واضح آرشیو وب فارسی:شبکه خبر: پیش زمینه های کودتای انگلیسی سوم اسفند ۱۲۹۹
«آیرونساید» می نویسد، گفتگوهایم با رضاخان را به نرمن گفتم و با او ترتیب دادم تا تاریخ روزی را قطعی کند که قزاق های ایرانی، از سرپرستی ما خارج میشوند، یعنی عملیات کودتا را آغاز کنند. به گزارش پایگاه اطلاع رسانی شبکه خبر به نقل از موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، پس از انقلاب مشروطیت، سیاستهای انگلیس و روس در ایران، بر پایه قرارداد معروف 1907میلاذی، اجرا می شد. با وقوع انقلاب بلشویکی در روسیه و تغییر سیاست خارجی آن دولت و لغو قراردادهای دوره تزاری، دولت بلشویکی سیاست عدم مداخله در ایران را پیشه کرد و در نتیجه، دولت انگلیس برای مداخله در امور ایران بی رقیب ماند و درصدد برآمد تا سلطه و نفوذ خود را بر سراسر ایران گسترش دهد.
درباره چگونگی تامین منافع و نفوذ بریتانیا در ایران، در شرایط پس از جنگ جهانی اول، دو گرایش در هیئت حاکمه بریتانیا وجود داشت که اگر چه در استقرار دولتی متمرکز و مقتدر در ایران، هم رأی بودند، اما در چگونگی تحقق این امر، با یکدیگر اختلاف نظر داشتند.
جناح وزارت امور خارجه به رهبری «جورج کرزن»، بر اجرای قرارداد 1919 و حضور نظامیان انگلیس برای ضمانت اجرای آن قرارداد تاکید داشت؛ و جناح وزارت جنگ به رهبری «وینستون چرچیل»، خروج نظامیان انگلیس و استقرار یک دولت مقتدر مرکزی از طریق کودتا را پی میگرفت.
همزمان با ظهور نشانههای شکست قرارداد 1919 در نتیجه مخالفت عمومی ایرانیان و دولت های خارجی، جناح وزارت جنگ بر فعالیتهای خود افزود و برای دستیابی به این هدف، «ژنرال آیرونساید» در اوایل مهر 1299شمسی، وارد ایران شد تا ببیند که «در قبال اوضاع کنونی ایران چه اقدامی صلاح است و چه باید کرد؟»[1]
هنگامی که همه راه های توفیق، به روی قرارداد 1919 بسته شد و نیروهای انگلیس هم می بایست در بهار 1300شمسی، ایران را ترک میکردند، دو طرح از سوی جناح نظامی مورد بررسی قرار گرفت:
یکی تأسیس «فدراسیون جنوب ایران»[2] و دیگری تصرف تهران با کودتای نظامی. طرح فدراسیون جنوب با مخالفت دفتر هند و خزانه داری انگلیس رو به رو شد[3] و بنابراین طرح کودتا در دستور کار قرار گرفت.[4] «آیرونساید» بر این باور بود که دیکتاتوری نظامی در ایران تمام اشکالات کنونی ما را حل خواهد کرد.[5]
برای اجرای این طرح، بسترسازیهای لازم صورت گرفت. از یک سو، افکار عمومی را از احتمال حمله بلشویک ها و وقوع انقلاب کمونیستی در کشور به وحشت انداختند،[6] بهگونهای که «احمد شاه» و بسیاری از مردم، قصد ترک تهران را داشتند،[7] و از سوی دیگر به شناسایی نیروهای مجری کودتا پرداختند. «آیرونساید» در کمتر از چهار ماه رضاخان را از فرماندهی یک آتریاد به فرماندهی کل قزاق ترفیع داد.[8] او در خاطراتش می نویسد: با رضا گفتگو کردم و مأموریتش را به او تفهیم کردم و با او شرط کردم که به بریتانیا خیانت نکند و شاه را هم از سلطنت خلع نکند. رضا هر دو شرط را با خوش رویی پذیرفت، من دست او را فشردم و به «اسمایس» گفتم بگذار به تدریج راه بیفتد.[9] «آیرونساید» همچنین مینویسد که گفتگوهایم با رضاخان را به نرمن گفتم و با او ترتیب دادم تا تاریخ روزی را قطعی کند که قزاقهای ایرانی از سرپرستی ما خارج می شوند، یعنی عملیات کودتا را آغاز کنند.[10] در راستای این فرایند، هم زمان با اینکه به رضاخان اجازه داده شد که به تدریج راه بیفتد، در تهران نیز ازسوی سفارت بریتانیا اقداماتی صورت میگرفت تا مدیریت سیاسی کودتا تعیین و فعال شود،[11] و ژاندارمری از هرگونه اقدامی برای جلوگیری از قزاقها بازداشته شود.[12] در نتیجه چنین هماهنگی هایی بود که نیروهای قزاق به فرماندهی رضاخان از قزوین عازم تهران شدند، در نزدیکی تهران «سید ضیاء الدین طباطبایی» هم به آنها پیوست و آنها سرانجام در سحرگاه سوم اسفند 1299شمسی، وارد تهران شدند.
1. شیخالاسلامی، جواد، سیمای احمد شاه قاجار، ج 2، صص 181 – 180.
2. اسناد محرمانه وزارت امور خارجه بریتانیا، ج 13، سند شماره 688 به نقل از شیخالاسلامی، «نظری به کودتای سوم اسفند 1299»، ماهنامه اطلاعات سیاسی اقتصادی، بهمن و اسفند 1369.
3. غنی، سیروس، ایران برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسیها، ترجمه کامشاد، ص 172.
4. صباحی، هوشنگ، سیاست انگلیس و پادشاهی رضا شاه، ترجمه پروانه ستاری. صص 180 – 179.
5. شیخالاسلامی، نظر به کودتای سوم اسفند 1299. پیشین.
6. آوری، پیتر، تاریخ معاصر ایران از ...، ج 1، صص 413 و 422.
7. British Documents…op. cit. Doc 407 , 437.
8. ایران برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسیها، صص 171 و 179.
9. Major Genral sir Edmund Ironside. High Road to command … pp 161 , 178.
10. ایران برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسیها، صص 3 – 182.
11. همان ، صص 177، 179، 180.
12. همان، ص 201.
موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
منبع: تسنیم
سه شنبه ۵ اسفند ۱۳۹۳ - ۰۰:۵۸
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: شبکه خبر]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 87]