واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:

آل بويه نویسنده : عزت الله نوذری تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت ( قسمت نوزدهم ) 17 . آل بويه تلاش هاى مكرر و پياپى نهضت هاى مختلف ايرانى ، براى تصرف بغداد و تسلط بر مركز خلافت عباسى ، پس از ناكامى هاى مكرر، بالاخره به سال 324 هجرى به وسيله جنبش نوين استقلال طلبى ايران به رهبرى خاندان آل بويه با موفقيت همراه گرديد.آل بويه كه مانند بسيارى از مدعيان استقلال و فرمانروايى بر ايران ، خود را از نواده ساسانيان مى دانستند - منتسب به طبقه ماهيگيران و از مردم گيلان بودند.درباره نسب اين خاندان ، حمدالله مستوفى در تاريخ گزيده مى نويسد:پادشاهان ديلمان ، به تخصيص آل بويه ، هفده تن ، مدت ملكشان صد و بيست و هفت سال و از خاندان ساسانى (بهرام گور) مى باشند و بعضى از ديلمان گويند كه از تخم ديلم بن ضبه اند. (224)فعاليت سياسى و اجتماعى آل بويه ، به رياست برادران بويه : على ، احمد، حسن ، از زمان مرداويج و آل زيار آغاز مى گردد زيرا مرداويج بن زيار هنگامى كه حاكم ديلمان گشت ، رودبار و طالقان و رستمدار و سپس ، مازندران و ملك رى و قزوين و ابهر و زنجان و طارم را نيز به قلمرو خويش درآورد به اين ترتيب ، قلمرو تحت حكومت مرداويج زيارى در نواحى مركزى ايران بود، پس از مرداويج برادران بويه ، ايالات مركزى و جنوبى ايران را زير فرمان خود درآوردند.در سال 335 هجرى بود كه احمد ديلمى ، بعد از تصرف خوزستان ، آرزوى ديرين ايرانيان را كه تسلط به مركز خلافت عباسى بود، عملى ساخت و بغداد را اشغال نمود. در واقع تصرف پايگاه عباسيان نقطه ى عطف يك دوره مبارزه و برخورد طولانى بين دو عنصر ايرانى و عرب ، طى چند قرن بود تصرف بغداد نه تنها به منزله ى پيروزى سياسى و اقتصادى ايرانيان بر عرب بود، بلكه مرحله ى نوين تكامل اسلام ايرانى (شيعى ) در برابر اسلام عرب (تسنن ) بود.ابوريحان بيرونى در كتاب آثار الباقيه در اين باره مى نويسد:دولت و ملك خلفا در آخر خلافت متقى و آغاز خلافت مستكفى از آل عباس و به آل بويه انتقال يافت و خليفه از اين به بعد مانند راس الجالوت يهود بود كه تنها رياست دينى داشت . (225)مسعودى هم چنين در كتاب التنبيه و الاشراف مى نويسد: ... كه امور پيشگاه خلافت ، امروز به عهده ى احمد بن بويه ى ديلمى مسمى (ملقب) به معزالدوله است كه بر مطيع خليفه چيره شد و طبق آن چه ما در اين جا (در مصر) مى شنويم در زمان ما، يعنى سال 345 هجرى ، بيش تر رسوم خلافت و وزارت از ميان رفته است ، متقى و مستكفى و مطيع (سه تن از خلفاى عباسى در آغاز غلبه ى آل بويه ) همچون دست نشاندگانند و از خود اراده و نفوذى ندارند. (226)از اين به بعد، خلافت عباسيان ، اهميت خود را به عنوان عامل نيرومند سياسى جهان اسلامى از دست داد و تبديل به يك مقام روحانى و مذهبى گرديد كه تا حد زيادى زير نفوذ فرمانروايان مستقل و شاهزادگان جامعه اسلامى بود. در دوران آل بويه ، از نظر سياسى و اجتماعى ، يك روش نامتجانس و ناهماهنگ و اغلب متضاد، بر قلمرو آنان حكومت مى كرده است . يعنى در حالى كه قدرت سياسى و نظامى در دست ايرانيان و ديلميان بود، خلافت و حكومت دولتى و روحانى در اختيار خلفا قرار داشت ، ولى در عين حال ، عمدتا حكومت و سازمان آن ، زير نفوذ آل بويه طرفدار خاندان على (ع ) و مشوق روش شيعى بوده است . در زمان هاى بعد بسيارى از آيين هاى شيعى ، نظير عزادارى براى اولادان على بن ابى طالب (ع )، تنفر از خلفا، لعن بر معاويه و يزيد، آيين دولتى شاهان صفويه شد. در زمان معزالدوله ، ايام عاشوراى سال 353 هجرى تعطيل عمومى برقرار گرديد و مردم به عزادارى پرداختند.از نظر سازمان داخلى و ادارى ، سلاطين آل بويه (227) موفق گرديدند تا دولتى مستقل و ملى در بخش هاى عمده ى ايران مركزى و جنوبى و شمالى تا حدود ميان رودان (بين النهرين ) تشكيل دهند ولى به واسطه عدم آمادگى شرايط اقتصادى و اجتماعى ، نتوانستند يگانگى سياسى و اجتماعى كامل ايران را فراهم سازند و خيلى زود قلمرو آنان به علت اختلافات داخلى گرفتار تجزيه و تفرقه گرديد. به طورى كه در اواخر دوران آنان ، در نواحى مختلفه ايران مانند: فارس ، كرمان ، خوزستان ، اصفهان و رى حكومت هاى كوچك و مستقل ديلميان به وجود آمد و روى هم رفته ، دوره ى فرمانروايى آنان ، به صد و بيست و هفت سال رسيد (320 تا 497 ه .ق).تشكيلات ديوانى در زمان آل بويه به نقل از كتاب الوزراء صابى عبارتند از:ديوان وزير، ديوان رسائل ، ديوان سواد، ديوان مشرق ، ديوان مغرب ، ديوان ضياع خاصه ( املاك مخصوص خليفه )، ديوان مزارع ، ديوان زمام خراج و ضياع عمومى ، ديوان زمام نفقات و خزاين ، ديوان دار ( مقصود ، امور مربوط به سراى ها و خانه هاى خليفه است ) ديوان حرم و ديوان قضات .پی نوشت ها :224- تاريخ گزيده ، ص 408225- آثار الباقيه ، ص 132226- التنبيه و الاشراف ، ص 399227- الوزرا، ص 113، هم چنين مقايسه كنيد با كتاب تجارب الامم ، ج 6، ص 413ارسال مقاله توسط کاربر محترم سایت : sm137/ن
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 385]