سمور آبي را دريابيد

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: سمور آبي را دريابيد
حيوانات- شنگ يا سگ آبي(سمور آبي) حيواني از خانواده راسوهاست كه در كنار رودخانه‌ها وتالاب‌ها زندگي مي‌كند.

اين حيوان با مهارت شنا مي‌كند، بسيار بازيگوش است و در مواقع احساس خطر حالت تهاجمي پيدا مي‌كند. منا حمزه پور، كارشناس ارشد محيط‌زيست و استاد درس بوم شناسي تالاب‌ها در دانشگاه آزاد اسلامي واحد دماوند، بيش از 3 سال است كه در مورد شنگ تحقيق مي‌كند.

اولين تحقيقات وي به‌مدت 455 روز در كنار رودخانه شنرود واقع در منطقه شكار ممنوع ديلمان- درفك (استان گيلان)انجام شد. حمزه پور باب گفت‌وگو را با جملاتي از دكتر فرخ وهاب‌زاده آغاز مي‌كند و مي‌گويد:«گرگ تاسماني به بيشه رفت كه انسان را ببيند ولي او را هيچ جا نيافت چرا كه خلق نشده بود.هزاران سده بگذشت.گرگ تاسماني همچنان انتظار كشيد. فقط چند سال گذشت. پسرك به بيشه رفت كه گرگ تاسماني را ببيند ولي او را هيچ جا نيافت چرا كه منقرض شده بود.» در ادامه، اين گفت‌وگو از نظرتان مي‌گذرد.

* چند بار موفق شديد در اين 455 روز به‌طور مستقيم شنگ را ببينيد؟

3 مرتبه كه 2 بار آن حيوان كشته شده بود، يك بار هم به‌شدت زخمي شده بود كه آن را مداوا كرديم و به طبيعت برگردانديم. متأسفانه در مطالعات بعدي هم كه توسط ساير محققين انجام شد اين‌گونه اصلا ديده نشده و تراكم سرگين‌ها هم كاهش يافته است.

* سودمندي كار و مطالعه روي شنگ - به غيراز اينكه هر موجودي ارزش وجودي خود را دارد- چيست؟

شنگ يك گونه شاخص و ميانبر است و اگر تهديد‌هاي آن را بشناسيم و رفع كنيم تمامي گونه‌هاي ديگر هم حمايت مي‌شوند.از بين رفتن شنگ به نوعي حيات انسان را تهديد مي‌كند، چون جزء گونه‌هاي راس هرم غذايي است و از بين رفتن آن نشانه تخريب محيط زيست ساير گونه‌هاست.

* آيا ضرري كه شنگ به مراكز پرورش ماهي مي‌زند به قدري هست كه آن را بكشند؟

حقيقتا نه، در دنيا با يك روش ساده و بي‌ضرر حيوان را از اين مراكز دور نگه مي‌دارند و با يك فنس‌كشي كه ولتاژ برق بسيار پاييني به آن وصل است مانع ورود حيوان مي‌شوند، اما برخي مراكز پرورش ماهي در ايران عمدا خروجي آب ماهي سرا را كه آب كثيف و اضافي از آن خارج مي‌شود زياد باز مي‌كنند تا شنگ براي خوردن بچه ماهي‌هايي كه با اين آب خارج مي‌شوند به آنجا بيايد و بعد حيوان را براي پوست گرانبهاي آن مي‌كشند. من در يكي از اين مراكز، يك شنگ زخمي را براي مداوا 40 هزار تومان معامله كردم كه البته قيمت پوست آن‌كه به‌صورت غيرقانوني در كشورهايي مثل تركيه فروخته مي‌شود چندين برابر اين مبلغ است.

* چه عوامل ديگري حيات شنگ‌ها را در آن منطقه تهديد مي‌كرد؟

يك روش صيد در آن منطقه وجود داشت كه كلر در آب مي‌ريختند و ماهي‌ها بالا مي‌آمدند كه شنگ هم با آنها بالا مي‌آمد يا روش ديگري بود كه از دينام دوچرخه، سيمي به آب وارد مي‌كردند و با پا زدن جريان برق در آب ايجاد مي‌كردند و علاوه بر ماهي، شنگ هم تحت‌تأثير قرار مي‌گرفت. از همه مهم‌تر اين كه مردم به ارزش پوست آن واقفند و عمدا آن را مي‌كشند.

* شنگ شاخص اكوسيستم‌هاي پاك است؛ اكوسيستم پاك به چه معني است؟

منظور اكوسيستم‌هايي است كه تهديدات كمتر و امنيت نسبي براي موجودات زنده در آنها وجود دارد.

* در تحقيقات شما مستندات متاثر كننده‌اي در مورد زباله‌ها، قطع درختان و تغيير كاربري وجود دارد، اينها چه تاثيري بر زندگي شنگ به‌طور خاص دارند؟

متأسفانه گويا هرجا تفرجگاه است محل انباشت زباله نيز هست!مردم حتي با اتومبيل وارد رودخانه مي‌شوند و آن را مي‌شويند، به غيراز زمستان در بقيه فصول آنقدر زباله در آنجا زياد است كه خود مردم رغبت نمي‌كنند دوباره برگردند. زباله‌ باعث شيوع و افزايش يك عده از جانوران خاص مي‌شوند، حتي زباله‌هايي كه ما جمع مي‌كرديم شغال و گراز كيسه آن را پاره مي‌كردند و از آن تغذيه مي‌كردند.

افزايش جمعيت برخي گونه‌ها باعث به هم خوردن تعادل اكولوژيك و حيات گونه‌هاي ديگر مثل شنگ مي‌شود. تجمع زباله مسلما با انواع آلودگي از جمله ميكروبي و ويروسي همراه است و اين آلودگي‌ها روي ماهي‌ها، خرچنگ‌ها و ساير آبزيان رودخانه كه طعمه شنگ هم هستند اثر منفي مي‌گذارد، حتي فلزات سنگين كه وارد بافت اين موجودات مي‌شود و باعث كوتاه شدن عمر شنگ مي‌شود.در مورد تغيير كاربري، مزارعي كه در حاشيه بودند انواع سموم و كودهاي شيميايي را وارد آب رودخانه مي‌كردند.

مراكز تكثير و پرورش ماهي براي احداث ساختمان، درختان منطقه را قطع كرده‌اند و آب رودخانه را به سمت آن منحرف كرده‌اند.در قسمتي از منطقه كه درختان به‌صورت انبوه در كنار هم روييده بودند، به‌صورت غيرقانوني قطع و از منطقه خارج مي‌شدند، يكي از عوامل حياتي براي شنگ پناه است و همچنين اين درختان زيستگاه بسياري از جانوران است كه ممكن است طعمه شنگ باشند. قطع درخت فرسايش را زياد مي‌كند و محيط از لحاظ منظر تغيير مي‌كند.

* شما در مطالعاتتان به اهميت لانه‌سازي‌ براي شنگ اشاره كرديد، لانه‌سازي‌ چه تاثيري در حفظ اين‌گونه دارد و در دنيا تا به حال چه كارهايي در اين مورد انجام شده؟

با توجه به اينكه اكنون تهديدات زيادي در كره زمين متوجه جانوران است و فعاليت‌هاي انساني عامل آن است يكي از مواردي كه براي يك گونه اهميت زيادي دارد احياي زيستگاه است، وقتي زيستگاه تحت‌تأثير تهديدات قرار مي‌گيرد لازم است كه محل امني براي گونه فراهم شود. شنگ گونه‌اي است كه در جايي كه منابع آبي وجود دارد مثل تالاب و رودخانه زندگي مي‌كند و ما مي‌دانيم هرجا كه آب هست حتما دستخوش فعاليت‌هاي انساني است و شنگ هم تحت‌تأثير قرار مي‌گيرد، چون جايي به غيراز لانه‌اش براي استراحت و پنهان شدن ندارد، درنتيجه لانه‌سازي‌ يك روش براي احياي گونه است، در جهان به اين موضوع در مورد شنگ خيلي اهميت مي‌دهند. شنگ بيشتر اوقات از لانه قديمي خرگوش‌ها يا روباه استفاده مي‌كند و تونل‌هاي آن را كامل‌تر مي‌كند و سيستم پيچ در پيچ دالان‌ها را در آن ايجاد مي‌كند، وقتي اين شرايط از بين برود به نوعي در خطر است.

در منطقه‌اي كه من كار مي‌كردم يك كارخانه شن كشي قرار داشت كه عمده فعاليت آن به كار بردن بلدوزر و بيل مكانيكي در كناره‌هاي رودخانه بود تا بستر را به هم بزند و شن بالا بيايد و بتواند ازآن بهره برداري كند، چون سوراخ لانه شنگ زير ريشه‌هاي قديمي درختان تنومند قرار دارد و معمولا 3-2 سوراخ به‌عنوان ورودي و خروجي دارند و يكي حتما به آب راه دارد، كارخانه با تراشيدن آن منطقه از ساحل رودخانه باعث بسته شدن سوراخ و تخريب لانه مي‌شد، شنگ از لانه مخصوصا در دوره زادآوري استفاده مي‌كند و بچه‌ها كه تا يك سالگي با مادر در لانه هستند در آنجا گرفتار مي‌شوند، بچه‌هاي شنگ نارس هستند و مانند نوزاد انسان به پرستاري نياز دارند، در آن شرايط هيچ كاري از دست شنگ براي بچه‌ها بر نمي‌آيد.

سوراخ لانه شنگ در حالت عادي قابل ديدن نيست و بين علف‌ها محصور است. چراي بيش از اندازه دام هم باعث از بين رفتن پوشش كنار رودخانه و از بين رفتن پناه براي حيوان مي‌شود و بيشتر در معرض شكارچيان قرار مي‌گيرد. در دنيا با يك اقدام بسيار ساده و قرار دادن چند تيرك و سيم خاردار مانع ورود دام به منطقه‌اي كه لانه شنگ قرار دارد شده و گياهان در آن محل خودبه‌خود رشد مي‌كنند و اين يكي از روش‌هاي ساده احياي لانه شنگ است.

* به چه شكلي اين لانه‌ها ساخته مي‌شوند؟

با توجه به مطالعاتي كه شده و دوربين‌هايي به درون لانه‌ها فرستاده شده و دالان‌ها شناسايي شده‌اند به چيزي تقريبا شبيه لانه مورچه‌ها رسيده‌اند، بنابراين در جايي كه شرايط لانه‌سازي‌ از بين رفته يا مي‌خواهند شنگ را به جاي ديگري منتقل كنند و يا اگر قرار باشد در جايي كه منقرض شده دوباره رهاسازي شود، مسلما به لانه نياز دارد و به‌طور مثال با لوله در زمين دالان درست كرده‌اند و ورودي و خروجي آن را در نظر گرفته‌اند و اين سيستم راحت قابل اجراست حتي مي‌شود به جاي آن با آجر چيني به‌صورت دالان به‌صورت مسقف براي شنگ لانه ساخت.

* آيا در شنرود لانه‌هاي شنگ تخريب شده بود؟

بله به‌علت فعاليت بيل مكانيكي و بلدوزر‌ها كاملا ساختار فيزيكي رودخانه در ساحل تغيير يافته بود و با توجه به سرگين‌هاي ديده شده كه نشانه حضور حيوان در منطقه بود و در گذشته به وفور ديده مي‌شد متأسفانه به‌دليل تخريب كاهش يافته بود.

* جاده چه تاثيري بر زندگي اين حيوان با توجه به يافته‌هاي شما داشت؟

ايجاد استرس و سرو صدا، آلودگي صوتي و امكان دسترسي گردشگران به منطقه كه به ساحل رودخانه مي‌آيندو علاوه بر به هم زدن امنيت زندگي حيوان، انواع زباله را متأسفانه در محيط رها مي‌كنند. اثر جاده دربه هم زدن تعادل زندگي اين حيوان كاملا مشهود است و حتي با معادلات آماري به راحتي قابل اثبات است.در قسمتي كه سمت جاده بود سرگين‌هاي مشاهده شده حيوان بسيار كمتر از طرف مقابل آن بود.

* با توجه به اينكه با افزايش جمعيت نمي‌توان جلوي توسعه را گرفت براي حفظ محيط‌هاي طبيعي مثلا زيستگاه شنگ شما چه پيشنهادهايي داريد؟

اگر قبل از احداث هر چيزي ارزيابي در منطقه انجام شود آسيب‌ها كمتر مي‌شود؛ مثلا در اين مورد خاص تنظيم ورودي و خروجي ماهي سرا‌ها مهم است. در مراكز پرورش ماهي زماني هم پخش دارو انجام مي‌شود و اين دارو‌ها از خروجي وارد محيط طبيعي مي‌شود، درصورتي كه بايد ابتدا تصفيه و سپس وارد محيط شود.

گاهي نبايد در كنار ساحل رودخانه مركز پرورش ماهي داشته باشيم؛ مثلا در آنجا ماهي قزل آلاي خال قرمز وجود دارد كه در ايران در حال انقراض است و در اين مراكز ماهي قزل آلاي رنگين كمان پرورش مي‌دهند كه با آن رقابت مي‌كند و اين باعث ورود يك گونه غيربومي از طريق خروجي ماهي سرا به منطقه و در خطر قرار گرفتن گونه بومي مي‌شود.

درست است كه ما به توسعه نياز داريم اما مثلا در زمينه دفع آفات در زمين‌هاي كشاورزي در دنيا روش‌هاي شناخته شده‌اي وجود دارد؛ كه براساس آنها كمتر به محيط طبيعي آسيب وارد مي‌شود. همچنين آموزش نقش بسيار مهمي در حفاظت دارد.

پنجشنبه|ا|17|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 643]