محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1831380968
تمدن اسلامی از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه)
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
تمدن اسلامی از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه)
در این مقاله به روش اسنادی و با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی بیان می‌کنیم تمدن اسلامی دارای چه تعاریف، ویژگی‌ها و مؤلفه‌هایی است و امام خمینی چه تعریف و نظرگاهی نسبت به تمدن اسلامی دارد؟
بخش سوم و پایانی سه. نقد تمدن شاهنشاهی برخی از بیانات امام خمینی(رحمه الله علیه) پیرامون تمدن و تمدن اسلامی، به مقوله نقد‌های ایشان بر تمدن شاهنشاهی مربوط می‌شود. ایشان در این بیانات، به برداشت‌های غلط از تمدن و روش‌ها و عملکرد‌های ضعیف رژیم پهلوی اشاره کرده و از طرح «دروازه تمدن بزرگ» به‌شدت انتقاد میکنند: «با اسم تمدن بزرگ فرهنگ ما را عقب زدند، و به اسم پیشرفت کشاورزی ما را به‌کلی ازبین بردند، و به اسم آزادی آزادی‌های تمام مطبوعات ما و مجالّ تبلیغاتی ما را مختنق کردند، و یک مملکت آشفته‌ای الآن، به ارث به ما رسیده است که همه‌جای آن خراب است». (1) «به اسم تمدن و ترقی ما را به عقب بردند؛ فرهنگ ما را عقب راندند. تمام اوضاع ایران را خراب کردند» (2) «از آفت‌های تمدن بزرگ، دروازه تمدن بزرگ است. تمدن بزرگ هم از چیزهایی است که معنای خود را ازدست داده و یک معنای دیگری در منطق اینها دارد». (3) نقدی که حضرت امام(رحمه الله علیه) به تمدن شاهنشاهی داشتند، نه از سر بهانه‌جویی برای کوبیدن و مبارزه با رژیم طاغوت، بلکه ناظر به تناقضات تمدن وارداتی غرب بود که بدون مقتضیات و شرایط اجتماعی و فرهنگی ایران اسلامی صورت می‌گرفت و ارزش‌های ملی و اسلامی ما را هدف قرار داده بود. چهار. تمدن اسلامی تعالیم و آموزه‌های دینی در اندیشه امام، نقش اساسی ایفا میکند؛ به‌طوری که امام در مواجهه با هر مسئله‌ای، اصول و آموزه‌های دینی را لحاظ می‌نماید. در تعالیم دینی، انسان موجودی دو بعدی معرفی می‌شود که نیازهای مادی و معنوی دارد که باید به آنها توجه شود. بر این اساس در نظر امام، هر تمدنی که ظهور میکند باید از توانایی لازم برای سوق دادن انسان به‌سوی تعالی مادی و معنوی برخوردار باشد. تمدن‌ها باید نیازهای فردی و اجتماعی جوامع بشری را رفع، و درصدد رشد و تعالی انسان‌ها باشند. نگاه امام به فرهنگ و تمدن اسلامی، و فرهنگ و تمدن غرب نیز بر این اساس است. در دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه) انسان موجودی به‌شمار می‌رود که هم جنبه مادی و هم جنبه معنوی دارد (4) و باید به هر دوی آنها توجه کافی شود؛ رفاه مادی و سعادت معنوی توأمان تأمین گردد. از نظر امام، اسلام دینی است جامع که برای تمام حوزه‌های زندگی بشر برنامه دارد و تعالی مادی و معنوی انسان را لحاظ کرده است. اسلام هم برای اداره امور دنیایی و هم برای تعالی معنوی برنامه و دستور دارد. دستورات و تعالیم دین اسلام به‌حدی کامل است که «از هیچ نکته، ولو بسیار ناچیز که در تربیت انسان و جامعه و پیشرفت مادی و معنوی نقش دارد، فروگذار نکرده است و موانع و مشکلات سر راه تکامل را در اجتماع و فرد گوشزد نموده و به رفع آنها کوشیده است». (5) از نظر امام برای رسیدن به کمال واقعی، نیاز است که به بهبود معیشت و رفاه مادی و همچنین تعالی معنوی افراد جامعه توجه کنیم. امام برخلاف نظر کسانی که توجه به مادیات را مانع رشد معنوی انسان تلقی میکنند، بهبود زندگی مادی را نفی نکرده و آن را مورد تأیید اسلام می‌داند. از نظر ایشان دنیاگرایی به مفهوم «اصل قرار گرفتن دنیا و فراموش کردن آخرت» مذموم است، ولی به مفهوم توجه به امور دنیایی در‌حد رفع نیازهای اقتصادی و اجتماعی و ایجاد یک زندگی مادی مناسب برای همه اقشار جامعه و آباد کردن جامعه اسلامی و تبدیل کردن آن به یک جامعه مستقل و الگو، مورد تأیید است. امام به زندگی مادی و زمینی به‌عنوان یک واقعیت می‌نگرد و به رفع نیازهای مادی توجه دارد، ولی بر این مسئله نیز تأکید می‌ورزد که توجه به پیشرفت مادی و اقتصادی نباید موجب غفلت از خدا و تعالی معنوی شود. همچنین از نظر ایشان، پرداختن به تعالی معنوی بدون توجه به نیازهای مادی نیز نمی‌تواند موفق باشد. (6) امام این عقیده را که انبیا و بزرگان دینی تنها به تعالی معنوی نظر داشته و به امور دنیایی نمی‌پرداختند رد، و تأکید میکند که پیامبران نیز، هم به امور مادی و هم به امور معنوی توجه داشته‌اند. (7) خداوند براساس رحمتی که به همه بندگانش دارد، تمام اسباب و لوازم رشد و سعادت در زندگی مادی و معنوی را برای بشر فراهم ساخته است؛ (8) و پیامبران را که به راه‌های تعالی بشر آگاه‌اند، برای هدایت انسان به‌سوی سعادت و «شناساندن راه خیر و شر و زشت و زیبا، فرستاده است» (9) و از این طریق می‌خواهد انسان را به مرتبه کمال خود برساند و در ابعاد روحانی و جسمانی و در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و همه حوزه‌ها هدایت کند. در دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه)، کمال واقعی انسان، نه در دنیا، بلکه در آخرت قرار دارد و بر این اساس تعالی معنوی، از نظر ایشان بر تعالی مادی برتری دارد. انسان می‌تواند از دنیای طبیعت به مافوق طبیعت صعود کند «و به مقام الوهیت برسد، جاییکه غیر از خدا هیچ نمی‌بیند ... . انسان مانند یک حیوان نیست که احتیاجاتش به خوردن و خوابیدن محدود باشد» (10) بلکه انسان خلق شده است برای اینکه به زندگی جاویدان دست پیدا کند. «زندگی دنیایی، زندگی پست و محل زوال و فناست و در مقابل، عالم ماورا، محل کمال و ثبات است.» (11) کسی که تنها به زندگی مادی توجه میکند و به‌دنبال آن است که قدرت و لذت خود را در این دنیا به حداکثر برساند، به‌سوی سقوط و زوال می‌رود، در مقابل کسی که توجهش به معنویت بوده و دنیای مادی در نظرش حقیر باشد به زندگی جاودان می‌رسد. از نظر امام، انبیا برای این آمده‌اند که راه رسیدن به سعادت و زندگی جاودان را به انسان بنمایانند، به‌طوری که انسان طبیعی و مادی که در زندگی حیوانی سیر میکند به «انسان لاهوتی، الهی، ربانی و روحانی تبدیل شود». (12) در دیدگاه امام، زندگی دنیایی، رفاه مادی، افزایش امکانات، بهبود وضعیت زندگی و ... همه باید در خدمت رسیدن به تعالی معنوی قرار گیرند، تا انسان بتواند با فراغ بال به مقصد نهایی خود برسد. بهبود زندگی دنیایی و تعالی مادی هر‌چند مهم هستند، ولی مقصد و هدف نمی‌باشند؛ بلکه وسیله‌ای برای تعالی معنوی و رسیدن به سعادت واقعی هستند. ایشان این مسئله را نقطه تمایز تمدن‌های غیراسلامی با تمدن اسلامی می‌دانند و می‌فرمایند: «هر مکتبی را به استثنای مکتب اسلام که ملاحظه کنید، یک مکتب مادی [است] که انسان را حیوان تصور کرده است ... این‌طور ادراک کرده‌اند از انسان که مثل سایر حیوانات است که تمام رشدهایی که دارد در همان امکانات مادی دور می‌زند ... و حال آنکه عوالم دیگر است که اینها درکش نکرده‌اند.» (13) در تمدن غربی اصل در زندگی، تعالی مادی و رسیدن جامعه به بیشترین رفاه و امکانات است و به امور معنوی بی‌توجهی می‌گردد و حتی از حوزه‌های مختلف زندگی معنویت‌زدایی می‌شود. ولی در جامعه اسلامی مطلوب امام، مقصد، سعادت و زندگی جاویدان اخروی بوده و تعالی مادی وسیله است. البته در ادامه و در راستای تبیین نقطه جوهری و کانونی تفاوت میان تمدن اسلامی و تمدن‌های دیگر، اشاره میکنند که تمدن اسلامی نیز تمامی این ظواهر تمدنی و پیشرفت‌های سخت‌افزاری عمومی‌ای که در تمامی ملل متمدن می‌توان یافت را به‌نحوی قبول داشته و خود نیز دستورات فراوانی در پی‌گیری و کسب این ترقیات ظاهری دارد که وجه بارز آن را می‌توان در علم و تکنولوژی یافت. ولی آنچه عامل اساسی در تمییز میان تمدن اسلامی از تمدن غیراسلامی می‌گردد، تأکید و جهت‌دهی این ظواهر تمدنی و ترقیات ظاهری به سمت و سوی معنویت و نگرش توحیدی است. در واقع تمیز‌بخش اساسی و جوهری تمدن اسلام از غیر آن از دیدگاه حضرت امام(رحمه الله علیه)، روح حاکم و جهت بارزی است که در دو تمدن نسبت به ترقیات، ابزار‌ها و دستاوردهای تمدنی وجود دارد. بدین‌نحو که تمدن و ظواهر مادی آن در تمدن غربی از نگرش توحیدی و دو ساحتی (مادی و معنوی)، برخوردار نمی‌باشد. تمدن را به درجه اعلایش اسلام قبول دارد و کوشش میکند برای تحقق‌اش ... حکومت‌هایی که در اسلام بوده‌اند همه‌جور تمدنی در آنها بوده است ... همان چیزهایی که در ممالک متمدنه است. اسلام هم آنها را قبول دارد و کوشش هم برایش میکند ... [ولی اسلام] به این نگاه میکند که بکشدش طرف روحانیت، طرف توحید ... از این جهت فرق است ما‌بین اسلام و غیر اسلام. (14) ـ برتری تمدن اسلامی امام خمینی(رحمه الله علیه) تمدن اسلامی را بر تمدن‌های دیگر برتر دانسته و حکومت و معنویت آنها را ممتاز می‌دانند: مسلمین آنها بودند که مجد آنها دنیا را گرفته بود. تمدن آنها فوق تمدن‌ها بود. معنویات آنها بالاترین معنویات بود. رجال آنها برجسته‌ترین رجال بود. توسعه مملکتشان از همه ممالک بیشتر بود. سیطره حکومتشان بر همه دنیا غالب شده بود. (15) ما در اعلا مرتبه تمدن هستیم؛ اسلام در اعلا مرتبه تمدن است؛ مراجع عالی‌قدر اسلام در اعلا مرتبه تمدن هستند. خوب، بروید، ببینید آنها [را]، اینجا موجودند، مشهد موجود است، تهران موجود است، نجف موجود است، بروند ببینند، کدام اینها مرتجع هستند؟ (16) از نظر امام خمینی(رحمه الله علیه) اسلام موفق شد با ایدئولوژی خاص خود، تمدن نوینی را در جهان پایه‌گذاری کند؛ به‌گونه‌ای که در مدت کوتاهی بر سایر تمدن‌ها پیشی گرفت. ازاین‌رو معلوم می‌شود که نوع نگرش خاص به انسان و دین‌مداری تا چه میزان می‌تواند در پی‌ریزی تمدن مفید و مؤثر باشد. امام(رحمه الله علیه) تمدن بزرگ اسلامی را که در سده‌های اولیه حیات اسلام جریان داشت، به‌عنوان الگوی مطلوبی می‌نگرد که در آن به ابعاد مختلف زندگی بشر و رشد مادی و علمی و تعالی معنوی و زندگی اخروی توجه شده است. همچنین تمدن اسلامی به‌دلیل توجه به مسائل علمی، دینی و اخلاقی نسبت‌به سایر تمدن‌هایی که در گذشته ظهور کرده‌اند و یا در دوران معاصر وجود دارند، کامل‌تر و غنی‌تر است و هیچ تمدنی نه در گذشته و نه در حال نتوانسته به جامعیت تمدن اسلامی دست پیدا کند. (17) امام(رحمه الله علیه) تمدن اسلامی را به پیشرفت‌های علمی محدود نمی‌کند، بلکه تمدن اسلامی را دارای روحی سرشار از ایمان می‌دانند که در تمامی ارکان آن جریان دارد و آن را از دیگر تمدن‌های بشری متمایز میکند. از نظر وی غرب نتوانسته ماهیت تمدن اسلامی را کشف کند. غرب به‌میزان درک ناقص خود، تمدن اسلامی را در اتاق‌های نقاشی، ظروف چینی، ساختمان‌های مرتفع و پرده‌های قیمتی می‌بیند. (18) ـ تصرفات اسلامی در جهت اشاعه تمدن امام خمینی(رحمه الله علیه) تصرفات و کشورگشایی‌هایی را که در قرون گذشته اتفاق افتاده، گامی در جهت اشاعه و ترویج تمدن صحیح می‌دانند و آن را با کشورگشایی افرادی همچون ناپلئون و دیگران از حیث جوهری متفاوت می‌دانند: عربی که در آن وقت، در زمانی که وارد شد قرآن کریم، یک مردم متفرق و یک مردمی بودند که با خودشان هم هی ور می‌رفتند، در بین خودشان یک جنگ و جدالی بود و هیچ فکر امور سیاسی نبودند و همان بین خودشان، مثل یک طوایف وحشی بودند، در قبل از یک نیم‌قرن، در حدود سی سال، این امپراتوری را همین عده عرب کمی ابتدائاً دور رسول اکرم| بودند و اینها را ساخت. پیامبر اکرم|، در یک مدت کمی، دو تا امپراتوری ... که یکی ایران بود و یکی هم روم بود، هر دو را فتح کردند. ... و تسخیر‌ها تسخیری نبود که مثل ناپلئون باشد که بخواهد یک مملکتی را بگیرد، تسخیر‌های اسلامی برای این بود که مردم را بسازد، مردم را موحد کند ... مسائل این بوده که می‌خواستند مردم را روبه‌راه کنند؛ یعنی وحشی‌ها را متمدن کنند. (19) صدر اسلام با یک همچو روحیه‌ای که شهادت را می‌خواستند، آن‌طور پیشرفت کردند. در نیم‌قرن، تقریباً معموره دنیا را، دنیای متمدن آن وقت را فتح کردند، و الا عددشان یک عده بودند حجازی، و نه فنون جنگی به آن معنای مدرنش را که روم و ایران می‌دانستند، می‌دانستند. (20) امام خمینی(رحمه الله علیه) عنصر شهادت‌طلبی و ایمان و اسلام را در برتری تمدن اسلام بر تمدن باسابقه و پیشرفته روم و ایران مؤثر می‌دانند و معتقدند: در جریان پی‌ریزی تمدن اسلامی، مسلمانان با اخلاق حسنه و معاشرت نیکو توانستند اعتماد ملت‌ها را به‌خود جلب نمایند و هدفشان نیز سودانگاری و منفعت‌طلبی نبوده ـ آن‌گونه که استعمارگران در‌پی آن بودند ـ بلکه مسلمانان به‌دنبال سازندگی اخلاقی و اشاعه توحید و یکتاپرستی بودند. ـ مخالفت نداشتن اسلام با تمدن جدید از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه) اسلام با تمدن جدید و مظاهر آن مخالفتی ندارد و روحانیان نیز با مظاهر تمدن اسلامی مخالفتی نداشتند؛ اما اسلام با فساد و توحش و برداشت نادرست از تمدن مخالف است: اسلام پیشرفته‌ترین حکومت را دارد و به‌هیچ‌وجه، حکومت اسلام با تمدن، مخالفتی نداشته و ندارد و اسلام، خود از پایه‌گذاران تمدن بزرگ در جهان بوده است. هر کشوری که به قوانین اسلام عمل نماید، بدون شک از پیشرفته‌ترین کشورها خواهد شد. (21) با کدام‌یک از مظاهر تمدن مخالفت کرده‌اند روحانیون؟ همه مظاهر تمدن را ما قبول داریم. آنی که ما قبول نداریم این انحرافاتی است که هست. (22) حضرت امام از آن دسته متفکرانی بودند که در نزاع میان سنت و تجدد قائل به راه میانه و متعادل شدند. یعنی در‌عین قبول مظاهر تجدد و پیشرفت مادی، عنصر معنویت و اخلاق در آن لحاظ شود. در واقع، دین و اخلاق به‌عنوان چراغ پرفروغی، پیشرفت‌های مادی را به‌سوی تعالی و رشد واقعی بشر رهنمون گردد. ـ توجیه برخی مخالفت‌ها امام خمینی(رحمه الله علیه) علت برخی مخالفت‌های رهبران مذهبی با مظاهر تمدن را ترس از نفوذ اجانب در جوامع اسلامی و جلوگیری از ترویج فرهنگ ابتذال می‌دانند: مخالفت روحانیون با برخی از مظاهر تمدن در گذشته، صرفاً به‌جهت ترس از نفوذ اجانب بوده است. احساس خطر از گسترش فرهنگ اجنبی، خصوصاً فرهنگ مبتذل غرب، موجب شده بود که آنان با اختراعات و پدیده‌ها برخورد احتیاط‌آمیز کنند (23) ـ عوامل انحطاط تمدن اسلامی از نظر امام، تا زمانی که مسلمانان از تعهد دینی برخوردار بودند و اجرای تعالیم الهی را مدنظر قرار می‌دادند دارای عظمت و قدرت بودند. تمدن آنها بالاتر از سایر تمدن‌ها و فرهنگ آنها غنی‌تر از هر فرهنگی بود و محافل علمی مسلمانان به مراکز جذب علاقه‌مندان به کسب دانش از سایر نقاط جهان تبدیل شده بود. انتقال دانش و دستاوردهای علمی از تمدن اسلامی به اروپا و سایر جوامع صورت می‌گرفت. در عرصه سیاسی و نظامی نیز مسلمانان بر بخش بزرگی از سرزمین‌های متمدن آن روزگار تسلط داشتند و به‌عنوان قدرت برتر شناخته می‌شدند. مرزهای آنها از اندلس و قلب اروپا تا جنوب روسیه، مرزهای چین و حتی جنوب شرقی آسیا امتداد داشت، در دریاها قدرت مسلط شناخته می‌شدند و هیچ قدرتی، توان رویارویی با آنها را نداشت. ولی به‌تدریج مسلمانان برتری خود در حوزه‌های مختلف را ازدست دادند. در حوزه سیاسی و نظامی شکست‌های سنگینی را از اروپاییان متحمل شدند و بسیاری از سرزمین‌هایی را که در تصرف داشتند، به اشغال اروپاییان درآمد و ملت‌های مسلمان در شمال آفریقا، جنوب آسیا و خاورمیانه، مستعمره غرب گردیدند و غرب، آنها را تحت نفوذ و سلطه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود قرار داد. مراکز علمی مسلمانان نیز رونق خود را ازدست دادند و علوم عقلی مهجور واقع شد و بدین‌ترتیب برتری علمی مسلمانان نیز ازبین رفت. از نظر علمی، مسلمانان که زمانی صادر‌کننده علوم مختلف به سایر نقاط جهان بودند، به علم و تکنولوژی غرب وابسته شدند. امام خمینی(رحمه الله علیه) در تبیین علت شکست‌ها و ضعف مسلمانان و برتری غرب بر آنها به عوامل مختلفی اشاره میکند، ولی در بین آنها بر یک مورد بیش از همه تأکید می‌نماید، به‌طوری‌که از نظر امام می‌توان آن را علت‌العلل ضعف و شکست مسلمانان در مقابل غرب دانست. امام به‌دلیل اینکه اندیشه و نظام فکری‌شان بر توحید و تعالیم دینی استوار است، آن دلیل را «دور شدن مسلمانان از تعالیم دینی» می‌دانند. عواملی نظیر خیانت حاکمان کشورهای اسلامی، سستی مسلمانان در مبارزه و مقابله با هجوم فکری و سیاسی غرب، دل‌مشغولی مسلمانان به ارزش‌های مادی، گسترش فساد در جوامع اسلامی و ... که باعث افول تمدن اسلامی، ضعف، تفرقه و شکست آنان در مقابل غرب شدند، همگی ریشه در یک عامل اساسی دارند که آن غفلت از تعالیم الهی می‌باشد. امام خمینی(رحمه الله علیه) ازسوی دیگر، تفرقه میان امت‌های اسلامی را عامل انحطاط و سقوط تمدن اسلامی قلمداد کرده، معتقدند، استعمارگران دو نوع تفرقه در میان جوامع اسلامی پدید آوردند، یکی تفرقه مذهبی میان شیعه و سنی، و دیگری تفرقه ملی، میان قبایل و طوایف داخلی ایران. دیدند که با این سیطره، با این وحدت دول اسلامی نمی‌شود، تحمیل کرد چیزهایی را که می‌خواهند، نمی‌شود ذخایر اینها، طلای سیاه اینها را، طلای زرد اینها را نمی‌شود قبضه کرد، درصدد چاره برآمدند. چاره این بود که بین ممالک اسلامی تفرقه بیندازند. (24) نتیجه واژه‌ای مانند تمدن دارای زوایای مفهومی پیچیده‌ای بوده و ازطرفی تحولات مفهومی زیادی را به‌خود دیده است متفکران و اندیشمندان تعاریف متفاوت و متنوعی از آن داشته‌اند. تمدن در یک تعریف کلی عبارت است از: مجموعه داشته‌ها و ساخته‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری که در پرتو ابداعات و فعالیت‌های افراد و گروه‌های انسانی، طی قرون و اعصار گذشته توسعه و تکامل یافته و در تمام قسمت‌های یک یا چند جامعه که با یکدیگر ارتباط دارند رایج است. مانند تمدن اسلامی، تمدن ایران، تمدن مصر و ... . ازسوی دیگر می‌توان اشاره داشت که: تمدن اسلامی براساس نگرش توحیدی، تمدنی است ایدئولوژیک با مجموعه‌ای از ساخته‌ها و اندوخته‌های معنوی و مادی جامعه اسلامی که انسان را به‌سوی کمال معنوی و مادی سوق می‌دهد. گذشته از بحث در باب زوایای مفهومی و مختصاتی تمدن و تمدن اسلامی، نقطه تمرکز دیگر این نگاشته، تبیین نقطه نظرات و آراء امام خمینی(رحمه الله علیه) پیرامون تمدن اسلامی است، که در ذیل به‌صورت گزاره‌هایی چند و به‌شکلی موجز بیان می‌شود: 1. تمایزی بنیادین در نظریه‌پردازی تمدن بین دیدگاه‌های امام خمینی(رحمه الله علیه) و دیگرانی که در این مقوله سخن گفته‌اند، وجود دارد. به‌تعبیری ایشان تمدن را نه در قالبی از تعریف متداول، بلکه با نگاهی منبعث از انسان‌شناسی خاص اسلامی و اعتقادات آن، در شکل مجموعه‌ای یک‌دست از نظام فکری، اخلاق، آداب و سنن، ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و دستاوردهای علمی در‌نظر می‌گیرد. در رویکرد تمدنی ایشان، علاوه‌بر اینکه تجلیات تمدنی یا بخش سخت‌افزاری آن مورد تأیید بوده و از اهمیت وافری بهره‌مند است، ولی در سطحی دیگر مؤلفه‌ها و ابعاد معنوی و نرم‌افزاری تمدن قرار گرفته که از اهمیت و جایگاه برجسته‌تری برخوردار بوده و به‌تعبیری اصالت و اولویت انکار‌ناپذیری بر آن مترتب است. 2. ایشان در سخنرانی‌ها و تألیفات خود معنای کلی تمدن را در نظر می‌گیرند و گاه در بخشی از سخنان خود به مفهوم تمدن به‌معنای دستاوردهای ظاهری، ابعاد مادی و پیشرفت اشاره دارند. در نظر امام(رحمه الله علیه) هر تمدنی که ظهور میکند باید از توانایی لازم برای سوق دادن انسان‌ها به‌سوی تعالی مادی و معنوی برخوردار باشد. از همین‌رو ایشان، تمدن بزرگ اسلامی را که در سده‌های اولیه حیات اسلام جریان داشت، به‌عنوان الگوی مطلوبی می‌نگرد که در آن به ابعاد مختلف زندگی بشر توجه شده است. 3. از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه) شاخصه‌های تمدن عبارتند از: مذهب، قانون، آزادی، وجود احزاب، استقلال و تقسیم کار‌های اجتماعی، که همه این شاخص‌ها به‌صورت جامع و کامل در اندیشه اسلامی دیده می‌شود. 4. علاوه‌بر آن ایشان تمدن اسلامی را جامع و کامل‌ترین تمدنی می‌دانند که تاکنون در عرصه حیات بشری ظهور کرده است؛ و آن را فوق و مقدم بر سایر تمدن‌ها دانسته و معتقد است تمدن مسلمان‌ها در اعلا مرتبه تمدن می‌باشد. 5. امام(رحمه الله علیه) معتقد است که غرب نتوانسته به شناخت صحیحی از تمدن اسلامی دست یابد و تنها این تمدن را در ظواهر آن مانند ساختمان‌ها و ظروف و ... می‌بیند. امام خمینی(رحمه الله علیه) تمدن اسلامی را به پیشرفت‌های علمی محدود نمی‌کند، بلکه تمدن اسلامی را دارای روحی سرشار از ایمان می‌دانند که در تمامی ارکان آن جریان دارد، که آن را از دیگر تمدن‌های بشر متمایز میکند. 6 . از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه) اسلام و روحانیون با تمدن جدید و مظاهر آن مخالفتی نداشته و اسلام تنها با فساد و توحش و برداشت نادرست از تمدن مخالف است. 7. ازسوی دیگر ایشان علت برخی مخالفت‌های رهبران مذهبی با مظاهر تمدن را ترس از نفوذ اجانب در جوامع اسلامی و جلوگیری از ترویج فرهنگ ابتذال می‌دانند. 8 . از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه) مهم‌ترین عنصر تمدن، نه در نمادها و تجلیات فیزیکی و مادی آن، بلکه در وجه معنوی و توان انسان‌سازی آن نهفته است؛ و با این مقیاس است که ایشان فرهنگ غرب را با تمام توانایی‌هایی که در تولید مصنوعات بشری و قوانین طبیعت دارد، به‌لحاظ نگاه تک‌بعدی‌اش به انسان، تمدن نمی‌داند. 9. امام خمینی(رحمه الله علیه) تفرقه میان امت‌های اسلامی را عامل انحطاط و سقوط تمدن اسلامی قلمداد کرده و معتقدند: تفرقه‌افکنی در میان امت اسلامی و ملت ایران ابزار استعمارگران در راستای چپاول ذخایر و داشته‌های آنان می‌باشد. 10. در ارتباط با تمدن غرب سه جریان برجسته غرب‌گرا، غرب‌ستیز و غرب‌گزین قابل شناسایی است که برجسته‌ترین نماینده جریان غرب‌گزینی در ایران را بایستی به‌حق حضرت امام خمینی(رحمه الله علیه) دانست. ایشان علاوه‌بر بهره‌مندی از یک منظومه فکری و اندیشه سیاسی، به‌عنوان رهبر و بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران، نقش و جایگاه برجسته‌ای در شکل‌دهی به نگرش جدید نسبت‌به غرب و تمدن آن ایفا کردند. این جریان هم به حفظ هویت دینی و ملی تأکید میکند و هم این واقعیت را می‌پذیرد که تمدن غرب به پیشرفت‌های زیادی در عرصه علمی رسیده است، لذا سعی می‌نماید از دستاوردهای تمدن غرب، برای بازسازی جامعه، رفع کاستی‌ها و تقویت جامعه اسلامی بهره بگیرد. از نگاه گزینشی به فرهنگ و تمدن غرب که همراه با آگاهی از هویت مستقل فرهنگی خود و اقتباس آگاهانه از تمدن غرب است تحت عنوان «بازگشت به خویشتن» نیز یاد می‌شود. طرف‌داران نگاه گزینشی، برخلاف گروه‌های اول و دوم یک‌دست و تفکیک‌ناپذیر بودن تمدن غرب را نمی‌پذیرند و معتقد هستند که تمدن غرب یک کل واحد نیست که نتوان بین اجزای مختلف آن تفکیک قائل شد و به‌اجبار همه آن را پذیرفت، یا اینکه همه آن را رد کرد. در این میان امام راحل تمدن غرب را دارای نقاط مثبت و قابل اعتنا و نکات منفی و مذمومی می‌دانند، و از همین‌رو بر وجوه مثبت این تمدن از‌جمله علم و تکنولوژی و صنعت غرب از یک‌سو و ازسوی دیگر بر وجوه مطرود و مذموم این تمدن از‌جمله: دوری از معنویت، فساد و استعمار‌طلبی آن تأکید میکنند. 11. در واقع جان‌مایه تمدن اسلامی در کلام و اندیشه امام خمینی(رحمه الله علیه)، را این‌گونه می‌توان خلاصه و بیان کرد که تمدن اسلامی عبارت است از: تمدن اصیل و پویایی که منبعث از متن اسلام ناب و آموزه‌های مبتنی بر فطرت و غایت زیست بشری بوده که علی‌رغم تأیید و توجه وافر بر وجوه عینی و مظاهر و تجلیات مادی تمدنی، محور و ستون فقرات آن بر جهت‌دهی توحیدی و معنوی این تجلیات مادی، و اصالت و اولویت مؤلفه‌های معنوی بر وجوه مادی تمدن قرار گرفته است، که هدفی جز سعادت حقیقی بشریت در سایه بهسازی این‌جهانی و دگرجهانی او ندارد. پی نوشت: [1]. همان، ج 6 ، ص 178. 2. همان، ص 67 . 3. همان، ج 4، ص 270. 4. همو، کشف‌الاسرار، ص 311. 5. همو، صحیفه روح‌الله، ص 38 ـ 37. 6. طاهری بنچناری، فرهنگ و تمدن غرب از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه)، ص 115 ـ 114. 7. امام خمینی(رحمه الله علیه)، صحیفه امام، ج 4، ص 191. 8. همو، نبوت از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه)، ص 6 . 9. همو، چهل حدیث، ص 122. 10. همان، ص 173. 11. همو، معاد از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه)، ص 81 . 12. همو، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص 297. 13. همو، صحیفه امام، ج 4، ص 9. 14. همان، ج 8 ، ص 415. 15. همان، ج 1، ص 375. 16. همان، ص 301. 17. طاهری بنچناری، فرهنگ و تمدن غرب از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله علیه)، ص 122 ـ 121. 18. امام خمینی(رحمه الله علیه)، کشف‌الاسرار، ص 273. 19. همو، صحیفه امام، ج 4، ص 450. 20. همان، ج 9، ص 408. 21. همان، ج 5، ص 205. 22. همان، ج 4، ص 201. 23. همان، ج 21، ص 277. 24. همان، ج 1، ص 375. یحیی فوزی: دانشیار دانشگاه بین‌المللی قزوین. محمودرضا صنم‌زاده: کارشناسی ارشد اندیشه سیاسی در اسلام. فصلنامه علمی ـ پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی 9 انتهای متن/
93/12/17 - 06:01
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 100]
-
گوناگون
پربازدیدترینها