؛ميهمان ناخوانده

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: ؛ميهمان ناخوانده
تفاوت هميشه امتياز نيست
«ابراهيم حاتمي كيا» پس از سپري كردن دوراني پرفراز و نشيب در عرصه «سينماي دفاع مقدس» و خلق آثاري ارزشمند و ماندگار، با «دعوت» براي نخستين بار گام به «سينماي اجتماعي» مي نهد. فيلمي كه ديگر به مفاهيمي چون «جنگ»، «انقلاب»، «پيامدهاي جنگ» و «آدم هاي آن» هيچ ارتباطي ندارد. شايد آمارهاي فزاينده و نگران كننده سقط جنين، در جامعه، انگيزه اساسي وي براي ساخت فيلمي با مضمون «سلب حق حيات از نوزادان ناخواسته» بوده است. اين تغيير مسير و جسارت تجربه گونه هاي ديگر سينما، يك امتياز و نقطه اي مثبت در كارنامه حاتمي كيا به شمار مي آيد. بي ترديد وي در انواع روايت از جنگ، توانايي هاي نسبي و گاه تحسين برانگيز خود را، به اثبات رسانده است. از آغازي چون «ديده بان» و «مهاجر» گرفته تا «از كرخه تا راين» و «آژانس شيشه اي». ساخت فيلم «دعوت» براي حاتمي كيا، چون پا گذاشتن وي به ميدان مين و آغاز تمرين فيلم سازي، در ساحتي جديد است. «دعوت» روايت زناني از طبقات مختلف اجتماع و با شرايطي متفاوت است كه هركدام شان، با پديده «كودك ناخواسته» مواجه شده و براي حل اين مشكل، به سقط جنين روي آورده اند. حاتمي كيا در «دعوت» تلاش دارد تا مسئوليت پدر و مادر شدن را، به جامعه گوشزد كند. اما نكته اينجاست كه چون وي تاكنون در وادي سينماي اجتماعي، با فيلم نامه و مضمون دست و پنجه نرم نكرده است ، حاصل تلاشش چندان دلچسب، منطقي و باورپذير از كار درنيامده و امضاي حاتمي كيا را ندارد. حتي اگر ستاره هايي چون «محمدرضا فروتن»، «مهناز افشار»، «محمدرضا شريفي نيا»، «مريلا زارعي»، «كتايون رياحي»، «گوهر خيرانديش»، «آناهيتا نعمتي» و...، براي حضور در آن كارت دعوت گرفته باشند. در تيزرهاي -يا به عبارتي آنونس هاي- تلويزيوني «دعوت»، بازيگران فيلم و گوينده تيزر مدام عبارت «متفاوت ترين فيلم ابراهيم حاتمي كيا» را بر زبان جاري مي سازند اما «متفاوت بودن» هميشه امتياز محسوب نمي شود. چرا كه مي تواند بار منفي هم داشته باشد. بي شك «دعوت»، در مقايسه با «روبان قرمز» حاتمي كيا متفاوت است. اما تفاوتي كه بر ارزش هاي «روبان قرمز» صحه مي گذارد نه «دعوت». مهم ترين مشكل «دعوت»، «تعليق» و «گره افكني» است. فيلم ميان نگاه طنز و زنانه فيلم نامه نويس -چيستا يثربي- و نگاه ديني كارگردان معلق و بلاتكليف مانده است.«چيستا يثربي» با دغدغه هايي زنانه، به موضوع سقط جنين پرداخته و «حاتمي كيا»، بيشتر در پي ترويج نگاهي ماورايي-ديني، به مضمون «حق حيات نوزاد ناخواسته» است. بي ترديد اين دوگانگي، بر كارگرداني «دعوت» نيز تاثير منفي گذاشته و حاتمي كيا را از يك معماري هماهنگ و هنري بازداشته است. متاسفانه نام «ابراهيم حاتمي كيا»، حضورستاره هاي سينما، ديالوگ هاي جسورانه و حتي ساختار متفاوت و اپيزوديك، نمي تواند «دعوت» را اثري درخشان معرفي كرده و مانع از بروز نقايص و ضعف هاي فيلم شود. در «دعوت» سقط جنيني كه قرار است پيامدهاي ناگوار آن هشدار داده شود، براي هيچ يك از آدم هاي فيلم، رخ نمي دهد و فقط در حد يك شعار و شوخي باقي مي ماند. فيلمي اجتماعي كه قرار است مخاطبش را تكان دهد، در برخي سكانس هايش موجبات خنده وي را فراهم مي كند! انتخاب «زبان طنز» براي بيان يك معضل اجتماعي فراگير، موجبات سقوط «دعوت» را، به ورطه مجموعه هاي نازل تلويزيوني فراهم كرده است. تماشاگر «دعوت» نمي تواند بپذيرد كه به تماشاي فيلمي جدي و واقع نگر، از كارگرداني به نام «ابراهيم حاتمي كيا» نشسته است. خدا كند وي ديگر دوستداران و منتقدان سينمايش را، براي آخرين بار به تماشاي «دعوت» فرا بخواند. دعوتي كه در ذهن رسوب نمي كند و در خاطر نمي ماند. فيلمي كه تنها حسرت تماشاي ديگرباره «روبان قرمز»، «آژانس شيشه اي»، «از كرخه تا راين» و «خاكستر سبز» را در خاطر زنده مي كند. يادش به خير! به نظر شما «متفاوت ترين فيلم ابراهيم حاتمي كيا» بايد «دعوت» باشد. من كه نمي توانم به خودم بقبولانم، شما چطور؟!

وقتي هنر فداي تجارت مي شود
«حاتمي كيا» در «دعوت» با گزينش پنج دسته از زنان طبقات مختلف جامعه، كه بارداري ناخواسته آن ها، سبب ارتباط اپيزودهاي فيلم به هم مي شود، باور جامعه از سنت ها را به قضاوت مي گذارد. متاسفانه «دعوت» با توجه به مضمون و حساسيت هاي آن، نتوانسته از فيلتر دوربين حاتمي كيا، به گونه اي هنرمندانه و تاثيرگذار روايت شود. «سقط جنين» در جامعه ايران علاوه بر پيچيدگي هاي قانوني و عرفي، با چالش هاي اخلاقي هم همراه است. بي شك ماهيت ساختار اپيزوديك «دعوت» به سبب ايجاد محدوديت هاي زماني براي هر اپيزود، مانع از پرداخت عميق كارگردان به سوژه و ايده مورد نظرش شده است، زيرا هنگامي كه سوژه اي چون «سقط جنين»، در چنين ساختاري به مخاطب عرضه مي شود، نه تنها از پيچيدگي هاي محتوايي بازمي ماند بلكه گرفتار ساده پردازي و سطحي نگري در پرداخت مي شود. شايد انتخاب ساختار اپيزوديك، بدترين گزينش براي روايت داستان «دعوت» است. زيرا اپيزودها به جز بارداري ناخواسته زنان داستان پيوند مضموني ديگري با هم نداشته و در پايان نيز نتيجه اي تفكربرانگيز به همراه ندارند. موتيف تماس تلفني آزمايشگاه با بيماران -كه بسيار غيرمنطقي مي نمايد كه زنان به صرف تلفن منشي، از باردار بودن خود آگاه شوند- اگرچه پيوندي، ميان اپيزودهاي مختلف «دعوت» ايجاد مي كند اما منطق داستان را، زير سوال مي برد. حضور مداوم و مستمر دو پزشك زنان -آناهيتا نعمتي و كتايون رياحي- در تمامي اپيزودها، به وجه منطقي و ساختاري «دعوت» لطمه زده است. زيرا جز پريشاني و سردرگمي اين شخصيت هاي پرداخت نشده، ارمغاني براي تماشاگر به همراه ندارند.از طرفي، شخصيت پردازي و انتخاب پنج زن «دعوت» ابراهيم حاتمي كيا نيز قابل بحث و بررسي است. اصولا در فيلم هاي اپيزوديك با هسته مركزي -باردار شدن ناخواسته زنان- تلاش مي شود برشي برجسته و تاثيرگذار، از چند شخصيت خاص به تصوير درآيد. حاتمي كيا هم در «دعوت» تلاش كرده اين پنج زن، از نمونه وارترين ها انتخاب شوند كه متاسفانه اين اتفاق نيفتاده است. بازيگر (شيدا-مهناز افشار)، شهرستاني (سودابه-سحر جعفري جوزاني)، زن خانواده دار سنتي (سيده خانم -گوهر خيرانديش)، پزشك (كتايون رياحي) و زن صيغه اي (بهار- مريلا زارعي)، شخصيت هايي هستند كه حاتمي كيا در «دعوت»، آن ها را براي آسيب شناسي«سقط جنين» انتخاب كرده است. واكنش آن ها به بارداري اين است كه همان نخست، تمايل به نابودي جنين دارند. تنها «بهار» (مريلا زارعي) مي خواهد بچه اش را نگاه دارد. از طرفي تنها در اپيزود زن صيغه اي (بهار) نيست كه حضور مرد، تعيين كننده و تاثيرگذار است كه مهرماندن يا نماندن بچه را مي زند، بلكه در ساير اپيزودها ردپاي حضور تعيين كننده مردان به خوبي احساس مي شود. البته وجود اين نگاه را در يك يا چند اپيزود، مي توان به عنوان نياز قصه به جذابيت درام پذيرفت. اما هنگامي كه اين وجه به كليت كار تعميم مي يابد جاي زني مقتدر و تعيين كننده در «دعوت» آن هم به لحاظ تاثيرگذاري در ماجرايي كه به مادر شدن يا نشدن او ختم مي شود به شدت خالي است.با توجه به اين نگاه تلخ كه در تمامي اپيزودها خودنمايي مي كند، در پرداخت و دراماتيزه كردن برخي اپيزودها، به قدري شدت و ضعف وجود دارد كه كارگردان نتوانسته آن ها را در كنار هم به مجموعه اي يك دست تبديل كند.ابراهيم حاتمي كيا در «دعوت»، به شخصيت پردازي، فضاسازي، لحن يكدست، ميزانسن و بازي ها و... توجه چنداني ندارد. به همين سبب است كه به محض خارج شدن از سالن سينما، «دعوت» ذهن تماشاگرش را به چالش نمي كشد. مخاطب به سوي گيشه دعوت مي شود تا اثري مغشوش، نامنسجم و كلاف سردرگمي را به تماشا بنشيند كه، در حد و اندازه نام حاتمي كيا نيست. چه مي شود كرد. گيشه كه نبايد هميشه در تسخير كارگردانان تجاري ساز باشد. گاه هنر بايد فداي تجارت شود، اينطور نيست؟!

بهتر است زمان قضاوت كند
حاتمي كيا در «دعوت» ديگر نظر منتقدان، برايش مهم نيست. حتي علاقه چنداني ندارد كه دوستداران سينمايش را، از خود خشنود كند. منتقدان را افراد كوري مي خواند كه از او مي خواهند مطابق سليقه آنها فيلم بسازد. تماشاگرانش را نيز مخاطباني مي داند كه به خود، مجال فكر كردن نمي دهند. با جسارت و جرات تمام، همه را به يك چوب مي راند كه: «من فيلم «دعوت» را ساخته ام و از كارگرداني آن به خود مي بالم». گويا فراموش كرده است همين منتقدان و تماشاگران بودند كه همواره آثار پيشين وي ،چون :«از كرخه تا راين»، «آژانس شيشه اي»، «ارتفاع پست» و... را، در صدر انتخاب هايشان جاي مي دادند. انگار نمي خواهد بپذيرد دوستداران سينمايش، «دعوت» را درحد و اندازه نام او نمي دانند. اما چه سود! انگار بايد شكيبايي پيشه كرد تا اين تنور سرد شد ه و سپس جايگاه «متفاوت ترين فيلم ابراهيم حاتمي كيا» در كارنامه اش مشخص شود. همانگونه كه «به نام پدر»ش دچار چنين سرنوشتي شد. بي ترديد پس از سال ها تجربه حاتمي كيا در عرصه سينماي جنگ، وي با «دعوت» پا در عرصه خوبي گذاشته است. زيرا سخن گفتن از مسائل و دغدغه هاي اجتماعي، هنر است. اما نكته مهم اين است كه كارگردان «دعوت»، مي توانست هر كس ديگري به جز حاتمي كيا باشد. وي «دعوت» را كارگرداني نكرده كه تنها سوژه اي را، در دل يك فيلم نامه مغشوش پرورانده است.«دعوت» پر است از آدم هاي رنگ و وارنگي كه به هم چفت نشده اند. انگار قرار است كه اين آدم ها با دو عدد خانم دكتر و يك منشي، به هم سنجاق شوند. گويا قرار است همگي شان «سپيدي برف» را، به سبب معصوميت ميهمان ناخوانده و بدون دعوت، تجربه كنند.در فيلم نامه «دعوت» از تعليق و غافلگيري مرسوم داستان گويي در سينماي اجتماعي، نشاني نيست. در هر بخش از داستان «دعوت»، نمايي از كلان شهر تهران، با برج و باروهاي آن بر پرده مي آيد. تصاويري كه نشانگر تكنولوژي و اثرات شوم آن است كه به مسخ آدم ها انجاميده است.داستان «دعوت» در فصل زمستان مي گذرد، با درختاني كه در خوابند، درختاني بي ثمر و خالي از احساس. فيلم به سبب نداشتن شخصيت واحد در روايت داستان، تراش نخوردن شخصيت ها و ضعف فيلم نامه در روايت ماجرا، صرفا روان شناسي افرادي است كه بانيان پديده سقط جنين اند. رعايت نكردن ساختار سينمايي سنجيده و منطقي، «دعوت» را جز روايتي سطحي، از يك مشكل اجتماعي معرفي نمي كند. در حالي كه «دعوت» مي توانست اثري قابل تامل و سرآغازي تازه، براي كارگرداني باشد كه اينك مي خواهد حرف هايي تازه زده و جولانگاه هاي جديدي را بيازمايد.«دعوت» پاسخ گوي مناسبي براي انتظار دوستداران حاتمي كيا نيست و در بسياري زمينه ها، كاستي هاي فراواني دارد.مشكل بزرگ فيلم را بايد نبود يك انسجام قابل قبول روايي و ساختاري، در هر اپيزود دانست. شخصيت ها نيز در تمام اپيزودها به جز اپيزود آخر در حد تيپ هايي سردرگم باقي مانده اند. به راستي چرا حاتمي كيا همه چيز را در سطح رها كرده است؟ درميان اپيزودهاي فيلم، فصل پاياني «دعوت» كه داستان بهار(مريلا زارعي) و مسعود (فرهاد قائميان) را روايت مي كند، نسبت به ديگر اپيزودها سر و شكل قابل قبول تري دارد. اگرچه باز هم گرفتار همان محدوديت هاي زماني و اخلاقي كل فيلم شده است.مريلا زارعي و فرهاد قائميان با شناخت خوبي كه از كاراكترهايشان داشته اند، بي شك بهترين بازي هاي فيلم را دارند. به همين سبب تحمل اين اپيزود از «دعوت» را، در مقايسه با ساير بخش هاي فيلم آسان تر كرده اند . پس از شكست «به نام پدر» نزد منتقدان و تماشاگران و مجموعه تلويزيوني «حلقه سبز»، شايد بد نباشد حاتمي كيا تغييري جدي و اساسي در جنس نگرش خود، نسبت به انتخاب و پرداخت سوژه هاي آثارش داشته باشد.سينما جدا از اين كه براي مخاطب جذاب و فريبنده است اما براي آدم هايش دنياي بي رحمي است. كم نبوده اند سينماگراني كه پس از تجربه موفقيت هاي بزرگ، طعم تلخ شكست را چشيده اند. با تماشاي فيلم «دعوت» مي توان گفت حاتمي كيا در سراشيبي خطرناكي قرار گرفته است. وي ناخواسته دوست و دشمن را دعوت كرده، تا شاهد اين شكست ياس آور باشند!خداكند اين طور نباشد!
چهارشنبه 8 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 48]