رمز توفيقات بين المللي جدايي نادر از سيمين

واضح آرشیو وب فارسی:الف: رمز توفيقات بين المللي جدايي نادر از سيمين
روزنامه مردم سالاري درسرمقاله خود با عنوان "‏رمز توفيقات بين المللي جدايي نادر از سيمين"به قلم نيما بهدادي مهر آورده است:جدايي نادر از سيمين از تجربه هاي عجيب سينماي ايران است. فيلمي كه با تائيديه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ساخته شده از جشنواره فيلم فجر جايزه گرفته و توسط معاونت سينمايي دولت اصولگرا به اسكار معرفي شده و به نوعي مورد حمايت ويژه نظام فرهنگي ايران است اما با رويكرد انتقادي بخش ديگري از گروه هاي اصولگرا روبروست. صدا و سيما نسبت به آن بي مهر است و منتقد ثابت برنامه هفت آن را سياه نما مي داند. سوال اينجاست كه چرا با اثري كه تمامي روند توليد و نمايش داخلي و بين المللي اش و همچنين كسب جوايز غرورآفرينش در كانالي منطقي شكل گرفته است، اينگونه برخورد مي كنيم؟ مشكل كجاست؟ آيا شخصيت اصغر فرهادي و رفتارهايش را نمي پسنديم يا فيلم اين كارگردان دچار مشكلات مضموني است؟ آيا همانگونه كه برخي مي گويند اين اثر همان چيزي را از ايران ارائه مي دهد كه مطلوب غرب است؟ براي پاسخ به سوالات بالا بهتر است به چند موضعگيري اشاره كنيم كه از دو زاويه مثبت و منفي به اثر اصغر فرهادي پرداخته اند. ساختار هاليوودي رمز موفقيت بين المللي جدايي... است! معلوم است كه چرا جشنواره هاي جهاني شيفته فيلم فرهادي شده اند چون سياه نمايي مي كند! جدايي نادر از سيمين يك فيلم ايراني نيست! جدايي نادر از سيمين مبتذل است! و با شنيدن يا خواندن چنين عباراتي كه از دو جنبه منفي و مثبت به اثر فرهادي نگريسته اند اين سوال به وجود ميآيد كه به راستي دلايل اقبال جهاني جدايي... چيست؟ چرا جشنواره هاي بين المللي آغوش سخاوت خود را به روي جدايي گشوده اند و جستجوي عنوان فيلم در اينترنت، سيل تاييدات بين المللي اين اثر را نشان مي دهد؟ تفاوت نگاه داخلي و خارجي به فيلم فرهادي چيست؟ آيا درونمايه گزنده و در عين حال حقيقي و واقع گرايانه فيلم تا اين حد برخورنده است كه بخواهيم جدايي... را دوست كش و دشمن نواز معرفي كنيم؟ به راستي با چه نگاهي بايد به اثر فرهادي نگريست؟ آ يا تحليل سياسي از فيلم اخير فرهادي مي تواند ما را به مقصد تحليلي درستي هدايت كند؟ آيا اساسا نگاه غيرسينمايي و جامعه شناختي به جدايي نادر از سيمين، چارچوب درستي جهت نيل به حقيقت پنهاني است كه برخي با نمادگرايي محض ، سعي در الصاق آن به جدايي.... دارند؟ تكليف مخاطب با چنين فيلمي چيست؟ فيلمي كه طيف مخالفان و موافقانش نيز داراي چند نظرگاه منفصل و به دور از وحدت رويه هستند و اساسا با نوعي خود نمايي در پي اضافه كردن اسم خود به ليست موافقان و مخالفان هستند؟ اين سوالات و ديگر شبهات مطرح شده پيرامون ساخته فرهادي، پايه اي شد براي بررسي دلايل اقبال جهاني آن و نگارنده تلاش دارد تا با عدالتي كامل، مباني نظري موافقان و مخالفان را در بوته نقد قرار دهد. براي اين منظور بهتر است بحث را به روزهاي آغازين توليد اين فيلم ببريم. ايامي كه خبري از هياهوهاي كنوني نبود و پيش بيني ها در خصوص جدايي نادر از سيمين، صرفا اضافه شدن يك فيلم خوش ساخت ديگر به ليست آثار سينماي ايران بود. اما همواره اتفاقات غافلگيركننده مسيرهاي سرراست را نيز پر پيچ و خم مي سازد و درياي آرام را دچار طغيان مي كند. كسب جايزه بهترين فيلمنامه از سوي جشنواره آسيا پاسيفيك كه به نوعي مي توان آن را اسكار آسيايي دانست، آن هم در شرايطي كه جدايي... هنوز مسير توليدي درازي در پيش داشت از جمله اتفاقات ويژه اي بود كه نگاه ها را به سمت اين فيلم معطوف كرد. اما اين اتفاق خوب، با فاصله زماني كمي، تحت الشعاع جريان هاي پيش آمده در اختتاميه جشن چهاردهم خانه سينما قرار گرفت. حمايت صنفي از خانه سينما توسط تمامي افرادي كه بر روي سن حاضر مي شدند، آن هم در ايامي كه منازعات معاونت سينمايي و خانه سينما ابعاد پيچيده فرهنگي و حقوقي مي يافت با اظهار نظري جالب، احساسي و جنجالي از سوي فرهادي پس از دريافت جايزه كارگرداني براي درباره الي، وارد مسير تازه اي شد. جريان سازي هاي تند رسانه هاي ارزشي و برخورد احساسي جواد شمقدري با اين جريان، آنهم در دوراني كه وي در آمريكا و دور از ايران حضور داشت و به شنيده ها اكتفا كرده بود سبب لغو پروانه ساخت جدايي نادر از سيمين شد. نگارنده خوب به ياد دارد كه يكي از سايت هاي ارزشي راديكال با برجسته سازي بخش هايي از صحبت هاي فرهادي درخصوص آرزويي كه وي براي فراهم شدن امكان ساخت فيلم و بازگشت هنرمندان مهاجر به وطن داشته، جوي متشنج را پديد آورد و با يك برداشت راديكاليستي، كلام فرهادي را به عنوان مصداقي براي قصد براندازي برشمرد. حاشيه ها آنچنان دامنه دار بود كه فرهادي را به عذرخواهي رسمي واداشت و يك جريان ساده فرهنگي با نوعي تندروي بي قاعده داراي ابعاد سياسي شد. اينكه قصد براندازي را منتسب به اظهارنظر يك كارگردان در خصوص همكاران مهاجرش كنيم اشتباهي راهبردي بود كه يك فيلم ملودرام را از ابعاد زيبايي شناسانه اش منفك ساخت و نگاه جهاني را به سوي جدايي.... روانه داشت. پس يكي از علت هاي اقبال جهاني فيلم فرهادي همين حاشيه ها بود كه چشم تيز بين جهان غرب را به اين پديده سينمايي معطوف كرد. با توجه به همين اصل بايد سوال اصلي دلايل اين اقبال جهاني را از كساني پرسيد كه ادعا دارند سياه نمايي هاي فيلم رمز موفقيت بين المللي اثر فرهادي است. اعتقاد دارم خطاي بزرگ برخي رسانه ها در موضع گيري بر ضد فرهادي به سبب همان سخنان معروفش كار را از روند طبيعي اش دور ساخت و بر ابعاد بين المللي قضيه افزود. پس اينكه مي گويند برخي از تائيدات بين المللي جدايي.... حاصل نگاه سياسي است و فيلم فرهادي هماني را مي گويد كه غربي ها شيفته آن هستند نعل وارونه است. به واقع بايد در جريان هاي فرهنگي و تمامي امور انساني صداقت داشته باشيم و تحت تاثير موج ها به حمايت نپردازيم و در صف مخالفان قرار نگيريم، مساله اي كه به نظر مي رسد بسياري از هردو طيف شكل گرفته پيرامون فيلم فرهادي دچار آن هستند. به همين سبب، مطلب حاضر به هيچ وجه در مقام دفاع از فرهادي و فيلمش نيست و نگارنده به عنوان تحليلگري فرهنگي با گرايشات مذهبي، خود را از جاده احساسات به دور داشته ام تا بتوانم برداشتي درست از آنچه در اين برهه يك و نيم ساله پيرامون جدايي... شكل گرفت ارائه دهم. بحث هاي فرامتني و ساختاري پيرامون اين فيلم بسيار گفته شده و هركسي از ظن خود به تحليل دلايل موفقيت جدايي پرداخته است اما به نظر مي رسد كه كمتر جنبه هاي زيبايي شناسانه اثر مورد توجه قرار گرفته است. نمادگرايي محض، واژه ها و تحليل ها را در اسارت خود درآورده است و به همين علت هر جايزه جدايي... از خرس طلايي برلين تا بهترين فيلم خارجي زبان بريتانيا با گرايشات سياسي ارزيابي شده است. از وجه ديگر كه به جريان مي نگريم با نوعي تحليل حزبي روبرو مي شويم كه جدايي... را فيلمي متعلق به جريان چپ برمي شمارد و با رويارو قرار دادنش با اخراجي ها ۳ در اكران نوروز تلاش دارد تا وجهي سياسي به اين فيلم ببخشد. تحليل هاي منفي بسياري از اصولگرايان درباره فضاي پر تنش فيلم فرهادي و مكث هوشمندانه كارگردان بر معضل «دروغگويي» در كشور اسلامي، از جمله مصاديقي است كه نيروهاي ارزشي را بر آن داشته تا جوايز بين المللي جدايي نادر از سيمين را باري سياسي ببخشند. اما پرسش اصلي پيرامون اين فيلم از سوي مخاطباني مطرح شده است كه نمي دانند حق با كدام طرف است؟ از سويي مي بينند كه پسوند سياه نمايي به پيشاني اين فيلم خورده و با نگاه سطحي جانب اين تحليل را مي گيرند و از جانب ديگر مي شنوند كه جدايي.... افتخار سينماي ايران است و به آن سو متمايل مي شوند. به طور كلي به نظر مي رسد كه با جريان پيچيده اي روبرو شده ايم. جرياني كه حركت بر روي آن مانند راه رفتن بر روي لبه تيغ است و هر اشتباهي در تحليل مي تواند به مرگ انديشه و مولد آن بينجامد. طيف مخالف با نمادگرايي محض و تحليل خاص از مفاهيم فيلم و نوع شخصيت پردازي آن سعي دارد تا اينگونه بنماياند كه كارگردان از روي تعمد مساله دروغگويي را در فيلم گنجانده است. ميميك مذهبي نادر، رفتارشناسي سيمين، رفتارهاي جنون وار حجت كه نماد انسان هاي سنتي برشمرده شده و نوع رفتار راضيه، همگي با تحليلي نمادگرايانه از سوي مخالفان جدايي... ارزيابي شده است. انتقاد دارند كه چرا شخصيت اصلي بايد ريش داشته باشد، چرا فضايي پراسترس و سراسر دروغ از محيط انساني در اين فيلم ارائه شده است، چرا سيمين قصد مهاجرت دارد و پايان باز فيلم به چه معناست. اين بخش اندكي از نظرات مخالفان فيلم است كه تم جدايي... را اساسا در گستره مفاهيم مورد علاقه خود نمي بينند و به دليل همان مسئوليت هاي اجرايي و سياسي و با رويكردي نمادگرايانه، ساخته فرهادي را اثري بر ضدمنافع ملي و در راستاي ارزش هاي جهان غرب ترسيم كرده اند. هرچند طيف مخالفان جدايي... را برخي از نيروهاي راديكال پر كرده اند و گاه حتي برخي از منتقدان سينمايي و سينماگران نيز خود را در اين دسته جاي داده اند، اما موافقان فيلم از همه نوع آدمي تشكيل شده است. از رسول جعفريان استاد بنام تاريخ اسلام تا بسياري از سينماگران و منتقدان سينمايي سرشناس در اين دسته جاي گرفته اند و روي سخن همگي آنها تاكيد بر مولفه مهمي چون ساختار بصري فيلم و مفاهيم انساني آن است. آنها موفقيت بين المللي اين اثر را نتيجه اي طبيعي از قدرت فني فيلم برشمرده اند. اما آيا جدايي نادر از سيمين لايق اين تائيدات هست؟ نگارنده در نتيجه گيري زير سعي دارد تا پاسخ اين پرسش را بدهد. جدايي نادر از سيمين فيلم مهمي است، جزئيات با مهارتي كامل در آن به كار گرفته شده اند تا مخاطب بتواند با هر سكانس و فصل از فيلم ارتباطي دراماتيك برقرار كند. توازن درست ريتم اثر، ميزانسن هاي معركه فرهادي در فصل گفتگوها، تنش ها و دادگاه، بازي هاي شاخص، فيلمبرداري درخشان و فيلمنامه منحصر به فرد تنها بخشي از دلايل اهميت جدايي نادر از سيمين است. گفتم توازن ريتمي اثر، درست و بجاست به اين علت كه سرعت اتصال جريان ها و موقعيت ها به يكديگر باعث ارتباط گيري مناسب با سكانس ها مي شود و اين نشان دهنده حضور يك تدوينگر كاربلد در فيلم است. هايده صفي ياري با درك اهميتي كه فيلمنامه فرهادي به جزئيات داده، با تدويني حساب شده، ريتمي تند را به اثر بخشيده است. حذف صحنه تصادف، ارتباط منطقي تصاوير با هم و ربط مفهومي هر سكانس با صحنه هاي پيش و پس از خود چنان اصولي در فيلمنامه و تدوين رعايت شده است كه اگر مخاطب بخشي از يك سكانس را از دست دهد در بخشي ديگر سكانسي گنجانده شده كه تشريح صحنه قبلي باشد.

به عنوان مثال پس از رويت شناسنامه مرتضي و مژده فيلم چهارشنبه سوري بر روي دستگاه كپي در تيتراژ اوليه، سكانس دادگاه را ملاحظه مي كنيم كه از نماي روبرو مشاجرات نادر و سيمين را به تصوير كشيده است، يعني تيتراژ ابتدايي و سپس اين سكانس تشريح دقيقي است از عنوان فيلم و ماجراي اثر در يك برش زماني حدودا ده دقيقه اي براي مخاطب جزئي نگر منعكس مي شود. دوربين در سكانس مشاجره دادگاه از جايگاه قضاوت كه به نوعي چشمان حقيقت بين جامعه به شمار مي رود، به ثبت اين گفتگو مي پردازد و سپس نزديكي و دوري آدم ها در هر سكانس ديگري داراي يك منطق دراماتيك مي شود. به واقع منطق دراماتيك اثر نشان مي دهد كه چرا دروغگويي محور درام در اين اثر است؟ يعني ما از طريق موقعيت ها و فضاهايي كه از حضور معلم و راضيه در منزل نادر نشات مي گيرد، با ديگر سكانس ها ارتباط ذهني برقرار مي كنيم. سكانسي كه نادر پس از بيرون انداختن راضيه از منزل به ديدن سيمين مي رود و متوجه جريان سقط مي شود و سپس در دادگاه و به اتهام قتل همان جنين در شرايط محاكمه است، سوالي مطرح مي شود كه درام را به پيش مي برد; آيا مي دانستي اين خانم باردار هستند؟ اين سوال باز هم ذهن مخاطب را به ارزيابي مجدد سكانس هاي قبلي مي برد تا بتواند ارتباط درست تري با شرايط كنوني نادر بگيرد و به دليل همين جزئي نگري ها در ساختار فيلمنامه است كه فيلم فرهادي داراي يك قدر سينمايي بالا شده و با هر بار ديدنش مخاطب را مشتاق تر به دنبال خود مي كشاند. پس علت تشويق هاي پي در پي بين المللي را بايد در ساختار حرفه اي اين فيلم فراي تمامي نگاه هاي سياسي شكل گرفته پيرامون آن ارزيابي كرد. جدايي نادر از سيمين گوهر درخشاني است كه سينماي ملي ايران را به عنوان يك برند معتبر در عرصه بين المللي مطرح كرده است و توجه منتقدان مطرح سينماي جهان و تحسين هاي پي در پي بين المللي اين فيلم از سوي جشنواره ها و نشريات معتبر، خود گواهي است بر قدرت ساختاري اثر فرهادي و اشتباه است اگر چشممان را بر روي واقعيتي سينمايي همچون جدايي نادر از سيمين ببنديم. جدايي نادر از سيمين فيلم كالت جديد ماست و به دليل دستمايه قرار دادن مضموني انساني و تنش ها و گره هايي كه در زندگي هر يك از افراد بشر به وجود ميآيد موجوديتي فراملي و بين المللي يافته است. پس نمادگرايي برخي از عزيزان و اطلاق عنوان سياه نما يا مبتذل به چنين فيلمي تنها از سو»نظري كوركورانه برخاسته است كه همه چيز را در مقياس سياست مي سنجد. چشم ها را بايد شست، جور ديگر بايد ديد. در پايان با كلام دوست منتقدم حامد مقدم همراه مي شوم كه زماني به من گفت: آنچه ذهنم را مشغول كرده اين است كه اين فيلم با جوانان سينما دوست چه كرده كه اين قدر درباره اش صحبت مي شود؟ اين شور غريب كه گاه تا سحرگاهان شيفتگان اين فيلم را رها نمي كند از كجا آمده است؟ آيا در تاريخ سينماي ما هيچ فيلمي با ما چنين كرده است؟ آيا اين ها همه نشان از مهم بودن اين فيلم ندارند؟ چه لذتي دارد دانستن اين كه سال ها بعد، آن گاه كه تاريخ سينماي اين مملكت را دوره مي كنند چنين روايت كنند كه: در روزگاري دوركه سرما بر هنر حاكم بود و سوز، "يك جدايي" بود و يك اسكار و يك دنيا شور...

سه|ا|شنبه|ا|9|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: الف]

[مشاهده در: www.alef.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 67]