واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
عصر جاهلیت از انکار خالق تا طواف برهنه! زندگی چادرنشینی توأم با سختی و نیز اقلیم آب و هوایی عربستان باعث شده بود که نوعی جهانبینی در میان اعراب رایج باشد که اتصاف به جوانمردی از بهترین ایشان و خوی قتال، خونریزی و زورگیری به ناچیزترین بهانه، از بدترین ایشان بود.
برای نمونه عرب قدوم مهمان را بسیار گرامی می داشت و حتی جان بر سر این کار می گذاشت و از سوی دیگر بر سر ورود شتر کسی به درون ملک شیخ دیگر، جنگ های خونین پنجاه ساله به راه می انداخت. اما با توجه به این امور باید گفت که دین اعراب قبل از اسلام که به آن دوران جاهلیت اطلاق می شود، ملغمه ای بود از ادیان گوناگونی که از روزگاران کهن و اساطیری خویش و همچنین الهیات ادیان کشورهای همسایه به ارث داشتند و آن را با آداب و رسوم خویش همگون و هماهنگ کرده بودند. تنوع ادیان در عربستان در میان مورخان پیشین، یعقوبی در این مورد نظری ثاقب دارد و می گوید: «عرب بر اثر مجاورت با امت های مختلف و رفت و آمد به کشورها و جابه جا شدن در پی چراگاه (و به امید جوایز سلاطین) کیش های مختلف داشت». از این رو میرزا آقاخان کرمانی در کتاب «آیینه سکندری» هفت آیین و مذهب را میان اعراب دوران جاهلی می شمارد: 1 ـ حنفیون 2ـ صائبین 3 ـ یهود 4 ـ بت پرستی 5 ـ دین نصاری 6 ـ دین سامریون 7 ـ دین زردشت. اعراب قبل از اسلام به صورت قبیله ای یا منطقه ای گرایش به دین یا مذهب خاص داشتند و یا به واسطه سفر با ادیان کشورهای دیگر آشنا شده و آن اعتقاد را برای همنوعان خویش به ارمغان می آوردند (چنانچه بت پرستی را برای اولین بار عمرو بن لحی از بت پرستان آموخته و بت هبل را که بزرگ ترین بت اعراب نیز به شمار می رفت از سفر خویش برای پرستش مردم به مکه آورده است) یا بر اثر معاشرت با پیروان ادیان دیگر ساکن در منطقه، با دین جدید آشنا می شدند. وضع ادیان الهی در میان اعراب جاهلی از سوی دیگر دین حنیف (دین توحیدی ابراهیمی) نیز در میان اعراب شایع بود، اما بر اثر مرور زمان تغییراتی نیز در آن ایجاد کرده بودند. همچنین اعتقاد به کهانت یا پیشگویی نیز میان ایشان شایع بود و عقاید خرافی نیز در میان ایشان بسیار متداول بود. از سوی دیگر، دین زرتشتی نیز که البته از رهگذر اندیشه مانوی به اعراب رسیده بود، تاثیرات بسیاری در عقاید و اندیشه های اعراب داشت چنان که ذبیح بهروز بر آن است که زنده به گور کردن دختران در میان عرب از تلقین اندیشه های مانوی بوده است. مسیحیت و یهودیت نیز از ادیان اعراب به شمار می رفت که بعد از اسلام تأثیرات فراوانی در اندیشه های مسلمانان از باب اعتقادات کلامی و شبهه های اعتقادی داشته اند. فرشتگان؛ دختران خدا ! همچنین در میان اعراب اعتقاداتی نیز وجود داشت که فرقه نگاران از آنها یاد کرده اند و قرآن کریم نیز به برخی آنها اشاره فرموده است؛ چنانچه برخی فرشتگان را دختران خداوند می انگاشتند یا این که به معاد اعتقاد داشته اما منکر وجود نبی می شدند یا این که از اصحاب دهریه بودند. درباره اعتقادات دهریه شهرستانی می نویسد: «بعضی از ایشان انکار خالق و بعث و اعاده کنند... و گویند طبع مُحیی است و دهر مُفنی... پس جامع را «طبع» دانند و مهلک را دهر». همچنین در باره منکران بعث و اعاده آورده است: «و صنفی دیگر از آن مردم به آفرینندهِ آفرینش و به ابتدای خلقت و ابداع قائل باشند (و به مقتضای آن مقر و منقاد) و اما بعث و اعاده را انکار کنند». اما از مهم ترین اندیشه هایی که در دوره اعراب جاهلی مشاهده می شود و شاید به واسطه تلقین اندیشه های پیروان و بزرگان دیگر ادیان توحیدی رخ نموده باشد، انتظار ظهور پیامبر(ص) بود، مولف بیان الادیان در این باره می نویسد:«و بعضی از ایشان بر دین مسلمانی بوده اند، پیش از پیامبر(ص) و در اخبار می آید که مردی که نام او تبع بن کلیکرب الحمیری خوانده اند پیش از پیامبر(ص) بدو گروید و شعری گفت در این معنی و آن شعر این است «گواهی می دهم که احمد پیامبر خداست / خدایی که آفریدگار جهانیان است / اگر چند زنده بمانم که او را دریابم / هرآینه وزیر و پسر عموی او خواهم بود». بت پرستی در خانه خدا بت پرستی نیز در میان اعراب رایج بود و هر قبیله ای برای خویش بتی داشت و بت ها در کعبه نگاه داشته می شد و به قولی 360 بت در مکه وجود داشت و برای هر روز بتی و صنمی پرستش می شد و این تجمع بت ها در کعبه موجب روی آوردن قبایل مختلف به مکه و رونق کار تجارت ایشان می شد و نیز رسیدگی به کعبه که مورد احترام پیروان ادیان دیگر از جمله زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان بود نیز بر این رونق می افزود. اعراب مراسم خاصی برای زیارت کعبه داشتند برای مثال برخی شب ها به دور آن طواف می کردند و برخی برهنه به این کار مبادرت می ورزیدند و برخی جامه های نو و آراسته می پوشیدند و قربانی می دادند. وضع ادیان اعراب به این گونه بود تا حضرت ختمی مرتبت(ص) ظهور کرد و دین اسلام دین رسمی اعراب شد و از آنجا به تمام نقاط جهان گسترش یافت. اما اعتقادات کهن ایشان از میان نرفت بلکه در لایه های پنهان فکری اعراب مدفون بود که هر از گاهی با شبهه ای و سوالی رخ می نمود و در تاریخ اسلام فرقه گرایی ها و اختلافات کلامی از همین آبشخور سیراب می شد، چنان که به محض ارتحال پیامبر(ص) سنت دیرین قبیله ای زنده شد و در سقیفه بنی ساعده هر کس طرفدار خویشاوند و آشنای خویش شد و بعد از آن نیز اندیشه برتری عرب بر اعاجم و... سر بر آورد و نیز در حوزه اندیشه های کلامی اعتقاد به دهر و غلو در باره ائمه و... به وجود آمد. امیر هاشم پور / جام جم
 
شنبه 18 بهمن 1393 ساعت 04:40
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 87]