واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: پيشينه حوزه علميه
صرفنظر از معناي اصطلاحي حوزه علميه که به مراکز تحصيل علوم ديني در شکل امروزي اطلاق مي شود توجه به مفهوم و معناي لغوي آن که به فراگيري تعاليم قرآن و سنت اشاره دارد مي تواند براي يافتن خاستگاه حوزه علميه راهگشا باشد .با اين نگاه سابقه حوزه علميه را تا صدر اسلام و نخستين روزهاي نزول وحي بر پيامبر مکرم اسلام به قبل باز مي گرداند.نخستين بذر فراگيري تعاليم قرآن در عهد نبوت پاشيده شد . مراجعه به متون اصيل اسلامي اين حقيقت را به خوبي آشکار ميسازد که همگام با نزول اولين آيات وحي الهي ، تعليم و تعلم در جامعه اسلامي مطرح و نسيم جان بخش علم آموزي وزيدن گرفته است. در قرآن کريم پيامبر معلم تعليم و تربيت ناميده شده و از مردم نيز براي فراگيري دانش دين دعوت شده است . پيامبر اکرم به حکم آيه «و انزلنا اليک الذکر لتبين للناس ما نزل اليهم و لعلهم يتفکرون.نحل 44» (ما قرآن را بر تو نازل کرديم تا براي مردم توضيح دهي اميد که آنها انديشه کنند.) مامور بود تا کلام خدا را به مردم ابلاغ کرده و مشکلات آن را براي ايشان حل نمايد و به همين دليل ابتدا از نزديکترين کسان خود که اولين آنها حضرت علي بن ابيطالب و حضرت خديجه بودند تعليمات قرآني را شروع نموده سپس در منزل و مسجد خود پيوسته در ميان پيروان خود حضور داشته و به تربيت انان و آموزش آحکام دين مي پرداخته است . تاريخ نشان مي دهد که اين حلقههاي درس در خانه حضرت خديجه و شعب ابيطالب و بازار عکاظ و کعبه مکرمه و ادامه آن در خانه ارقم بن ابيالارقم مخزومي (م 55 ق)تشکيل ميگرديده است اين حوزه هاي علمي مربوط به دسته يا شعبه يا عقيدهاي خاص نبوده و تنها تلاشي در راستاي تبيين دستورات کلي اسلام بوده است اما چون با دشمني شديد بزرگان قريش مانند ابوسفيان، ابولهب، ابوجهل، و امثال آنها مواجه بوده اند غالبا شرح و نشر احکام قرآني و اقامه واجبات الهي در حال اختفا انجام ميگرديده است اما پس از فتح مکه حوزههاي تعاليم قرآني و پاسخ به سوالات و اشکالات مسلمانان در مسجدالحرام و در بعضي نقاط مکه تشکيل ميگرديده که تعليم دهندگان آن از نخستين شاگردان مکتب پيامبر و دانش آموختگان محضر فاضل ترين شاگرد رسول الله يعني علي عليه السلام بوده اند. بنابراين ميتوان خاستگاه حوزههاي علميه و مهد اصلي پيدايش اولين مجامع علمي و جلسات درسي علوم اسلامي را شهر مکه و يا به عبارت ديگر خانه رسول اکرم(ص) دانست. ويژگ هاي نخستين حوزه علميه ويژگيهاي اصلي و مهم نخستين حوزه علميه چنين است : 1 - وجود معلم و سرپرستي همچون رسول گرامي خدا حضرت محمد(ص) که در واقع مؤسس و بنيانگذار حوزههاي علميه بود که در سايه چنين استادي شاگردان عاليترين مفاهيم الهي و انساني را در مکتبي که ارتباط مستقيم با وحي داشت توسط معلم اول که گفتههاي او به يقين از هرگونه خطا و اشتباه مصون بود دريافت ميکردند. 2 - وجود شاگردان روشن ضمير و بارزي همچون علي بن ابي طالب عليه السلام و حضرت خديجه و بسياري از اصحاب درجه اول آن حضرت که اجتماع آنان گرمابخش دلهاي آنان و روشني بخش ديار تاريک و ظلماني و سراسر جهل مکه بود. 3 - متون آموزشي غني و کامل که همان قرآن و سنت و فرمايشات پيامبر اکرم بود 4 - سادگي و وضوح مسائلي که مطرح ميشد و بيان دقيقترين و عاليترين مفاهيم و مسائل علمي با سادهترين بيان و روشنترين تعبير. 5 - همگاني بودن آموزش بر اساس تفکر اصيل اسلامي يعني همان تلازم علم و تکليف که اين قاعده همه مسلمانان را در بر ميگرفت. مسجد پايگاه اصلي حوزههاي علوم اسلامي حوزه علميه در اصطلاح امروزي از مسجد شکل گرفت ابتدا نام حوزه علميه مطرح نبود بلکه مساجد نخستين فضاهاي تدريس و مقر تشکيل حوزهها بود و با گسترش سطح فرهنگ و تمدن شيعه فعاليت آموزش در حوزهها نيز رفته رفته گسترش يافت فراهم شدن امکانات بيشتر موجب به وجود آمدن مکانهاي مناسب براي تحصيل علوم ديني گرديد و حوزهها و مدارس به تبعيت از مساجد به منظور پاسخگويي به دو عملکرد عبادي و آموزشي مکمل يکديگر بودند. بنابراين مسجد خاستگاه آموزش گاههاي اسلامي است چون سنگ بناي فراگيري احکام اسلامي در مساجد نهاده شد. مسجد محل عرضه اولين تشکلهاي آموزشي عمومي و در حقيقت جايگاه گردهمايي عموم مردم فارغ از هر قيد و نژاد و مال و مقام بود. آموزش در مساجد بر محور خواندن و فهم قرآن نيز و تعليم نحوه انجام فرايض ديني استوار بود اين شکل آموزش در مسجد به عنوان يکي از ويژگيهاي نظام طلبگي تلقي شده و هنوز هم حلقهها و جلسات علمي و درسي طلاب در مساجد داير است. ادامه دارد...
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 94]