازارهاى ايران عرضه مى نمودند. شاردن در سفرنامه خود مى نويسد:بازرگان ايرانى بهترين روش را در بازرگانى داشته و آن را به بهترين وجهى به مورد عمل مى گذارند. بازرگانان ايرانى در تمام نقاط دنيا، از سوئد گرفته تا چين نماينده دارند و به كار بازرگانى مشغولند (345).يكى از علل بهبود تجارت و وضع تجار، امنيت راه ها و وجود راه هاى متعدد و قابل عبور بوده است . با ايجاد كاروانسراها و آب انبارها كاروان هاى تجارتى در نهايت آسايش به سفر خود ادامه مى دادند.(6) كارگران و اصناف ، شهر اصفهان مركز كار و فعاليت آن دوره بود. پيشه وران و كارگران مختلف مشغول كار بودند و به علت فعاليت هاى هنرى و ساختمانى كه در اين دوره به وجود آمده بود، روز بروز بر عده آنان افزوده مى شده است (346).راجر سيورى از قول شاردن مى نويسد:هر رشته از صنعت ، رييسى دارد كه از ميان صناعان مربوط از طرف شاه برگزيده مى شود، وى از مقامش بركنار نمى شود، مگر به واسطه شكايت كسانى كه وى نماينده آنان تلقى مى شود. حتى در اين مورد هم قبل از آن كه او را از مقام خود بركنار نمايند، بايستى وى را به غفلت يا خلافكارى متهم و جرم را ثابت نمايند (347).صنعتگران مجبور بودند براى شاه (348) كار كنند. يعنى به محض صدور فرمان ، به طور رايگان براى شاه انجام وظيفه نمايند. پيشه ورانى كه از بيكارى معاف مى شدند، عبارت بودند از كفشگران ، كلاهدوزان و جوراب بافان براى اين قبيل صنعتگران وجهى مى پرداختند كه خرج شاه نام دارد، يعنى مخارج ملوكانه ، كارگران و پيشه ورانى كه در دربار خدمت مى كردند، امتيازشان بر ساير كارگران اين بود كه اولا هميشه در شغل خود باقى بودند، ثانيا در زمان پيرى ، حقوق ساليانه خود را بدون كم و كاست دريافت دارند و علاوه بر اين ، از طبيب و داروى مجانى نيز استفاده مى نمودند. ضمنا اين كارگران ، از سن 12 سالگى به خدمت پذيرفته شده و پس از مرگ پدر، حقوق وى را دريافت مى داشتند و حقوق آنان ، هر سه سال يكبار افزايش مى يافت و هر كارگر، جيره اى به شكل يك چهارم پيمانه و نيم پيمانه و يك پيمانه دريافت مى كرد، هر پيمانه مى توانست كليه مايحتاج را تامين نمايد.اما چنان كه متذكر گرديد، هيچ يك از طرفين ، تعهدات متقابلى براى مدت معلوم به عهد خويش ندارند چنان كه ارباب آزاد است كه هر وقت بخواهد، شاگرد خويش را بيرون كند، و شاگرد نيز مختار مى باشد كه ، هرگاه دلش خواست استاد را ترك به گويد.به همين جهت ، استادان در آموختن صنعت كوتاهى مى كنند، و ارباب به جاى تعليم رموز صنعت ، سعى دارد كه هر چه بيش تر از شاگرد كار بكشد، و براى تعليم نوآموز به خود بسيار زحمت نمى دهد، بلكه مطابق بهره اى كه مى تواند از وى به كشد او را به كار مى گيرد.كارگران كارگاه هاى سلطنتى ، طبقه اى ممتاز از پيشه وران بودند، علاوه بر مواجب كه مبلغ آن در قرارداد استخدام معين مى شد و هر سه سال يك بار افزايش مى يافت . هر كارگر جيره اى بشكل يك چهارم پيمانه ، نيم پيمانه يا يك پيمانه دريافت مى كرد (يك پيمانه شامل همه چيزهايى بود كه براى گذران زندگى لازم است و براى تغذيه ى 6 - 7 نفر كفايت مى كرد). كارگران در صورت تمايل مى توانستند به جاى جيره ، پول نقد دريافت كنند. ارزش پول جيره در حدود 20 تومان بود و هنگامى كه آن را با ميزان دستمزد كه بين 2 تا 55 تومان در سال بود (349).وقتى مقايسه كنيم ، معلوم مى شود كه جيره اضافه يك نوع درآمد سهميه اى محسوب مى شد به علاوه به كارگران بسيار ساعى ، هدايايى داده مى شد و گاه كارگران به جاى اضافه دستمزد سه سال يكبار، هديه اى كه بالغ بر حقوق يك سال مى شد دريافت مى كردند (350).كارگرانى كه در كارگاه هاى سلطنتى كار مى كردند، امنيت كامل شغلى داشتند. آنان مادام العمر در استخدام بوده و هرگز اخراج نمى شدند در صورت بيمارى يا تحليل نيروى كارشان ، مواجب آنان كم نمى شد و اطبا و داروسازان دربار، آنان را مجانى درمان مى كردند. اين كارگران چه از سوى شاه ، سفارشى دريافت مى كردند و چه دريافت نمى كردند، نه تنها حقوقشان پرداخت مى شد بلكه هيچ محدوديتى هم بر سر مقدار كارى كه براى نفع شخصى خود انجام مى دادند وجود نداشت .به كارگرانى كه مى بايست در سفرهاى دربار همراه شاه باشند، شتر و اسب داده مى شد اما آنان به آسانى مى توانستند اجازه ماندن در محل خود را به دست آورند، يا در عوض ، پس از 6 تا 12 ماه دورى از محل خود به مرخصى بيايند. فرزندان كارگران از سنين 12 تا 15 سالگى به خدمت گرفته مى شدند و پس از مرگ پدر حقوق مرا دريافت مى كردند.اصناف موظف به انجام بيگارى و هم چنين پرداخت ماليات به نام (بنيچه ) بودند تقسيم كل مبلغ بنيچه - بين اعضاى صنف - از وظايف كلانتر بود.(7) كشاورزان ، اين طبقه كه در تمام ادوار قبل ، به علت وجود حكومت هاى محلى و اختلاف بين آن ها و پيدايش جنگ هاى داخلى و نبودن قدرت مركزى ، هميشه مورد هجوم و حمله و غارت بوده اند. در اين دوره ، به علت وجود امنيت و قدرت مركزى ، كشاورزان زندگانى راحت و آرام داشته اند (351).شواليه شاردن ، در سفرنامه خود مى نويسد:آنان در رفاه هستند، چنان كه به جرات مى توانيم بگوييم در سرزمين هاى حاصلخيز اروپا رعايايى وجود دارند كه آسايش آنان را ندارند همه جا زنان روستا را ديديم كه سينه بندهاى (گردن بند - سينه ريز) نقره بر گردن و حلقه هاى زرين و سيمين در دست (انگشتان ) داشتند. (352)در اين دوره كشاورزان ، خود كمتر صاحب زمين بوده اند، بلكه زمين را اجاره مى كردند و يا با مالك شريك مى شدند و در خصوص تقسيم محصول در اين دوره ، به نسبت پنج عامل (زمين - آب - گاو - بذر - كار) تقسيم مى شد و اگر زراعت ديم بود محصول به چهار قسمت مى شد وضع مالكيت در اين دوره ، متزلزل بود و مالكيت مطلق و مستمر وجود نداشت ، زيرا زمين هاى دولتى و سلطنتى ، زمين هاى باير تحت نظر دولت و دربار بوده و فقط به عنوان اجاره 99 ساله در اختيار مردم گذاشته مى شد كه پس از پايان مدت بايد قرارداد را تجديد نمايند زمين هاى وقفى نيز در اختيار اداره موقوفات و تحت نظر، صدر بزرگ بود و به اجاره واگذار مى شد. به طورى كه ملاحظه مى شود پس از لغو مالكيت هاى بزرگ از طرف شاه عباس و ضبط املاك سران قزلباش ، ديگر ماليات مطلق در اين دوره ديده نمى شود.راجر سيورى ، در ايران عصر صفوى مى نويسد:كشاورزى در ايران هميشه متاثر از محدوديت هاى اقليمى و تامين آب بوده و هست . در بيش تر اراضى كوشر، بسيارى از محصولات ، تنها با آبيارى قابل كشت هستند و در آن بخش هايى كه بعضى محصولات و به طور عمده غلات را مى توان با تكيه ى صرف بر آب باران كشت كرد حاصل شايد فقط يك چهارم حاصل اراضى آبيارى شده غير ديم است (353).همين طور سياحان ديگر مانند اولئاريوس ، از رشد كشاورزى ايران مى نويسد:كه ايران در طى دوران صفوى ، صادركننده انواع محصولات توليد شده در بخش كشاورزى بوده است از نظر ميوه مانند خرماى فارس ، خوزستان ، سيستان و كرمان و يا انار شيرين يزد و شيراز و يا پرتقال مازندران ، پياز شيرين و بسيار بزرگ خراسان .گندم و جو در همه جاى ايران كاشته مى شد. بنا به گفته شاردن در ايران ، نان گندم فراوان بود و همه جا نعمت ارزان يافت مى شد. برنج نيز به مقدار زياد زراعت مى شد. پنبه كارى در برخى نواحى تمركز يافته و متداول گشته بود. كشت تان چندان متداول نبود، زراعت خشخاش توسعه يافت (354).در حدود سال 1670 م . تقريبا در همه جاى ايران ، كشت توتون متداول بود و بهترين اقسام آن در خوزستان و همدان و كرمان و خراسان زراعت مى گرديد كشت درختان ميوه دار و احداث تاكستان ها پس از يك دوره انحطاط و سقوط، مجددا در قرن هفدهم ترقى كرد. در تمام نقاط ايران درختان ميوه ، به ويژه درختان زردآلو، هلو، گلابى ، به ، بادام و انجير و جاليزهاى كشت خربزه ديده مى شد. به طورى كه شاردن خوراك يك روز خربزه مردم اصفهان را بيش از مقدار مصرف يكساله خربزه ، كشور فرانسه مى داند و ادامه مى دهد كه توليد به طور كلى چون بيش از مقدار مصرف مى شد ايرانيان در اين عصر، بيش تر مربا و شربت آلات تهيه مى بينند. هم چنين در قرن هفدهم پرورش كرم ابريشم در ايران چنان ترقى كرد كه نه قبل و نه بعد به آن درجه از اوج و ارتقا نرسيد (355). بنا به گفته ى اولئاريوس ، در قلمرو دولت صفوى ، ساليانه بيست هزار عدل ابريشم خام توليد مى شد و به گفته ى شاردن ، 22 هزار عدل ، كه هر يك 276 پوت (356) وزن داشت (357). طبق اظهار شاردن ، گيلان ده هزار عدل ابريشم خام ، مازندران 3 هزار و گرجستان 2 هزار عدل توليد مى كردند و از اين مقدار فقط در حدود يك هزار عدل در ايران باقى مى ماند و مصرف مى شد و باقى به هندوستان صادر مى گرديد حقوق گمركى از صدور ابريشم خام ، به 4 هزار تومان بالغ مى گرديد.پی نوشت ها :337- تاريخ عالم آراى عباسى ، ج 2، ص 1089338- آيين كشوردارى در ايران ، ص 60339- زندگانى شاه عباس اول ، ج 3، ص 188 - 194340- تاريخ عالم آراى عباسى ، ج 1، ص 45 تا 53341- سفرنامه پيتر دولاواله ، ج 3، ص 319 - 324، سفرنامه كمپفر، ص 184342- دين و مذهب در عصر صفوى ، ص 62 - 63343- سياحتنامه شاردن ، به نقل از سازمان ادارى حكومت صفوى ، تذكره الملوك ، ص 71344- آيين كشورهاى ايرانيان ، ص 60 - 61345- شاردن ، ج دوم ، ص 173346- آيين كشوردارى در ايران ، ص 61347- ايران عصر صفوى ، ص 169348- سفرنامه كمپفر، ص 150349- سياحتنامه شاردن ، ج چهارم ، ص 300350- ايران عصر صفوى ، ص 169 - 170351- آيين كشوردارى ايرانيان ، ص 62352- سياحتنامه شاردن ، ج 5، ص 321353- ايران در عصر صفوى ، ص 168354- سفرنامه شاردن ، ج 4، ص 1152355- سفرنامه اولئاريوس ، ص 267356- پوت ، پود، پوط، وزنى از اوزان روس ، معادل با 5/5 من تبريز لغت نامه دهخدا. - و.357- تاريخ ايران از آغاز تا سده هيجدهم ، ص 533 - 534ارسال مقاله توسط کاربر محترم سایت : sm1372 /ن
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 921]
-
گوناگون
پربازدیدترینها