تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835071742
خدمات آل بويه به فرهنگ و تمدن اسلامي
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
خدمات آل بويه به فرهنگ و تمدن اسلامي تمدن اسلامي در قرن چهارم و پنجم ، در واقع ، عصر طلايي و شکوفايي تمدن اسلامي ( Renaissance) است که همزمان با تجربه ي بزرگ ترين امپراتوري قرون وسطا ، يعني خلافت عباسي بود . اين امر که باعث بروز و ظهور استعدادهاي بالقوه ي ملل و اقوام ديگر در گستره ي نظام سياسي ، اجتماعي و فرهنگي شد ، شکوفايي و مجد و عظمت مسلمانان را به همراه داشت که مايه ي سرافرازي و مباهات بوده است . اين شکوفايي ، از متن تعاليم و اسلام جوشيده بود ؛ اما نقش برخي از حکومتها را در اين باره نبايد ناديده گرفت . توجه سامانيان و آل بويه به فرهنگ و دانش در دستيابي به چنين پيشرفتي سهم شاياني داشته است . مقدسي در وصف سامانيان مي گويد : خدا ، ايشان را پيروزي بخشيد که خوش رفتارترين شاهان و فرهنگ پرورترين ايشانند . »(1) همچنين سجستاني در ستايش فضاي ايجاد شده در دوران حکومت عضد الدوله مي گويد : اين پادشاه ، سزاوار آن است که تمام خلق و خاصه اهل دانش و فرهنگ ، او را تمجيد و براي بقاي ملکش دعا کنند . (2)اين پيشرفتها بيشتر در عرصه ي فرهنگي بود و متأسفانه در عرصه هاي ديگر ، به خصوص در بخش اقتصادي ، توفيق چنداني حاصل نشد و در برخي از برهه ها حتي شاهد بحران اقتصادي نيز هستيم . اين ، همان تعارضي است که آدام متز در تحقيقات خود نتوانسته است در رفع آن توفيق يابد ؛(3) هر چند جوئل ، متوجه اين نکته بوده و تلاش کرده است تا به آن پاسخ دهد .(4 )در ادامه به بررسي عملکردهاي فرهنگي و اجتماعي آل بويه مي پردازيم . 1-6 . خدمات فرهنگي اوضاع و شرايط سياسي به وجود آمده در جهان اسلام ، بستر مناسبي براي رشد و توسعه ي فرهنگ و دانش در اين عصر پديد آورده بود که آل بويه در آن ، نقش چشمگيري داشته اند . در اين زمينه لازم است نخست ، سهم دانشمندان ، و آنگاه نقش کتاب و کتابخانه ها در اين دوره ، مورد بررسي قرار گيرد . دوران آل بويه ، دوران سر برآوردن دانشمندان در علوم مختلف و نيز توسعه ي کتابخانه ها و تأليف کتاب است . اين موضوع در وهله ي اول ، ارتباط مستقيم با حاکمان آل بويه داشت ، زيرا برخي از آنان ، خود از اهل دانش و يا دوستدار آن بودند و(5) از اين رو، بسياري از دانشمندان را در وزارت و يا امور ديگر به خدمت مي گرفتند . از جمله حکمرانان دانشمند آل بويه ، عضد الدوله بوده که از اسا تيد بزرگي چون : ابوعلي فارسي ، ابوالفضل بن عميد ، ابوسليمان سجستاني ، ابوالحسين صوفي و ابن علم بهره برد(6 )و در علوم مختلف از جمله رياضيات و هندسه ، هيأت و نجوم ، سياست و مملکتداري متبحر شد و در نحو و ادبيات عرب ، يد طولاني داشت و خود را شاگرد کوچک سرآمد نحويان ، ابوعلي فارسي مي دانست و بدان افتخار مي کرد .(7 )عضد الدوله ، در ادامه ي سياست توجه به علما ، حقوقي براي فقها ، محد ثان و پزشکان، مهندسان ، رياضيدانان و ... مقرر کرده بود و قسمتي از قصر خود را به حکما و فلاسفه اختصاص داده بود . (8)همچنين در قصر بزرگ خود در شيراز ، کتابخانه اي داير کرد که مقدسي از آن به عظمت ياد کرده است( 9 )و زماني که به بغداد رفت ، آن کتابخانه را نيز با خود ، بدان جا منتقل کرد و گفته شده هر کتابي که تا آن زمان نوشته شده بود ، در کتابخانه ي وي يافت مي شد .(10 )از ديگر امراي فرهنگ دوست آل بويه مي توان از شرف الدوله ، بهاء الدوله و تاج الدوله پسران عضد الدوله و نيز مجدالدوله نام برد . شرف الدوله به علم هيأت و نجوم ، علاقه ي زيادي داشت و به همين سبب ، رصد خانه ي معروف بغداد را با همکاري ويجن ( ربيژن ) بن رستم که در هندسه و هيأت ، سرآمد بود ، بنا کرد .(11 )مجد الدوله نيز آنقدر به مطالعه ي کتاب اشتغال داشت که از تدبير امور مملکت ، باز ماند و اين موضوع ، باعث آشفتگي اوضاع و سقوط حکومت او شد .(12 )حضور فعال و گسترده ي دانشمندان بزرگ قرن چهارم و پنجم هجري در دربار آل بويه و فراهم نمودن امکانات علمي و رفاهي براي آنان ، گواه راستيني بر نقش مؤثر اين خاندان شيعي در به ثمر رساندن رنسانس اسلامي است . قفطي ، شمار زيادي از اين دانشمندان را نام برده(13 )که تعدادي از آنان ، مناصب وزارت ، قضاوت ، دبيري و منصبهاي ديگري داشته اند ؛ مانند ابوالفضل بن عميد ، وزير رکن الدوله ، که مسکويه از مراتب فضل و دانش او بسيار سخن گفته است ،(14 )صاحب بن عباد ، وزير مؤيد الدوله و فخر الدوله ،(15 )ابوالسحاق ابراهيم بن هلال صابي ، دبير عضد الدوله ، قاضي تنوخي ، سيدمرتضي ، نقيب طالبيان ، و ابو علي مسکويه ي رازي ، خازن عضد الدوله و ابن ماکولا ( ملقب به يمين الدوله وزيرجلال الدوله ) . افزون بر اين ، عصر آل بويه ، عصر کتاب و کتابخانه بود . حجم عظيمي از کتابهايي که در علوم و فنون مختلف ( اعم از : فقه ، تفسير ، حديث ، تاريخ ،جغرافي ، رياضي ، نجوم ، طب ، فلسفه ، کلام و شعر ، لغت و .... ) به رشته ي تحرير درآمده . گواه درخشش و بسط و گسترش فرهنگ و علوم و توجه به آن در اين برهه از تاريخ است . فهرستي از اين مکتب با نام مؤلفان آنها را مي توان در الفهرست ابن نديم ملاحظه کرد .(16)کافي است بدانيم که تعدادي از کتابهاي مهم شيعه در همين دوران ، تأليف شده اند مانند کتاب من لايحضره الفقيه ، تأليف ابوجعفر محمد بن علي بن بابويه ، معروف به شيخ صدوق ، و الاستبصار و تهذيب الأحکام تأليف ابوجعفر محمد بن حسن ، معروف به شيخ طوسي ، که هر سه از کتب اصول چهارگانه شيعه به شمار مي روند . همچنين کتاب الشفاء ، القانون و الاشارات شيخ الرئيس ابو علي بن سينا . برخي از اين کتب براي عضد الدوله نوشته و به او هديه شده اند، مانند کتاب الايضاح و التکملة در نحو ، تأليف ابو علي فارسي ،(17 )و التاجي در تاريخ خاندان بويه ، تأليف ابواسحاق صابي ،(18 )و کتاب ملکي در طب ، تأليف علي بن عباس اهوازي ، که پيش از تأليف کتاب قانون ، مهم ترين مرجع و کتاب درسي در علم پزشکي بوده است.(19 )نقش امرا و وزراي آل بويه در تأسيس کتابخانه ها قابل توجه است . علاوه بر کتابخانه ي عضدي ، کتا بخانه ي حبشي ، فرزند معز الدوله در بصره ، از اهميت ويژه اي برخوردار بوده است . که علاوه بر جزوات غير مجلد ، داراي پانزده هزار جلد کتاب بوده است.(20 )کتابخانه ي ابوالفضل بن عميد ، وزير دانشمند رکن الدوله در ري نيز از چنان اهميتي برخوردار بود که ابوعلي مسکويه ، از دانشمندان برجسته ي قرن چهارم ، رياست آن را بر عهده داشت.(21 )تعداد کتابهاي اين کتابخانه ، بيش از صد بار شتر بود که در علوم و فنون مختلف ، نوشته شده بود .(22 )از ديگر کتابخانه هاي مهم ، کتابخانه ي صاحب بن عباد بود که کتا بها يش به صد بار شتر مي رسيد.(23 )بيشتر اين کتابها از آثار فلسفي و کلامي بود که سلطان محمود غزنوي پس از تصرف ري ، تمام آنها را آتش زد .(24 )همچنين ابومنصوربن مافنه ، وزير ابوکاليجار ، کتابخانه اي در فيروزآباد داير کرد که هفت هزار جلد کتاب داشت.(25)درسال 383 ، در اولين « دارالعلم »که مشابه مدارس نظاميه بغداد بود ، به همت شاپور فرزند اردشير ، وزير بهاء الدوله ، تأسيس شد و آن را با کتابخانه ي بزرگي که داشت ، وقف علاقمندان کسب دانش کرد.(26 )اين دارالعلم ، داراي صد نسخه ي قرآن خوش خط و ده هزار و چهارصد مجلد کتاب بود که غالبا به خط مؤلف ، نوشته شده بود . اين فعاليتها و خدمات فرهنگي که در سايه ي سياستها و حمايتهاي امراي آل بويه به انجام رسيد ، سبب رونق دانش شد ، آنچنان که مسکويه در اين زمينه مي گويد : دانشهاي مرده ، زنده شد ، مردان آن – که پراکنده بودند – گرد آمدند ،جوانان به آموختن ، و پيران به آموزش دادن پرداختند ، ذوقها به جوش آمد ، بازار کساد دا نش ، رونق گرفت و هزينه ي سنگين اين کارها ، همه از بيت المال پرداخت مي شد .(27)2-6 . خدمات اجتماعي آل بويه در کنار خدمات فرهنگي ، اقداماتي نيز براي آباداني قلمرو خود انجام دادند . هر چند اين خدمات به گستردگي تلاشهاي فرهنگي آنان نبود ؛ اما همان مقدار نيز قابل توجه است . بيشتر اين اقدامات ، مرهون توجه و تلاشهاي عضد الدوله بوده است که از اين جهت ، حکومت او را نسبت به ديگر امراي آل بويه ممتاز کرده ا ست . خلاصه اي از اين اقدامات از اين قرار است : الف ) امنيت . پايه و اساس آباداني هر جامعه اي به وجود بستر امنيتي آن بستگي دارد . مهم ترين موضوعي که در قرن چهارم و پنجم هجري امنيت اجتماعي را از بين برده بود، اختلافات فرقه اي و جنگهاي امراي محلي بود ، به طوري که وقتي معز الدوله و عضد الدوله وارد بغداد شدند، با شهري نيم سوخته و ويران روبه رو شدند .(28 )تعصبات شديد فرقه اي و مذهبي ميان اهل تسنن و تشيع از يک سو ، و حنبليان و حنفيان از ديگر سو ، نقش مهمي در برهم زدن امنيت داشت ، به طوري که گاه ، مساجد و محله هاي بغداد به آتش کشيده مي شد و حتي عده اي کشته مي شدند .(29)در اين آشوبها ، « عياران بغداد » – که گروهي هتاک بودند – با سوء استفاده از اوضاع ، به اموال و خانه هاي مردم دستبرد مي زدند و گاه محله ها و بازار را آتش مي زدند و اين ، سبب تورم مي شد.(30)وقتي عضد الدوله وارد بغداد شد ، يکي از سياستهاي مهمي که در پيش گرفت ، سياست ايمن سازي محيط بغداد بود . وي در اين زمينه تلاش فراوا ني کرد ، از جمله قصد خوانان و به تعبير ابن کثير ، نابخردان از اهل تسنن(31) را که با طرح مباحث اختلاف برانگيز در تحريک و دامن زدن و به اختلافات فرقه اي نقش مهمي ايفا مي کردند . ، از اين گونه کارها باز داشت . عضد الدوله ، گرچه خود به شيعه معتقد بود ؛ اما به خوبي مي دانست اين ا ختلافات، علاوه بر اينکه مشکلي از جامعه را حل نمي کند ، بلکه امنيت آن را نيز به خطر خواهد انداخت . از اين رو ، با اينکه به علماي شيعه ، از جمله شيخ مفيد ، احترام مي گذاشت ، ولي برخي از علماي اماميه ، زيدي و نيز اهل سنت را به شهرهاي ديگر تبعيد نمود و يا آنان را از مقام خود ، عزل کرد..(32 )نمونه ي آن ، تبعيد پدر سيد مرتضي به شيراز است و يا عزل قاضي تنوخي که حنفي متعصبي بود و بر شافعيان بسيار سخت مي گرفت . (33)از اقدامات عضد الدوله برمي آيد که براي او ميان کساني که اقدام به برهم زدن امنيت مي کردند . ، فرقي قائل نبود آن فرد و يا گروه را از هر فرقه و مذهبي که مي بود ، تأديب مي کرد . از همين رو ، در ماجراي درگيري مسلمانان با مجوسيان شيراز – که اموال مجوسيان به غارت رفت – عضد الدوله ، گروهي را براي آرام کردن اوضاع و تأديب مسلمانان و بازگرداندن اموال غارت شده ، به شيراز فرستاد.(34 )نتيجه ي اين تلاشهاي او و برخي ديگر از امراي آل بويه از جمله معز الدوله ، رکن الدوله و بهاء الدوله ، بازگرداندن آرامش به قلمروشان بود .(35)ب ) آباداني پيش از اين گفتيم که بيشتر خدمات آل بويه به دوران حکومت عضد الدوله باز مي گردد . اين خدمات ، از آنچنان اهميتي برخوردار بوده که مورد ستايش مورخان و جغرافي دانان قرار گرفته ا ست . با اينکه تعصب مقدسي در جاي جاي کتابش أحسن التقاسيم مشهود است و هر جاتوانسته از آل بويه ، به خصوص عضد الدوله به بدي ياد کرده ؛( 36 )اما خدمات ارزنده و قابل توجه او را ستوده است .(37)بيشتر گزارشها حکايت از آباداني بغداد و شيراز دارد. مسکويه رازي که خود از نزديک ، شاهد اين تلاشها بوده ، گزارش نسبتا مفصلي از آ باداني اين شهر ها ارائه داده است .(38 )با توجه به مجموعه گزارشها ، خلاصه اي از اين تلاشها و خدمات که در شهرهاي مختلف انجام گرفته ، ارائه مي شود . خدمات عضد الدوله در بغداد ، مرکز خلافت ، بسيار بود . مسکويه ، شهر بغداد را پيش از اقدامات عضد الدوله به شهر نيم سوخته و نيمه ويران که به صورت تپه اي در آمده بود ، توصيف کرده است .( 39 )او در سال 369 ق ، تصميم به آباد سازي بغداد گرفت . وي ابتدا به تعمير و بازسازي مساجد جامع و سپس ديگر مساجد ، همت گماشت و هزينه ي سنگيني براي اين کار صرف کرد .(40)از مهم ترين خدمات اجتماعي عام المنفعه اي که عضد الدوله به سال 371 و يا 372 در بغداد انجام داد ،ساختن بيمارستان بزرگ عضدي است (41 )که وي براي تجهيز آن ، 24 پزشک ماهر که در دوران خود ، سرآمد پزشکان به شمار مي رفتند ، بدان جا آورد ؛ کساني چون جبرئيل بن عبدالله بن بختيشوع ، ابو يعقوب اهوازي و هارون بن صاعد صابئي .(42 )همچنين ، مقدار زيادي دارو و سايل و تجهيزات براي آن بيمارستان فراهم نمود .(43 )عضد الدوله براي زيبا سازي شهر ، دستور داد خانه هاي مخروبه ي بازمانده از جنگها بازسازي شود و به کساني که توانايي مالي نداشتند ، وام داد و زمينهاي زيادي را به بوستانهاي تفريحي تبديل کرد و باغهاي رها شده اي را که ويرانه و لانه ي سگان و جايگاه خاکروبه و مردار شده بود ، با سبزه و گل ، آباد کرد . به گفته ي مسکويه ، اين گلها از فارس و ديگر شهرها به بغداد آورده مي شد . همچنين نهرهاي زيادي که خشک شده و به زير خاک رفته بود ، لايروبي کرد و آب در آنها جاري شد . نيز راه ها و پلهاي زيادي ساخت .(44 )افزودن بر بغداد ، آل بويه اقدامات عمراني مهمي در شهرهاي ديگر انجام دادند . سد عظيم « بند امير » و يا « بند عضدي » بر رودخانه ي کر ( واقع درحد فاصل شيراز و اصطخر ) که سبب رونق کشاورزي آن منطقه شد(45 )و نيز سدي در اصطخر(46) و سرايي براي سمساران در کازرون(47) و ارتباط نهر اهواز و نهر دجله ( رود کارون و اروند رود ) با ايجاد نهري به طول 24 کيلومتر ( چهار فرسنگ )(48 )و ساختن بازاري در رامهرمز (49 )و بازسازي و تجديد پلها و مساجد و ديگر امور عام المنفعه ، از جمله خدمات اجتماعي آنان بوده است .(50)عضد الدوله ، کاروانهاي حاجيان را از پرداخت ماليات ، معا ف کرد و در هر منزلگاهي براي آنان آبشخور ساخت . چاه هاي زيادي را حفر کرد و چشمه هاي خشک را به آب رسانيد ، پرده ي کعبه را تهيه مي کرد ، براي حفاظت شهر مدينه ، بارويي دور آن ساخت و به مجاوران شهر و بينوايان آن رسيدگي کرد ، خواربار ايشان را از راه دريا و خشکي تأمين نمود و همين خدمات اجتماعي را براي زيارتگاه هاي نجف، کربلا و کاظمين نيز انجام داد . (51)عضد الدوله ، در اوج قدرت ، در کنار خدمات رفاهي در شهرها ، به وضعيت روستائيان نيز توجه مي کرد ، بدين سان که روستاها را به نمايندگاني امين سپرد تا به وضع آنها ، رسيدگي کنند و بازرساني بر آنان گماشت تا بر کارهايشان نظارت کنند . وي فرمان داد زمان گرفتن خراج را از هنگام پيش از درو غله به نوروز معتضدي ( خرداد ماه ) (52 )به تأخير اندازند . اين موضوع براي کشاورزان ، بسيار مهم بود ؛ زيرا تا پيش از اين ، دولت ، خراج را در ايام نوروز ايراني مي ستاند، در حالي که محصول نرسيده بود و مردم ، مجبور بودند از ديگران وام بگيرند و يا محصول خود را پيش فروش کنند .(53)متأسفانه ، پس از عضد الدوله ، آباداني جز در موارد اندک ، متوقف شد . در سال 383 ق ، بهاء الدوله پلي در سوق الثلاثاء(54 )ساخت( 55 )و در سال 413 ق ، مؤيد الملک ابو علي رخجي ، وزير مشرف الدوله ، بيمارستاني در واسط تأسيس کرد .(56) درباره ي شرف الدوله نيز گفته اند به انجام دادن کارهاي خير ، رغبت داشت و سنت مصادره ي اموال را برداشت . (57)پيش از اين نيز معز الدوله ، نهرهاي رفيل و بادوريا(58 )را مرمت و باز سازي کرد و حتي خود در اين کار ، مردم را همراهي کرد و با اين اقدام زندگي آنها را بهبود بخشيد .(59) وي در بغداد نيز مي خواست بيمارستاني بسازد ؛ ولي پيش از آن درگذشت.(60 )همچنين با فرستادن وزير خود مهلبي به اهواز و بصره و اقدامات مهمي که در آنجا انجام داد ، موجب آباداني اين دو شهر شد .(61) به سبب اين تلاشها ، مردم معز الدوله را دوست مي داشتند .(62) صمصام الدوله نيز براي دفع دشمنان دور شيراز ، بارويي ساخت .(63)خلاصه آل بويه ، از جمله ي نخستين دولت قدرتمند شيعه است که از سال 328 تا 446 ق ، به مدت نزديک به يک قرن و نيم توانست در حوزه ي جغرافيايي ايران و عراق بر خلافت عباسي تسلط کامل داشته باشد . مؤسسان اين دولت ، سه برادر بويهي : يعني علي عماد الدوله ، حسن رکن الدوله و احمد معز الدوله بودند که از خطه ي شمال ايران برخاسته بودند. آنان ، ابتدا از فرماندهان ماکان بن کاکي بودند که با مرداويج بن زيار مي جنگيدند ؛ ولي پس از شکست خوردن ماکان به مرداويج پيوستند . آنان با وحدت و همکاري بسيار زياد و نيز با توجه به گرايش به تشيع ،توا نستند مرداويج را کنار گذاشته ، ابتدا به فارس و جنوب ايران ، و سپس بر ري ، قم، ا صفهان ،کرمان و از شمال تا مرزهاي قلمرو سامانيان تسلط پيدا کنند و پس از آن ،دامنه ي حکمراني خود را به عراق توسعه دهند و خلافت عباسي را چنان در يد قدرت خود بگيرند و که تنها اسم و رسمي از آن باقي بگذارند . آل بويه ، خليفه را بر اساس مصالح خود از خلافت عزل مي کردند و حتي او را کور کرده يا مي کشتند و خليفه ي ديگري نصب مي کردند . ؛ امري که در حکومتهاي نيمه مستقل ايراني پيش از آنان ، هيچ سابقه نداشت . در نتيجه ي با قدرتي که داشتند، توانستند . نقش مهمي درتوسعه و گسترش تشيع در قرن چهارم و پنجم در اين مناطق داشته باشند . قدرتمندترين حکمران آل بويه ، عضد الدوله بود .متأسفانه ، پس از او به علت اختلافات و جنگهاي داخلي ميان امراي آل بويه ، زمينه هاي سقوط دولت آنان فراهم شد تا اينکه سلطان محمود غزنوي توانست طومار اين دولت بزرگ شيعي را در هم پيچيده ، وبه عمر آنان پايان دهد . به يقين ، دولت آل بويه در عرصه هاي فرهنگي ، سياسي و اجتماعي در ايران و عراق توانست خدمات بسيار قابل توجهي انجام دهد . از نظر سياسي ، هر چند اين دولت به مذهب تشيع گرامي داشت و حتي مي خواست خلافت عباسي را بر چيده ، دولتي علوي بر روي کار آورده ؛ اما ظهور اين دولت قدرتمند در ايران و عراق ، در کنار دو دولت بزرگ و قدرتمند ديگر شيعه ، يعني حمدانيان و فاطميان ، سبب شکوه و عظمت جهان اسلام در برابر خطرهاي خارجي شد . از نظر فرهنگ به دليل اينکه بيشتر حاکمان آل بويه ، خود از اهل علم ودوستدار آن بودند ، نه تنها به علماي شيعه که با توجه به سياست کل نگرشان بلکه به همه ي علماي اسلام از فرق و مذاهب مختلف و حتي غير مسلمان ،توجه خاص نموده ، زمينه هاي رشد و توسعه و بالندگي آنان را فراهم کردند ؛ به طوري که مسکويه از اوضاع و شرايط به وجود آمده ، به « زنده شدن علم » تعبير کرده و سجستاني ، آزادي عقيده را آن اندازه بيان مي کند که علماي هر فرقه بدون نتقيه مي توانستند به بيان عقايد خود بپردازند و رشد کتاب و کتابخانه و تأسيس رصدخانه ها ، از جمله ي اين خدمات علمي و فرهنگي است و به يقين مي توان گفت که حکومت آل بويه ، نقش مهمي در به ثمر رسيدن تمدن شکوهمند جهان اسلام در قرن چهارم و پنجم داشته است . از نظر اجتماعي نيز نقش اين خاندان حکومتگر شيعي بسيار مهم است . ايجاد امنيت داخلي و نيز راه ها و آباداني در شهرها و حتي شهرکها و روستاها ، ايجاد بيمارستان ، سد سازي ، پل سازي ، حفر چاه در راه ها ، مرمت نهرها ، فراهم نمودن اسباب آسايش و راحتي کاروانهاي حج ، تعميرات اساسي در حرمين شريفين و شهرهاي مقدس کاظمين ، کربلا و نجف ، از فعاليتهاي اجتماعي آنان بوده است . پی نوشت: 1-أحسن التقاسيم في معرفه الأقاليم ، ج 2 ، ص 494 . 2-سجستاني ، عبدالله بن سليمان ، صوان الحکمه ، ص 386 . 3-تمدن اسلامي در قرن چهارم هجري ... ، ج 1 ، ص 6 . 4-احياي فرهنگي در عهد آل بويه ، ص 63 . رابرت س . لوپز مدلل ساخته است که رنسانس اروپا با وجود عظمت فرهنگي خود ، دوره ي مضيقه ي اقتصادي بود ( همان ، ص 62 ) . 5-مسلم است حاکمي که تمام همتش صرف خوشگذراني و عياشي است و بويي از علم نبرده ، نه ارزش علم و عالم را مي فهمد و نه بدان توجهي خواهد داشت . تاريخ دولتها نشان مي دهد که هر اندازه حاکمان و سياستمداران به علم و عالمان توجه نشان داده اند . جوامع آنان نيز با پيشرفت و شکوفايي قرين بوده است . 6-قفطي علي بن يوسف ، تاريخ الحکماء ، ص 315 و 386 ؛ تجارب الأمم ، ج 6 ، ص 341 . 7-همان ؛ فرج المهموم في تاريخ علماء النجوم ، ص 145 ؛ تاريخ بغداد ، ج 7 ، ص 275 – 276 . 8-تجارب الأمم ، ج 6 ص 481 . 9-أحسن التقاسيم في معرفه الأقاليم ؛ ج 2 ، ص 668 – 669 .10-همان .11- تاريخ الحکماء ، ص 107 و 479 . 12- الکامل في التاريخ ، ج 8 ، ص 170 . 13- تاريخ حکماء ، ص 107 ، 205 ، 207، 251،319،353 ، 561 ، 479 ، 534 ، 541، 452 ،548 ،549،553، 562 و 589 .14- تجارب الأمم ، ج 6 ، ص 338 – 341 . 15- وي هجده سال و يک ما ه ، وزارت آن دو را بر عهده داشت ( ر . ک : معجم الأدباء ، ج 6 ص 171 ) .16- وي به سبب رونق کتا ب به شغل وراقي – که چيزي شبيه کتابفروشي و نسخه برداري از کتابها بوده – مشغول بودو اين کتاب ارزشمند را نگاشت که علاوه بر ذکر نام کتابهايي که تا آن زمان تأليف شده بود ، به شرح حال کوتاهي از نويسندگان آنها نيز پرداخته است . 17- معجم الأدباء ، ج 7 ص 238 ؛ وفيات الأعيان .... ، ج 4 ص 51 . 18-تاريخ الحکماء ، ص 108 ؛ الکامل في التاريخ ، ج 7 ، ص 401 ؛ وفيات الأعيان ..... ، ج 4 ، ص 51 . 19- همان ، ص 231 .20- همان .21- تجارب الأمم ، ج 6 ص 301 ؛ الکا مل في التاريخ ، ج 8 ، ص 304 ق . در سال 355 جنگجويان خراساني سني مذهبي که به بهانه ي جهاد با روم ، وارد ري شده بودند ، آشوب به پا کردند ، و خانه ي ابن عميد به غارت رفت . وي از ميان اموالش تنها سراغ کتابخانه اش را از مسکويه گرفت و از سلامت آنا شادمان شد 0 تجارب الأمم ، ج 6 ص 278 . ) 22-همان ، ص 278 . 23- مرآه الجنان و عبره اليقظان ، ج 2 ص 318 ؛ همچنين ، ر .ک أحسن التقاسيم في معرفه الأقاليم ، ج 2 ص 583 . 24-المنتظم ... ، ج 15 ؛ ص 196 . ابن جوزي مي گويد : وقتي کسي را مي خواستند به دار آويزند ، کتابها را به زير پاي او مي گذاشتند و به آتش مي کشيدند . 25- همان ، ج 15 ، ص 282 ؛ الکامل في التاريخ ، ج 8 ص 253 . 26- المنتظم ... ، ج 14 ، ص 366 ؛ همان ، ج 7 ، ص 464 ؛ البدايه و النهايه ، ج 11 ، ص 333 .27- تجارب الأمم ، ج 6 ، ص 481 – 482 . 28- تجارب الأمم ، ج 6 ، ص 477 .29-الکامل في التاريخ ، ج 7 ، ص 330 . منازعات برخي از مذاهب اهل تسنن با هم ، کمتر از نزاع ميا ن اهل سنت و شيعيان نبود . به طوري که درگيري شديد ميان حنفيان و شافعيان ، سبب شده بود تا اين دو فرقه ، در دو منطقه ي جدا از هم در ري زندگي کنند . همين موضوع ، يکي از دلايل پيشرفت در اين شهر بوده است . ( ر . ک : تاريخ تشيع در ايران ، ج 2 ص 499 ) . 30- تاريخ بغداد ، ص 32 . عبدالعزيز دوري بر اين باور است که نهضت عياران در نتيجه ي وضع زندگي دشوار آنها و هرج و مرج سياسي بود و قيام آنان بر ضد توانگران و فرمانروايان صورت مي گرفت . به همين دليل ، فعاليتهاي آنان بيش از همه متوجه توانگران ، بازاريان ، دستگاه انتظامي اشراف بود ( همان ، ص 31 – 32 ) . 31- البدايه و النهايه ؛ ج 11 ، ص 348 . 32 – احياي و فرهنگي در عهد آل بويه ، ص 81 . 33- الکامل في التاريخ ، ج 7 ، ص 391 – 400 . البته اين بدان معنا نيست که عضد الدوله ، سياست سرکوب رهبران فرقه هاي مذهبي را در پيش گرفته بود ؛ چرا که اين ، خود موجبات تنش درجامعه را فراهم مي ساخت ؛ بلکه او از طرح مباحث بيهوده از طرف بي خردان و نيز از اقدامات خشونت آميزافراطيان جلوگيري نمود ؛ و گرنه دوران عضدالدوله در مباحثه و مناظره ي مسائل کلامي ، فلسفي و ديگر علوم ، يکي از دورانهاي در خشان تمدن اسلامي است و سياست تسامح و تساهل وي در اين جهت بوده است . سجستاني به فضاي بسيار مطلوب علمي که در آن ، هر فرقه اي بدون تقيه مي توانست عقايد خود را مطرح کند . اشاره کرده و از عضد الدوله ، ستايش و تمجيد نموده است . ( صوان الحکمه، ص 386 ) . در ادامه ي اين سياست ، بر خي از علماي اديان ديگر از نزديکان او بودند و نصر بن هارون نصراني يکي از وزراي او بود که عضد الدوله و به او مبلغ زيادي داد تا با آن به فقرا و کليساهاي مسيحيان رسيدگي کند ؛ ( تجارب الأمم ، ج 6 ، ص 482 ) 34- الکامل في التاريخ ، ج 7 ، ص 390 .35- تجارب الأمم ، ج 6 ص 341 ؛ المنتظم ... ، ج 15 ، ص 33 و 37 ؛ احياي فرهنگي در عهد آل بويه ، ص 76 و 81 . 36- أحسن التقاسيم في معرفه الأقاليم ، ج 1 ، ص 338 و ج 2 ، ص 669 . 37- همان ، ج 2 ، ص 605 .38- تجارب الأمم ، ج 6 ص 477 – 482 . 39-همان ، ص 477 . 40-همان، ص 477- 478.41-المنتظم ..... ، ج 14 ، ص 289 ؛ الکامل في التاريخ ، ج 7 ص 401 ؛ تاريخ الحکما ء ، ص 205 ؛ النجوم الزاهره ، ج 4 ، ص 141 . 42- تاريخ الحکما ء ، ص 205 ، 326 ، 459،461،541،543،544،548،584و 587.43- المنتظم .....، ج 14 ، ص 289 ؛ الکامل في التاريخ ج 7 ، ص 401 . 44- تجارب الأمم ، ج 6 ، ص 477 – 479 . 45- مستوفي ، حمد الله ، نزهه القلوب ، ص 109 ، 115 ، 124 ، 219 ؛ أحسن التقاسيم .... ، ج 2 ، ص 661 . اصطخري مي گويد از سد عظيمي که قيصر روم به دستور شاپور ذو الأکتاف بر روي آب شوشتر ساخته بود ، محکم تر نبود ؛ اما مستوفي مي گويد بند امير عضد الدوله از سد شوشتر محکم تر بوده است ( نزهه القلوب ، ص 109 ) . 46- نزهه القلوب ،ص 132.47-أحسن التقاسيم في معرفه الأقاليم ، ج 2 ، ص 646 . 48-همان ، ص 626 . 49- همان ص 617 .50- تجارب الأمم، ج 6 ص 338 و 477 – 479 ؛ أحسن التقاسيم في معرفه الأقاليم ، ج 2 ، ص 613 – 614 ، 661 و 663 – 666 .51- نزهه القلوب ، ص 12 و 32 ؛ تجارب الأمم ، ج 6 ،ص 481 . ابن زهره مي گويد : « عضد الدوله ، بارگاه علي ( ع ) را ساخت که تا سال 753 ق برپا بوده است ( ر . ک : غايه الاختصار في بيوتات العلويه المحفوظه من الغبار ، ص 161 ) . 52-درباره ي نوروز معتضدي و تاريخچه ي آن . ر . ک : تجارب الأمم ، ج 6 ص 480 . با توضيحات عيلنقي منزوي . 53- تجارب الأمم ، ج 6 ، ص 480 . 54- مکاني است در بغداد و پيش از آنکه منصور عباسي بغداد را بنا کند ، مردم کلو اذي و اين منطقه ، ما هانه، سه شنبه اي را در اينجا بازار راه مي انداختند ؛ بدين مناسبت ، اين منطقه « سوق الثلاثاء » ناميده شد ( معجم البدان ، ج 3 ، ص 283 . ) 55-المنتظم ، ج 14 ، ص 365 – 366 ؛ البدايه و النهايه ، ج 17 ، ص 356 . 56- همان ، ج 15 ، ص 153 . 57- همان ، ج 14 ، ص 340 .58- دهستاني است از شهرها و بخشهاي واقع در غرب بغداد . به اين دهستانها « طسوج » مي گفتند . ياقوت ميگويد : در روزگار ما ، بادوريا از شهرکهاي نهر عيسي بن علي است ( معجم البلدان ، ج 2 ، ص 317 ) براي اطلاع بيشتر از کيفيت تقسيمات شهري و استاني در قديم ، ر. ک : الأنساب ، ماده « طسوج » . 59- تجارب الأمم ، ج 6 ص 210 – 211 . 60-المنتظم .... ، ج 14 ، ص 175 . 61 – همان ، ج 6 ، ص 163 – 164 و 167 – 168 .62- همان ، ص 210 .63-نزهه القلوب ، ص 114 . منبع: دولتها و خاندانها و آثار علمي و فرهنگي شيعه تاريخ تشيع 2/خ
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 3779]
-
گوناگون
پربازدیدترینها